Qoqan-loqy álde karta ashyldy ma – shyǵystanýshy Tramptyń Gaza sektoryna qatysty málimdemesi jaıynda
ASTANA. KAZINFORM – Sarapshylar qoǵamdastyǵy AQSh Prezıdentiniń Vashıngtonnyń Gaza sektoryn baqylaýyna alý nıeti jaıly tosyn málimdesin belsendi túrde talqyǵa salyp jatyr. Osy jaıtqa oraı Kazinform shyǵystanýshy Janat Momynqulovqa birneshe saýal joldaǵan edi.
- AQSh Prezıdenti Donald Tramptyń Vashıngton Gaza sektoryn baqylaýyna alady degen málimdemesinen keıin Taıaý Shyǵystaǵy ahýal taıaý keleshekte qalaı qubylýy múmkin? Arab áleminen ótkir reaktsııa kútýge bola ma?
- Tramptyń Gaza sektoryn baqylaýǵa alý týraly arandatýshylyq ári tosyn málimdemesi arab elderin sastyryp qoıdy. Palestındikterdiń kez kelgen boljaldy qonys aýdarýy palestındikter úshin de, arab elderi úshin de barynsha názik másele. Bul málimdeme ızraıldik-palestındik janjalǵa qatysty AQSh-tyń uzaqqa sozylǵan saıasatyna qaıshy bolýy tıis edi. Atalǵan málimdemeni Gaza sektory turǵyndaryn mysyrlyq Sınaı men Iordanııaǵa qonys aýdarý arqyly Palestına memleketi jobasyn joıýdyń kezekti taraýy retinde qarastyrýǵa bolady. Sonymen qatar mundaı arandatýshylyqty Tramptyń Panamany qaıtarý jáne Kanadany qosý týraly ózge de málimdemeleri aıasynda onyń kezekti bopsalaýy desek te artyq aıtqandyq emes. Sarapshylar «bul Vashıgton tarapynan ne qoqan-loqy, ne kartanyń ashylýy boldy ma» dep aıtysyp-tartysyp jatyr.
- Eger Tramp málimdemesi kópirme sóz bolmaı shyqsa, onda AQSh halyqaralyq quqyq turǵysynan óziniń is júzindegi áreketin qalaı dáleldemek?
- Gaza turǵyndaryn májbúrli túrde qonys aýdarý halyqaralyq quqyqty buzatyndyǵy asyra aıtqandyq emes jáne de tek óńirde ǵana emes, sonymen birge Vashıngtonnyń keıbir qatystyq odaqtastarynyń tarapynan da tabyl qarsylyq týdyrýy yqtımal. Jyl boıy Izraıl Gaza aımaǵyn «tazartyp», adamsyz, qańyratyp tastady. Hamas «bul týǵan jerlerinde qýǵyn-súrginge ushyratý, óńirde haos pen shıelenis jasaýǵa árekettený» dep málimdedi. HAMAS AQSh-tyń óńirdegi basty rólin eskere otyryp, onymen baılanysqa daıyn ekendikterin alǵa tartyp otyr. Alaıda, AQSh-tyń óńirde túpkilikti túsiniksizdeý uzaqmerzimdi múddesi bar. AQSh úshin Gaza múmkin «Qytaıdyń bolýyna qarsy salmaqty geografııalyq segment» retinde qajet shyǵar. Netanıahý «Tramppen munan ary da óńir qartasyn qaıta qurýǵa», «geografııasyn keńeıtip, kúsh-qýat arqyly qaýipsizdik pen beıbitshilikti nyǵaıtýǵa» nıetti.
- Atalǵan málimdeme aıasynda Saýd Arabııa Syrtqy ister mınıstrligi táýelsiz Palestına memleketi qurylmaıynsha Izraılmen dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatpaıtyndyǵyn málimdedi. Munan ary ne bolmaq?
- Sóz Saýd Arabııasynyń Taıaý Shyǵystaǵy saıasaty týrasynda bolǵan kezde Tramp úshin de, Izraıl úshin de bás óte joǵary. Saýd Arabııasymen baılanys ornatý Izraıl úshin úlken paıda bolar edi. Óıtkeni, koroldiktiń Taıaý Shyǵysta, jalpy musylman áleminde mol yqpaly bar jáne álemdegi iri munaı eksporttaýshy sanalady. Tramp uzaqmerzimdi keleshekte ızraıldik-saýdııalyq qarym-qatynasty qalypqa keltirý týraly kelisimge qol jetkizý boıynsha kúsh-jigerdiń jandanýyna úmit artady. AQSh-tyń Saýd Arabııasyna qysym jasaıtyndaı tetigi bar. Kelisimniń tabysty júzege asyrylýy bálkim Trampty beıbitshilik salasynda Nobel syılyǵyna dámelendiredi. Osy ýaqytqa deıin saýdııalyqtar Tramptyń Saýd Arabııasy Palestına memleketi ıdeıasynan bas tartady degen málimdemesin teristep keledi.
- Palestındikterdi kúshtep qonys aýdarý nusqasy qanshalyqty shyndyqqa janasady?
- Tramp qonys aýdarý protsesi qalaı júzege asyrylatyndyǵyna qatysty egjeı-tegjeıli eshteńe usynǵan joq. Degenmen, onymen usynysy Izraıldiń asyra ońshyldardyń qalaýyna saı keledi jáne óziniń izashary Djo Baıdenniń palestındikterdiń jappaı qonys aýdarýǵa jol bermeý mindettemesine qaıshy keledi. Saýd Arabııasy palestındikterdi ózderiniń atamekeninen yǵystyryp shyǵýǵa baǵyttalǵan kez kelgen áreketke qarsylyq tanytyp jatyr jáne Palestına memleketi qurylmaıynsha Izraılmen qarym-qatynas ornatýǵa daıyn emes.
AQSh jarııa etken Taıaý Shyǵysty qaıta qurý baǵdarlamasy barlyq ýaqytta jáne barlyq jaǵynan Izraıldiń kútkenindeı jaýap bermeıdi. Óıtkeni, qazirgi ýaqytta Netanıahý emes úlken Taıaý Shyǵys qojaıyndarynyń birine aınalǵan Tramp eń myqty tulǵa sanalady. Biraq, Gazanyń bolashaǵyna qatysty naqty daıyndyǵy joq Tramp pikirtalas týdyrýǵa, álemdik qoǵamdastyqtyń nazaryn ózge de problemaǵa aýdarýǵa tyrysady. Keıbir ızraıldik saıasatkerdiń paıymynsha, Mysyr men Iordanııada mıllıonnan astam palestındik bosqyn Izraılmen beıbit kelisimge jáne eki eldiń de úkimetiniń turaqtylyǵyna qater tóndiredi. Bul jaıt súnnıttik arab kúshteri men Izraıl arasyndaǵy oryndy óńirlik alıans qurý múmkindigin alshaqtata túsedi.