Kók tý astynda: Qazaqstannyń alǵashqy derbes bitimgerlik kontıngenti qalaı qyzmet etedi
Qazaqstannyń áskerı qyzmetshileri beıbitshilik pen qaýipsizdikti qoldaý jónindegi halyqaralyq mindettemelerdi oryndaý úshin Birikken Ulttar Uıymynyń bitimgerlik mıssııalaryna turaqty túrde qatysyp keledi. Sońǵy 20 jylda 600-den astam qazaqstandyq áskerı qyzmetker BUU-nyń bitimgershilik operatsııalaryna qatysty. Al 2024 jyldyń qańtarynda BUU Qazaqstanǵa táýelsiz bitimgershilik mıssııasyn jasaqtaýǵa mandat berdi. Qazaqstannyń tuńǵysh táýelsiz bitimgershilik kontıngentiniń qyzmeti qalaı júzege asyrylady? Qandaı mindet júkteldi? Qansha áskerı qyzmetker jiberiledi? Bul týraly tolyǵyraq Kazinform agenttigi sarapshysynyń materıalynda.
Birikken Ulttar Uıymynyń bitimgershilik mıssııasy
Búginde Birikken Ulttar Uıymynyń basty baǵyttarynyń biri – bitimgershilik mıssııasy. Іrgeli uıymnyń osy qyzmeti álemdegi beıbitshilik pen turaqtylyqty saqtaýǵa zor úles qosyp keledi. Qazaqstan - Birikken Ulttar Uıymynyń bitimgerlik kúshterine Ortalyq Azııadan ásker jiberetin birden-bir memleket.
BUU-nyń álemdegi alǵashqy bitimgershilik mıssııasy 1948 jyly mamyrda «Birikken Ulttar Uıymynyń bitimgershilik sharttarynyń oryndalýyn baqylaý organy» degen atpen quryldy. 29 mamyr kúni BUU-nyń halyqaralyq bitimgershilik kúni bolyp belgilendi. Birikken Ulttar Uıymynyń Qaýipsizdik keńesi beıbitshilikti saqtaý boıynsha alǵashqy mıssııasyn 1948 jyly bekitti. Bul kúni búkil álemde qyzmet etetin bitimgerlerdiń janqııarlyǵy men oǵan qurmet kórsetý sharalary ótedi.
Sodan beri BUU bitimgerlik qyzmeti qatty ózgerdi desek bolady. Buryn jeńil-jelpi qarýlanǵan bitimger sarbazdar qarýly qaqtyǵysty toqtatý syzyǵy boıymen elder arasynda jaıaý patrýl júrgizse, qazir BUU bitimgerlik operatsııalary kúrdeli sıpatqa ıe. Olar qaqtyǵystardan keıin ábden quldyraǵan elderdi qalpyna keltirýge baǵyttalǵan sharalardy da qamtıdy. Egemendi memleketter arasyndaǵy atysty toqtatý syzyǵynda jaıaý patrýldeý kezinde jeńil qarýlanǵan bitimgerlerdiń ýaqyty áldeqashan ótip ketken. BUU-nyń qazirgi bitimgershilik operatsııalary barǵan saıyn kúrdeli jáne jan-jaqty sıpatqa ıe, olar atysty toqtatý rejıminiń saqtalýyn tekserýmen shektelmeıdi, biraq is júzinde ondaǵan jyldar boıy jalǵasqan qaqtyǵystardan keıin kúıreý aldynda turǵan elderdi qalpyna keltirý mindetterin sheshedi.
Qazaqstan áskerıleriniń bitimgershilik operatsııalarǵa qatysý tarıhy
BUU-nyń alǵashqy bitimgershilik kúshiniń qurylǵanyna 75 jyl tolýyna oraı (2023 jylǵy 29 mamyr) Qazaqstan SІM-de QR Qorǵanys mınıstrligi ókilderiniń, BUU-nyń bizdiń elimizdegi ókildiginiń jáne sheteldik dıplomatııalyq korpýstyń qatysýymen is-shara ótti. Onda uıymnyń mıssııalary aıasynda otandyq «kók dýlyǵalardyń» qyzmetine joǵary baǵa berildi.
Qazaqstan BUU-nyń bitimgershilik operatsııalaryna 20 jyldan astam ýaqyt boıy qatysady.
2000 jyly «Qazaqstan bitimgerler batalony» memlekettik mekemesi týraly erejeni bekitý týraly Úkimet qaýlysy qabyldandy, sodan soń elimiz alǵashqy bitimgerlik mıssııalarǵa qatysa bastady. Sol jyly Qazaqstan NATO-nyń «Beıbitshilik jolyndaǵy seriktestik» baǵdarlamasy boıynsha bitimgerlik qyzmetin bastady.
2003 jyldyń tamyzynda 27 adamnan turatyn «Qazbattyń» alǵashqy ınjenerlik-saperlik jasaǵy Irakqa bardy. Bes jyl ishinde qazaqstandyq bitimgerler 4 mıllıonnan astam oq-dári men jarylǵysh qurylǵylardy zalalsyzdandyrdy. Osy ýaqyt ishinde olar jergilikti halyqty aýyz sýmen qamtamasyz etip, muqtaj jandarǵa medıtsınalyq kómek kórsetti.
2014 jyldan bastap BUU-nyń Kot-d'Ivýar, Batys Sahara, Lıvan, Ortalyq Afrıka Respýblıkasy jáne Malıdegi mıssııalaryna shtab ofıtserleri men áskerı baqylaýshylar retinde 60-qa jýyq qazaqstandyq áskerı qyzmetshi qatysty, onyń ishinde alty áıel de bar.
Elimizdiń bitimgershilik áleýetin nyǵaıtýdaǵy mańyzdy qadam 2018 jyly BUU mandaty negizinde áreket etken alǵashqy qazaqstandyq rotany Lıvanǵa jiberý boldy. Bes jyl ishinde ulttyq bitimgerlik kontıngenttiń jeke quramy segiz márte rotatsııalandy.
2000 jyly Memleket basshysynyń Jarlyǵymen Qazaqstannyń bitimgerlik batalony quryldy. Sol 2000 jyldan beri qazaqstandyq bitimgerler 8 bitimgershilik mıssııaǵa qatysty.
Qazirgi ýaqytta BUU bitimgershilik mıssııasynyń quramynda Qazaqstannyń 19 áskerı qyzmetshisi qyzmet etýde: Lıvanda – 9, Batys Saharada – 6, Malı men Ortalyq Afrıka Respýblıkasynda – 2 áskerı qyzmetshi. Sońǵy 20 jylda Qazaqstan Respýblıkasynyń 600-den astam áskerı qyzmetkeri BUU bitimgershilik mıssııalarynyń quramynda qyzmet etti.
Qazaqstan, Qyrǵyzstan jáne Ózbekstan basshylary 1995 jylǵy 15 jeltoqsanda BUU bitimgerlik áskeri quramyna kiretin Ortalyq Azııa batalonyn qurý týraly kelisimge qol qoıdy. 1993 jyldan bastap qazaqstandyq áskerı qyzmetshiler Tájikstandaǵy azamat soǵysy kezinde turaqtandyrý operatsııasyna qatysty (1992 jylǵy 5 mamyr – 1997 jylǵy 27 maýsym aralyǵynda Tájikstanda azamat soǵysy boldy – red.). Barlyǵy 1993 jyldyń qyrkúıeginen 2001 jyldyń aqpanyna deıin Tájikstandaǵy jaǵdaıdy turaqtandyrý operatsııasyna Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń 10300 áskerı qyzmetkeri qatysty.
2003 jyly qarqyndy daıyndyqtan ótken «Qazbattyń» áskerı qyzmetshileri Iraktaǵy bitimgerlik mıssııasyna kiristi. Operatsııaǵa qatysqan bes jyl ishinde jeke quram on márte rotatsııalandy. Mıssııaǵa barlyǵy 270-ten astam áskerı qyzmetshi qatysty. Irakta elden barǵan mamandar 4,5 mıllıonnyń ústinde túrli oq-dárilerdi, onyń ishinde mınalardy, zymyrandar men snarıadtardy joıdy. Negizinen terrorıstik shabýyldardan zardap shekken jergilikti halyqqa medıtsınalyq kómek kórsetti. 6700 tekshe metrden astam sýdy tazartty.
Keıin 2014 jyldan bastap Qazaqstannyń ókilderi Batys Sahara men Kot-d ' Ivýardaǵy mıssııalarda shtabtyq ofıtserler men áskerı baıqaýshylar retinde qyzmet etti. 2018 jyly Qazaqstan kontıngenti men shtabtyq ofıtserler mandattyń oryndalýyn qamtamasyz etý úshin BUU-nyń Lıvandaǵy ýaqytsha kúshteriniń mıssııasyna (UNIFIL) jiberildi. Osy ýaqyt ishinde 6 rotatsııa júrgizildi. Oǵan 500-den astam áskerı qyzmetshi qatysty. Aıta ketý kerek, Batys Saharada áli kúnge deıin bizdiń alty bitimger qyzmet atqarady, onyń ishinde eki áıel áskerı qyzmetshi bar.
2018 jyldan bastap Qazaqstan bitimgerlik áleýetin iske asyrýdyń jańa múmkindigine ıe boldy. Bul jydy qazaqstandyq bitimgerler Lıvanǵa attandy. Tarıh betterinde alǵash ret búkil bólimshe, birinshi bitimgershilik rotasy «Lıvandaǵy BUU ýaqytsha kúshteri» mıssııasyna qatysýǵa baǵyttaldy. Qazaqstan 2017-2018 jyldary BUU Qaýipsizdik Keńesine turaqty emes múshe bolyp saılanǵany belgili. Sol kezeńde elimiz bitimgershilik baǵytta aýqymdy jumys atqardy. Elimizdiń bitimgershilik saladaǵy belsendi ustanymy Qaýipsizdik Keńesi jáne ondaǵy jumys organdary tarapynan joǵary baǵalandy. Birikken Ulttar Uıymynyń basshylyǵy bizdiń áskerı qyzmetshilerimizdiń jaýyngerlik daıyndyǵyn joǵary baǵalap, BUU mıssııalaryndaǵy qazaqstandyq bitimgerlerdiń sanyn arttyrýǵa qoldaý kórsetýge daıyn ekenin bildirdi. Kóptegen qazaqstandyq ofıtserler bitimgershilik qyzmetke qosqan jeke úlesi úshin medaldarmen marapattalyp, mıssııa qolbasshylarynyń atynan maqtaý qaǵazdarǵa ıe boldy. Aıta keteıik, bitimgerlerdi daıarlaý Qorǵanys mınıstrliginiń Bitimgerlik operatsııalar ortalyǵynyń bazasynda júzege asyrylady.
Áskerı bitimgerler qalaı daıyndalady?
Ulttyq bitimgerlik kontıngentiniń mamandaryn oqytýmen jáne daıarlaýmen Qazaqstan Respýblıkasy Qorǵanys mınıstrliginiń Bitimgershilik operatsııalar ortalyǵy (KAZCENT) aınalysady. QR Qorǵanys mınıstrligi Bitimgershilik operatsııalar ortalyǵynyń basshysy, polkovnık Baýyrjan Nyǵmetýllın Kazinform agenttiginiń tilshisine bergen suhbatynda áskerı bitimgerler qalaı daıyndalatynyn aıtyp berdi.
Bitimgershilik operatsııalar ortalyǵy 2006 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Qorǵanys mınıstrliginiń Shet tilder ınstıtýtynda «Beıbitshilik úshin seriktestik» oqý ortalyǵy retinde qurylǵan. 2010 jyly ortalyq Odaqtastyq Joǵary Transformatsııalaý Qolbasshylyǵynyń (SACT) shtab-páteri bolyp tanyldy. Al 2019 jyly UNSOC jáne UNPOC ortalyǵynyń kýrstary BUU-nyń tıisti sertıfıkatyn aldy.
Bitimgerler keń aýqymdy quzyretke ıe. Ortalyqta olar áskerı is boıynsha oqytylady, daıyndyq BUU-nyń kópultty mıssııalaryndaǵy negizgi qarym-qatynas tili retinde aǵylshyn tilin qarqyndy úırenýden bastalady. Bitimgerler ártúrli tildik baǵyttarda oqytylady. 2023 jyly 200-den astam áskerı qyzmetshi aǵylshyn, frantsýz, túrik jáne qytaı tilderinde bilim aldy.
Mamandar «BUU bitimgershilikke kirispe», «Mıssııa aldyndaǵy daıyndyq», «Bitimgershilik operatsııalardyń quqyqtyq aspektileri», «Qarýly qaqtyǵystar quqyǵy», «BUU shtabynyń ofıtserleri» jáne «Azamattyq turǵyndardy jan-jaqty qorǵaý» sııaqty pánder boıynsha daıyndalady.
Áskerı qyzmetshiler bitimgershilik qyzmetti, mıssııa mandatymen anyqtalatyn bitimgershiniń mártebesi men mindetterin, daǵdarys jaǵdaıyndaǵy is-qımyl tártibin, sondaı-aq mıssııanyń túrli komponentterimen, jergilikti bılik ókilderimen, BAQ-pen jáne qaqtyǵysqa qatysatyn qarama-qarsy taraptarmen ózara árekettesýdi retteıtin halyqaralyq zańnamany zertteıdi.
Baqylaý jattyǵýlary barysynda olar bitimgershilik mindetter keshenin oryndaıdy, olardy júzege asyrýdyń ártúrli ádisteri men tásilderin qoldanady. Bul rette áskerı qyzmetshilerdiń ártúrli standartty emes jaǵdaılarda sheber áreket etý, kúrdeli jáne kúrt ózgeretin jaǵdaıda júktelgen mindetterdi oryndaý qabiletteri tekseriledi.
Bolashaq bitimgerlerge qoıylatyn talaptar
Bitimgershilik qyzmeti qaýipti. Sondyqtan bolashaq bitimgerlerge tómendegi ınfografıkada kórsetilgen erekshe talaptar qoıylady.
Qazaqstandyq bitimgerler qalaı qamtamasyz etiledi?
Áskerı bitimgerler «Bitimgershilik qyzmet týraly» Zańnyń 16-babyna sáıkes bitimgershilik operatsııasy kezinde úsh eselengen jalaqy alady. Qyzmettiń uzaqtyǵy men mıssııa merzimi jeke esepteledi.
Bitimgershilik operatsııaǵa qatysý kezeńinde, sondaı-aq bitimgershilik operatsııasy aımaǵyna (aýdanyna) barý jáne keri qaıtý kezinde ulttyq kontıngent Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik bıýdjeti esebinen azyq-túlikpen qamtamasyz etiledi.
Aıta keteıik, beıbitshilikti qamtamasyz etý jónindegi operatsııalarǵa qatysatyn áskerı qyzmetshiler úshin bitimgershilik operatsııasy aımaǵynda bolý merzimi urys qımyldaryna qatysýmen teńestiriledi.
Bitimgershilik operatsııadan oralǵannan keıin ózi qyzmet etetin memlekettik organnyń qarajaty esebinen kúntizbelik 7 kúnnen kem emes, biraq 21 kúnnen aspaıtyn merzimge sanatorııalyq-kýrorttyq emdelýge jiberiledi.
Qazaqstandyq kontıngent Golan jotalaryna jiberiledi
2024 jylǵy qańtarda Parlamenttiń qos palatasy Birikken Ulttar Uıymynyń mıssııalaryna qatysý úshin Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń bitimgershilik kontıngentin jiberý týraly Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń usynysyn maquldady. Oǵan sáıkes, Qazaqstannyń bitimgershilik kontıngenti Golan ústirtine jiberiledi. Áskerı quram BUU-nyń mıssııasyn oryndaýǵa osy jyldyń naýryz aıynda ketedi. Qazaqstannyń áskerı rotasy ol jerde 1 jyl qyzmet etedi.
Qazaqstandyq áskerıler tórt operatsııaǵa qatysady - Golan bıikterinde, Ońtústik Sýdan Respýblıkasynda, Abeıde, sondaı-aq Palestına men Izraıl arasyndaǵy bitim shartynyń oryndalýyn baqylaıdy.
Bul rette BUU Qazaqstanǵa bitimgershilik mıssııany óz betinshe óristetýge jáne oryndaýǵa - óziniń áskerı tehnıkasymen, qarý-jaraqpen jáne múlkimen rezerv rotasy retinde «BUU-nyń Golan bıiktikterindegi bólinýdi qadaǵalaý jónindegi kúshteri» mıssııasyna mandat berdi. Qazirgi ýaqytta onda 12 elden myńnan astam áskerı qyzmetshi qyzmet atqarady.
Qazaqstannyń bitimgershilik qyzmeti tarıhynda tuńǵysh ret ulttyq kontıngent BUU bitimgershilik operatsııasyna derbes qatysady.
Golan ústirti – strategııalyq ári daýly aımaq. Negizinen taýly jerler bolyp keledi. Lıvan, Sırııa, Iordanııa jáne Izraılmen shektesip jatyr. Qazirgi tańda Izraıl baqylaýynda. 1981 jyly Izraıl Knesseti «Golan shyńdary týraly zańdy» qabyldady, osy zań boıynsha Izraıl bul aımaqtyń ústinen birjaqty sýverenıtet jarııalady. Biraq 1981 jylǵy 17 jeltoqsanda BUU-nyń Qaýipsizdik Keńesi anneksııany jaramsyz dep tanydy. Jaýapkershilik aımaǵynda patrýldeý, baqylaý-ótkizý pýnktterinde qyzmet kórsetýdi uıymdastyrý, azamattyq halyqqa kómek kórsetý jáne mıssııanyń mandatyna sáıkes basqa da tapsyrmalardy oryndaý kútilýde. Qyzmet kórsetý merzimi – 1 jyl. Bir jyldan keıin kadr rotatsııasy bolady.
Bul mıssııa qanshalyqty qaýipti?
Qazaqstannyń tuńǵysh derbes bitimgershilik kontıngentine 139 áskerı sarbaz barady. Olardyń ishinde ártúrli áskerı personal bar.
Qorǵanys mınıstri Rýslan Jaqsylyqov rotanyń daıyndyǵy jóninde aıtyp berdi.
«Bul – Qazaqstannyń Golan ústirtinde júrgizetin alǵashqy derbes bitimshershilik mıssııasy. Onyń áskerı quramyna 139 qyzmetshi kiredi. Rota quramyna merzimdi áskerı qyzmetshiler kirmeıdi. Tek kásibı áskerıler men kelisimshartpen jumys isteıtin áskerı qyzmetshiler, ofıtserler barady. Olardyń barlyǵy aldyn-ala daıyndyqtan ótken. Sonymen birge BUU baǵdardamasy boıynsha bir jyl oqytylǵanyn aıta ketkim keledi. Biz bitimgershilik mıssııasyn atqaratyn rotany BUU-nyń talaptaryna saı, qajetti jabdyqtarmen qamtamasyz ettik. Halyqaralyq komıssııa daıyndyǵymyzdy óte joǵary baǵalady»,– dedi mınıstr.
Bitimgershilik mıssııasyna jiberiletin rota quramyna – bitimgershilik, barlaý, ınjenerli-saperlik, tehnıkalyq jáne medıtsınalyq bólimsheler kirgen. ıAǵnı bizdiń áskerıler eshqandaı shıeleniske aralaspaıdy, urysqa qatyspaıdy. Dese de, bul jerdiń daýly aımaq ekenin eskersek, qaýip te joq emes sekildi. Osy tusta, mınıstr áskerı qyzmetshiniń jalpy qyzmeti qaýipke toly ekenin aıtty.
«Áskerılerdiń qyzmeti onsyz da qaýipti ekenin bilesizder. Tipti beıbit kezeńde áskerılerimizdiń ómirine qaýip tónýi múmkin. Sondyqtan áskerılerdiń ómiri únemi qaýipsizdikte bolady dep eshkim kepildik bere almasy anyq. Sol sebepti beıbitshilik mıssııasy barysynda túrli jaǵdaılar bolýy múmkin ekenin moıyndaýymyz kerek», –dedi mınıstr.
Mıssııanyń bıýdjeti qandaı?
Qorǵanys mınıstriniń aıtýynsha, bul sharaǵa el bıýdjetinen shamamen 8 mln dollar qarajat bólinedi. Onyń ózinde bul qarajat negizinen qarý-jaraq pen kerekti áskerı tehnıkalardyń tasymalyna jumsalady. Al áskerılerge jalaqyny BUU tóleıdi. Uıym bekitken jalaqy mólsherlemesi – 1 myń dollar. Sonymen qatar Qazaqstan qorǵanys mınıstrligi mıssııany BUU-nyń standarttaryna sáıkes qarý-jaraq pen áskerı tehnıkanyń zamanaýı úlgilerimen jan-jaqty qamtamasyz etken. Kontıngentte jaýyngerlik modýldermen jabdyqtalǵan brondalǵan dóńgelekti mashınalar, sondaı-aq kúndelikti tirshilikke qajetti jabdyqtar bar. Olardy qamtamasyz etýge KAMAZdar, jol talǵamaıtyn avtomobılder jáne ınjenerlik múlik bar. Jaralylardy evakýatsııalaýǵa berilgen mashınalardyń biri ottegi apparatymen, defıbrıllıatormen, dári-dármektermen jáne basqa da medıtsınalyq jabdyqtarmen jabdyqtalǵan.
«Mıssııadan ótý kezinde bitimgerlik kontıngentiniń áskerı qyzmetshilerine aı saıynǵy jalaqysy úsh ese kóp tólenetin bolady. Budan ózge, BUU bıýdjetinen olar aı saıyn 1448 dollardan asa qarajat alady. Mıssııada qyzmet aıaqtalǵannan keıin áskerı qyzmetshiler shıpajaılarda emdele alady jáne negizgi demalysqa jyl saıyn qosymsha 14 táýlik qosylady. Tutastaı alǵanda, Qazaqstannyń Qarýly kúshteri bitimgerlik mıssııalarǵa áskerı baqylaýshylar men shtab ofıtserleri retinde jekelegen áskerı qyzmetshilerdi de, sondaı-aq jaıaý ásker, medıtsınalyq, barlaý, ınjenerlik sııaqty neǵurlym talap etiletin mamandandyrylǵan bólimshelerdi de jiberýge daıyn», – delingen Qorǵanys mınıstrliginiń habarlamasynda.
Qoryta kelgende, on alty jyl ishinde 600-den astam qazaqstandyq áskerı qyzmetshi BUU-nyń Azııa, Taıaý Shyǵys jáne Afrıka elderindegi jeti bitimgerlik mıssııasyna qatysty. Qazir 19 qazaqstandyq áskerı qyzmetshi BUU-nyń Lıvan Respýblıkasyndaǵy, Batys Saharadaǵy, Kongo Demokratııalyq Respýblıkasyndaǵy jáne Ortalyq Afrıka Respýblıkasyndaǵy bitimgerlik mıssııalarynyń quramynda qyzmet etip júr. Osylaısha ózgermeli jahandyq jaǵdaı men halyqaralyq turaqsyzdyq pen memleketaralyq janjaldar kóbeıip turǵan ýaqytta Qazaqstannyń bitimgerlik kúshteri BUU-nyń bitimgerlik mıssııalarynda aıryqsha ról atqaryp otyr. Aldaǵy ýaqytta osy adaldyǵynan tanbaı, halyqaralyq qaýymdastyqtyń jahandaǵy beıbitshilik pen qaýipsizdikti qamtamasyz etýge naqty túrde yqpalyn tıgize beretinine senimimiz mol.
