Qyzylordada jaıylym tapshy: bul máseleniń sheshimi qandaı
QYZYLORDA. KAZINFORM – Qyzylorda oblysyndaǵy qosalqy sharýashylyqtarda 153,8 myń bas mal baryn eskersek, olarǵa 1 966,5 myń gektar jaıylym alqaby qajet.
Oblystyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń málimetine súıensek, búgingi kúni óńirdegi 146 aýyldyq okrýgtiń 97-si ǵana jaıylymmen tolyq qamtamasyz etilgen.
Barlyq aýylǵa 530,1 myń gektar jaıylym qajet bolsa, statıstıka bizde sonyń tek 73 paıyzy bar ekenin kórsetip otyr. Qalǵan 19 eldi meken jurtshylyǵy tórt túligin jaqyn mańdaǵy 40,9 myń gektar jerge jaıýǵa májbúr.
Jaıylym tapshylyǵyn tartyp kele jatqandardyń biri — Syrdarııa aýdany Qoǵalykól aýyldyq okrýginiń turǵyny Abaı Batyrshaev.
Atakásipti bastaǵanyna jıyrma jyldan asyp barady. Alaıda, mal jaıylymy men jem-shóbine qatysty másele ózge kásip ıeleri sııaqty ony da oılandyrmaı qoımaıdy.
— Qazir joq degende 15-20 bastan asyryp asyramasań, odan kemi eńbegińdi aqtamaıdy. Óıtkeni bul eki másele aldyńnan kese-kóldeneń shyǵa beredi. Kók bitik shyǵaıyn dese, kóktemde jaýyn-shashyn az. Jazda jylqy malyna qıyndaý. Jylqy, sıyr men túıe oty mol, jaıylymy jaqsy jerlerde toıyp jeıdi. Biraq bizdiń oblystyń klımatynda shóbi shúıgin jer tabý ońaı emes, — dedi keıipkerimiz.
Prezıdent aıtqandaı, jerdi onyń qadirin biletin azamattarǵa ǵana berý qajet. Osy oraıda aýyl sharýashylyǵy jerin aınalymǵa tartý maqsatynda birshama jumys atqarylyp jatyr.
— 2025 jyly paıdalanylmaı jatqan nemese el zańnamasyn buza otyryp paıdalanylǵan 60 myń gektar jer telimderin memleket menshigine qaıtarý josparlandy. Búgingi kúni 66,8 myń gektar 141 jer ýchaskesi memleket menshigine qaıtaryldy. Budan bólek memlekettiń bosalqy jerlerinen 69 myń gektar jer aýyl sharýashylyǵy aınalymyna alyndy. Bul jer qoryndaǵy aýyl sharýashylyǵy jeriniń úlesin ulǵaıtýǵa múmkindik beredi. Osyǵan deıin 70,3 myń gektar aınalymǵa alynyp, jospar 101,8%-ǵa oryndaldy, — dedi oblystyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń basshysy Talǵat Dúısebaev.
Mal sharýashylyǵyn tıimdi damytýdaǵy eń basty alǵysharttardyń biri — jaıylymdyq jerdiń jetkilikti bolýy. Alaıda sońǵy jyldary bul salada máseleler qordalanyp, turǵyndardyń alańdaýshylyǵyn týǵyzyp otyr.
Bul óz kezeginde ónim sapasynyń tómendeýine, maldyń álsireýine, tipti keı jaǵdaıda shyǵynǵa ákelip soǵatyny anyq.
Ekonomıst, «Aýyl» partııasynyń múshesi Erulan Ómirserikov ár aımaqtyń geografııalyq jaǵdaıy men klımaty bir-birine uqsamaıtyndyqtan bul máseleni sheshý úshin keńes ókimeti tusyndaǵy ádisterdi qaıtadan qolǵa alý kerek dep esepteıdi.
— Mysaly, Aralda iri qara ósirip jatyr. Biraq ol jaqtyń tabıǵaty buǵan kelmeıdi. Shóleıtti jer bolǵandyqtan soltústik aýdannyń mal sharýashylyǵyn baıaǵydaı túıege kóbirek baǵyttaý kerek. Ber jaǵyndaǵy aýdandar qoı sharýashylyǵymen aınalysýǵa qolaıly. «Sharýa ózi biledi, naryq ózi retteıdi» degenmen, mal sharýashylyǵy júıeli qoldaý men dál esepteýge zárý, — dedi ol.
Ekonomıst aıtqandaı, keıbir aýyldardyń aınalasy shúıgin shópke tirelip tursa, keıbirinde malǵa jaıly jer 5-10 shaqyrymnan bastalady.
Aýqatty sharýalar zańdy jerine eshkimdi jolatqysy joq, sonyń kesirinen myńdaǵan malyn aýyl aınalasyna ákep, ultaraqtaı aýmaq taqyrǵa aınalýǵa taıady.
— Jaıylym máselesin retteýdi aýyl ákiminiń quzyryna berý qajet. Ol jeke menshikke ótpeýi kerek. Bir adam jalǵa alǵan jerine basqa bireýdiń malyn kirgizbeıdi. Alaıda ol jer paıdalanǵannan keıin birazǵa deıin demalýy kerek. Qyzylordanyń klımatynda únemi kóship otyrmasa bolmaıdy. Bir ǵana aýmaqty jalǵa alǵasyn ondaı múmkindik joqtyń qasy. Bul quzyretti aýyl ákimine bersek, sharýanyń malyn ózi rettep otyrar edi. Bul — meniń oılap tapqanym emes, yqylym zamannan bar ádis. Sol kezde ákimniń de jaýapkershiligi artady. Jeke sharýa qojalyqtary mal jaıatyn jer tappaı júr. Kezinde 100 myń mal syıǵan bir aýylǵa 5 myń qoıdy syıdyra almaıtyn halge jettik, — dedi ol.
Erulan Ómirserikovtiń aıtýynsha, agrarlyq salaǵa úlken qoldaý bolǵanymen memlekettik kómek sharýanyń eńbegine tatymaıdy. Óıtkeni tól basyn kóbeıtip, semirtip, naryqqa et kúıinde usyný úshin kóp jyl tynbaı eńbektený kerek.
Qazirgi kúni mal asyrap otyrǵan adamdardyń jas shamasy orta eseppen alpystan asyp barady. Árqaısysynyń qaraýynda kem degende 100 bas iri qara bar desek, buǵan jetý úshin sharýa berisi 30 jyl ýaqytyn sarp etti.
Endigi jerde otbasyn asyraýǵa osy da jetedi, al ákeniń beınetkeshtigin kórip ósken bala atakásipti ári qaraı jalǵaýǵa qulyqty emes.
— Onymen birge jumys isteýge memleket múddeli bolýy qajet. Osy oraıda jumysty úılestirý úshin «memlekettik menedjer» statýsyn engizýdi usynamyn. 30-40 myń qoıy bar bir aýyl jyl on eki aı jumys isteýi úshin 2,5 mlrd teńge kerek. Úkimet úshin bul — bolmashy aqsha. Esesine 40 myń qoıdyń aınalasynda 120 shaqty adam, 30-40 tehnıka jumys isteıdi. 40 myń qoıdan kemi 40 myń qozy týady, osylaı jylda kóbeıe beredi. Kelesi jyly onyń bir bóligin ótkizedi. Úlken kólemde maly bar kásip ıeleri aýyl sharýashylyǵy kooperatıvteri negizinde birikkende ǵana buǵan qol jetkize alady, — dedi ekonomıst.
Jaıylym tapshylyǵy týraly aıtqanda jem-shóp máselesin aınalyp ótý múmkin emes. Atakásip ıesi Abaı Batyrshaev ettiń qymbattaýyna áser etetin faktorlardyń biri osy ekenin jetkizdi. Sharýalardy alańdatqan jáıtke basqarma basshysy Talǵat Dúısebaev jaýap berdi.
— Bıyl oblysta 2200 tonna shóp daıyndaý josparlanyp, jumys aıaqtaldy. 980 myń tonna mal azyǵy ázirlenip, jospar artyǵymen oryndaldy. Sonymen qatar 2200 tonna súrlem daıyndaldy. Aıta ketý kerek, ony Qazaly aýdanynda ǵana daıyndaıdy. Jońyshqanyń baǵasy ótken jylǵymen birdeı kúıinde qalyp otyr. Et baǵasynyń ósýine eksport kóleminiń artýy áser etti. Árıne, et shet elderge tikeleı jóneltilip jatqan joq. Shymkent arqyly negizinen Ózbekstanǵa ǵana ótkizilip jatyr, — dedi ol.
Buǵan deıin Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi elimizde jaıylym tapshylyǵy eki ese azaıǵanyn málimdegen edi.
