Qyzylordada dıqandar kúrishtiń jergilikti sortyn egýge qyzyqpaıdy
QYZYLORDA. KAZINFORM — Qyzylorda oblysynda jergilikti ǵalymdar shyǵarǵan kúrishtiń jergilikti jańa sorttary qashan óndiriske engiziledi? Atalǵan taqyrypqa Kazinform tilshisi zertteý júrgizip kórdi.
Qyzylorda elimizdi tolyqtaı kúrishpen qamtyp otyr
Elimizde kúrish sharýashylyǵynyń basym bóligi — Qyzylorda oblysynda. Ol shamamen 80-85 paıyzdy quraıdy.
Jylma-jyl qambaǵa 500 myń tonnadan astam astyq quıylady. Bul Qazaqstan turǵyndarynyń suranysyn tolyq qamtamasyz etedi.
Bıyl jergilikti dıqandar 85 myń gektardan astam kúrish egýdi josparlap otyr. Onyń ishinde jergilikti sorttardyń úlesi nebári 3 paıyzdan aspaıdy.
Sońǵy ret oblysta jańa sort 1987 jyly keń aýqymda óndiriske engizilgen edi. Sol jyly Ybyraı Jaqaev atyndaǵy Qazaq kúrish sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń ǵalymdary «Marjan» sortyn óndiriske engizdi.
Oǵan belgili ǵalym Qurmanbek Bákirov basshylyq jasady. Atalǵan sort uzaq jyldar boıy dıqan qaýymynyń kóńilinen shyǵyp keldi.
Jalpy, agrarlyq salada sorttar belgili bir ýaqytqa deıin qoldanylady. Óıtkeni, ol da eskiredi, azady, jaramsyzdyqqa ushyraıdy.
Osyndaı sebepterge baılanysty jergilikti dıqandar «Marjan» sortyn egýden bas tartqan.
Oblystyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń basshysy Talǵat Dúısebaev árbir dıqan qandaı sort egetinin ózi sheshetinin atap ótti.
— Qazir eldegiler naryq zańyna baılanysty eńbek etedi. Aldymen árbir sorttyń sapasy, shyǵymdylyǵy, taýarlyq sıpaty nazarǵa alynady. Sondyqtan sharýashylyqtar qandaı sort egetinin ózderi sheshedi, — dedi ol.
Jaqsy sort ónimdilikti arttyrady
Aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń doktory, Ulttyq agrarlyq ǵylymdar akademııasynyń akademıgi Qurmanbek Bákirov sort shyǵarý uzaq jyldar boıy júrgiziletinin aıtady.
Y. Jaqaev atyndaǵy Qazaq kúrish sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń ǵalymdary qansha qıyndyq bolsa da, qaı kezeńde de jańa sorttar shyǵarýdan shet qalǵan joq.
Keıingi kezde ınstıtýt ǵalymdary «Syr sulýy», «Aıkerim», «Aısara» sorttaryn shyǵardy. Dese de atalǵan sorttar ázirge tek synaqtan ótkizildi. Olar «Marjan» sekildi keń kólemde egile qoıǵan joq.
Búginde jergilikti dıqandar reseılik «Lıder», «ıAntar», «Kaýrıs», «ıAhont», «Patrıot», ýkraınalyq «Premıým», «Vıkont», «Marshal» sorttaryn egip júr.
— Dúnıejúzinde Qytaı men Japonııa — kúrish ósirýden aldyńǵy qatarly elderdiń biri. Qytaıda 32 mln gektarǵa jýyq alqapta osy daqyl egiledi. Bul elde kúrish ósirýdiń túrli tehnologııasy paıdalanylady. Tipti qolmen egetin jaǵdaılar da bar. Árıne, tehnıka da qoldanylady. Fılıppın elinde de osy baǵytta naqty jumys jasalady. Ol elde halyqaralyq kúrish ınstıtýty jumys isteıdi. Onda joǵary deńgeıli mamandar qyzmet etip jatyr. Tehnologııany jańalaýǵa da erekshe mán berilgen. Italııa — Eýropany sapaly kúrishpen qamtamasyz etip otyrǵan eldiń biri. Degenmen ár eldiń ózine tán ereksheligi bolady. Qaısybir jyldary oblysta «Marjan» jáne «Kýban» sorttary egildi. Onyń ishinde «Marjan» basym bóligin qurady. Sondaı-aq reseılik «Kýban» sorty da jergilikti topyraqqa beıimdelip ketti. Ǵylymda jeti-segiz jylda sort almastyrý tájirıbesi bar. Ol úshin jańasy eskisiniń ornyn tolyq basatyndaı bolýy kerek, — deıdi Qurmanbek Bákirov.
Rasynda jańa sort shyǵarý — óte jaýapty ári aýyr jumys. Júıeli jumys júrgen jaǵdaıda jańa joba halyqtyń ıgiligine aınalyp, eldegi dıqandar qaýymynyń tabysyn molaıta túsedi.
— Iá, sorttyń ónimdilikti arttyrýda mańyzy zor. Ol dúnıejúzilik tájirıbede dáleldengen. Jaqsy sort bolsa, ónimdilikti 50 paıyzǵa deıin arttyra alasyń. Al tuqym sharýashylyǵy ónimdilikti 20 paıyzǵa deıin ósiredi. Bul jerge eńkeıgen eńbekshi qaýym úshin úlken tabys bolar edi, — dedi Q. Bákirov.
Tutynýshy talaby qandaı?
Syr óńirinde agrarlyq salada eńbek etip júrgen sharýashylyqtar sapaly ónim shyǵarýǵa bet buryp keledi. Bul oraıda aldymen tutynýshy talabyna basa nazar aýdarylady.
«Maǵjan jáne K» JShS bas dırektory Saǵıdolla Syzdyqovtyń aıtýynsha, seriktestik óz ónimderin ishki jáne syrtqy naryqqa eksporttap júr.
— Biz óndirilgen ónimniń 40 paıyzyn ishki naryqqa, qalǵany eksportqa shyǵaramyz. Olardyń arasynda Ázerbaıjan, Mońǵolııa, Túrkimenstan, Ýkraına sekildi memleketter bar. Sondaı-aq, byltyr AQSh-qa synaq retinde alǵashqy ónim jetkizildi. Jylyna 20 myń tonna kúrish aqtalady. Osyǵan baılanysty kúrish sorttarynyń sapasyna kóńil bólinip otyr. Jergilikti sorttar ázirge tolyq synaqtan ótkizile qoıǵan joq. Sondyqtan oǵan baılanysty naqty sheshim qabyldaýǵa áli erte. Kezinde «Marjan» sorty barlyq talapqa saı keletin edi. Qazir sol deńgeıde jergilikti sort shyǵarýǵa qol jetpeı otyr, — dedi ol.
Qaı sala da ǵylymsyz alǵa baspaıdy. Bul — aýyl sharýashylyǵy salasyna da tán. Sondyqtan osy maqsatta Syr óńirinde jergilikti kúrish sorttaryn shyǵarý kún tártibinen túspeı tur.