Kókpar, naýryz, sirne: Qazaq pen aýǵannyń uqsas tustary qandaı
ALMATY. KAZINFORM — Qazaqstanda 130-dan asa ult pen ulys turady. Basym bóligi Qazaqstanǵa HH ǵasyrdyń birinshi jartysyndaǵy jappaı deportatsııa jáne evakýatsııa kezinde kóship kelgen. Táýelsizdik alǵannan keıin de ártúrli ult ókilderi qazaq jerine qonystandy. Sonyń ishinde aýǵandar da bar.
Qazir Qazaqstanda bes myńǵa jýyq aýǵan azamaty turady. Kazinform tilshisine Almatydaǵy «Arıana» aýǵan ortalyǵy qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Elıas Mahmýd otandastarynyń jáne óziniń Qazaqstandaǵy ómiri jaıly aıtyp berdi.
— Qazaqstan halqynyń birligi kúni qutty bolsyn! Bul merekeniń ereksheligi nede?
— Kóp rahmet! Birlik kúni — beıbitshilik pen dostyqtyń shynaıy sımvoly. Ereksheligi — árbir ultqa salt-dástúrin jańǵyrtýǵa, mádenıeti men ádebıetin damytýǵa, tiliniń jetilýine qamqorlyq kórsetiledi. Qazaqstan — bir úlken otbasy bolyp, birge ómir súrýdiń úlgisi. «Birlik bolmaı, tirlik bolmas» degen qazaq. «Bereke bastaýy — birlik, el ishi — tatý tirlik» qaǵıdasyn ustanǵan el úshin bul meıramnyń orny erek. Osynyń bári qazaq eliniń qoǵamdaǵy azamattyq yntymaqtastyq pen ishki saıası turaqtylyqty saqtaý strategııasyn durys tańdap, ultaralyq qatynasty retteýdiń tıimdi tetikterin jasaı bilýiniń arqasynda múmkin bolyp otyr. Bir shańyraq astynda jınalǵan ult pen ulys ókilderiniń yntymaǵy — yrysy, baılyǵy — berekesi bolyp, tatýlyǵy jarasqan elde ómir súrip jatqany júrekterge senim, kóńilderge qýanysh uıalatady.
— Qazaqstandy qalaı sıpattap berer edińiz?
— Álemde bolyp jatqan oqıǵalarǵa kóz salsaq, memleketter arasynda daý-janjal, qaqtyǵystar men shıelenister, soǵystar kóp. Qazaqstan — óz ishinde jáne álem elderimen yntymaqtastyq qarym-qatynasty saqtap otyrǵan memleket. Qazaqstanda beıbit mamyrajaı tirshilik saltanat qurǵan. Jumys isteýge, oqýǵa, bala tárbıesine jaǵdaı jasalǵan. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev myrza Qazaqstan halqy Assambleıasynyń sońǵy sezinde bizdiń el tynyshtyq pen kelisimde ómir súrýge bolatynyn dáleldegenin, óz taǵdyryn ózi sheshe alatynyna kóptiń kózin jetkizgenin, bolashaqqa nyq qadam basqan birtutas ult ekenimizdi atap ótti. Bul bizdiń jarqyn bolashaqqa degen senimimizdi odan ári arttyrdy.
— Qazaqstanǵa qashan keldińiz?
— Osynda turyp jatqanyma otyz jyldan asty. Buǵan deıin otbasymyz ártúrli jerlerde ómir súrdi. Atap aıtsam, Kıevte, Máskeýde turyp, jaqsy jer izdep álemdi araladyq. Aqyry osynda turaqtap qaldyq, óıtkeni Qazaqstanda esh jerde kórmegen turaqtylyqty, qurmet pen jylýdy sezindik. Qazaqstan — bizdiń naǵyz úıimiz: beıbitshilik, syılastyq jáne múmkindikter eli. Bul jerde balalarymyz ómirge keldi. Qazaq jerinde ómir súrip, ósip-órkendep, elimizdiń ıgiligi úshin eńbek etip kelemiz.
— Qazaqtar aýǵandardy alǵashynda qalaı qarsy aldy?
— Shyn máninde, bizdiń halyqtarymyz ejelden baılanysty. Uly Jibek joly dáýirinen beri Aýǵanstan men Qazaqstan arasynda saýda-sattyq, mádenı almasý boldy. Tipti Aýǵanstanda úlken qurmet pen súıispenshilikke ıe qazaq dıasporasy da bar. Qazaqtar aýǵandardy jyly shyraımen, qonaqjaılyqpen qushaq jaıa qarsy aldy.
— Tarıhı otanyńyzdy saǵynatyn bolarsyz?
— Tarıhı atameken júrekte qalǵanymen, búginde ol ekinshi orynda. Saǵynyshpen eske alamyz árıne, biraq qazir týǵan jerimiz — Qazaqstannan basqa eshbir jerde ómirimizdi elestete almaımyz.
— Aýǵanstanǵa qanshalyqty jıi barasyz?
— Óte sırek. Ol jaqtaǵy qıyn jaǵdaı jıi barýǵa múmkindik bermeıdi. Degenmen týǵan-týystarmen baılanysta bolýǵa jáne tamyrymyzdy joǵaltpaýǵa tyrysamyz.
— Aýǵanstannan Qazaqstanǵa kóship kelýshiler kóp pe?
— Qazir kóshi-qon aǵyny 90-shy jyldardaǵydaı kóp emes. Negizgi mıgratsııa sol kezde boldy. Qazir adamdar oqýǵa, jumysqa nemese bıznes úshin jıi keledi. Qazaqstanda 5 000-ǵa jýyq aýǵan azamaty, shamamen 1 000 otbasy turady.
— Aýǵan halqynyń salt-dástúri men ádet-ǵurpynda bizge uqsas tustary bar ma?
— Aýǵandar men qazaqtar rýhy, dástúri, tipti ashanasy jaǵynan óte uqsas. Bizdi otbasyna degen qurmet, týǵan jerge degen súıispenshilik jáne qarapaıym adamgershilik qasıetter — dostyq, qonaqjaılyq, beıbitshilikti baǵalaı bilý biriktiredi.
Sondaı dástúrdiń biri — kóktem merekesi Navrýz. Aýǵanstanda bul mereke keń kólemde toılanady: týystar jınalyp, dámdi taǵamdar ázirlenedi, án shyrqalyp, sporttyq oıyndar uıymdastyrylady. Jańarýdyń, qýanysh pen jaqsylyqqa degen senimniń merekesi — bizdi biriktiretin nárse.
Bizde de ǵuryptyq oıyndar bar, onsyz úlken mereke ótpeıdi. Mysaly, Býzkashı — atqa mingen shabandozdar soıylǵan eshki túligine talasady. Bul — qazaqtyń kókparyna óte uqsas. Bul oıyn arqyly kúsh, eptilik, komandalyq rýhty kórsetýge bolady. Qazaq úshin de, aýǵandar úshin de jylqy — ulttyq sana-sezim, rýhanı bolmys, turmys-salt, ádet-ǵuryp, mádenıet pen ónerdiń tutas bir aıyrylmas bóligine aınalǵan. Jylqy árqashan janýardan da joǵary bolǵan — ol naǵyz dos ári kómekshi.
Al ashana týraly aıtatyn bolsaq, munda kóp nárse ortaq. Aýǵanstanda qoı eti men kókónisterden shorva daıyndaıdy. Qazaqstanda súıikti taǵam — sorpa bar. Eki sorpa da uzaq ýaqyt daıyndalady jáne qurmetti qonaqtarǵa usynylady.
Sondaı-aq, aýǵandyq kaýrma — pııaz jáne dámdeýishtermen baıaý buqtyrylǵan et. Bul qazaqtyń sirnesin eske túsiredi.
Mine, salt-dástúr men taǵamdar arqyly, shyn máninde, óte jaqyn ekendigimiz anyq.
— Qazaq-aýǵan qarym-qatynasy belsendi damyp keledi — forýmdar ótkizilip, saýda-sattyq júrgizilip jatyr. Ózara baılanystyń damýyn qalaı baǵalaısyz?
— Qazaqstandaǵy Aýǵanstannyń saýda attashesi (saýda ókili) bolyp uzaq ýaqyt jumys istedim. ıAǵnı, eki el arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq qarym-qatynasty damytýǵa úles qosý baqytyna ıe boldym. Sol kezdiń ózinde biz bul baǵytta oń úrdisti baıqadyq. Endi, mine, osy kúnge deıin qarym-qatynastyń qalaı nyǵaıa túskenin, saýda-sattyqtyń qalaı ósip jatqanyn, yntymaqtastyqtyń jańa múmkindikteriniń qalaı ashylyp jatqanyn kórip otyrmyz. Bul meni qýantady jáne shabyttandyrady.
— Aýǵandar Qazaqstanda kóbine qaı salada jumys isteıdi?
— Kóbine saýda, kásipkerlik, qurylys, bilim, medıtsına salalarynda eńbek etip júr. Qazaqstannyń ekonomıkasy men qoǵamynyń damýyna úles qosýǵa tyrysamyz.
— Qazaqstanda turyp jatqan aýǵandar jaıynda aıtyp berińizshi.
— Qazaqstandaǵy aýǵan qaýymdastyǵy shaǵyn, biraq óte tatý jáne belsendi. Qazaqstan halqy Assambleıasynyń bizge bereri kóp — sonyń arqasynda osy eldiń tolyqqandy azamaty bolyp, qoǵamdyq ómirge, mádenı sharalarǵa qatysyp, óz ustanymymyzdy bildirýge múmkindik aldyq. Árqashan barlyq joba men bastamaǵa belsendi qatysýǵa tyrysamyz.
«Arıana» aýǵan ortalyǵymyzdyń jumysy aıasynda aýǵan mádenıetin nasıhattaýǵa baǵyttalǵan is-sharalardy jıi ótkizip turamyz. Onda dástúr, tarıh taqyrybynda oı bólisip, ultaralyq baılanysty nyǵaıtýǵa úles qosyp kelemiz.
Qazaqstandaǵy aýǵan etnosyn damytýǵa, ultaralyq jáne mádenı qarym-qatynasty jaqsartýǵa bar kúsh-jigerimizdi salyp jatyrmyz. Sonymen qatar, basqa etnomádenı ortalyqtarmen belsendi yntymaqtastyqta bolyp, birlesken jobalarǵa qatysyp kelemiz.
