Qyzylorda oblysy: Oıda saqtalǵan on oqıǵa
Qyzylorda oblysynda bıyl eldi eleń etkizgen oqıǵalar tirkeldi. Olardyń arasynda jurtshylyq úshin jaǵymdy jańalyqtarmen birge keıbir tótenshe jaǵdaılar kezdesti. Kazinform sol oqıǵalarǵa qaıtadan kóz júgirtip, oı eleginen ótkizip kórdi.
1
Qyzylorda qalasyndaǵy jylý-elektr ortalyǵynyń eski ekendigi kommýnaldyq salaǵa edáýir qıyndyq týǵyzyp keldi. Sol olqylyqtyń ornyn toltyrý maqsatynda jańadan jylý-elektr ortalyǵyn salý máselesi kóterildi. Bul máseleniń túpkilikti sheshimi Respýblıka kúni qarsańynda sheshildi. Oblys ortalyǵynda jańa jylý ortalyǵynyń irgetasy qalandy.
Ótken jyldyń tamyz aıynda elimizdiń Energetıka mınıstrligi men «Aksa Enerdjı» kompanııasy Qyzylordada jańa jylý-elektr ortalyǵyn salý týraly kelisim-shartqa qol qoıǵan edi. Onyń qýattylyǵy 240 megavattty quraıtyny anyqtaldy. Quny 215 mlrd teńgege jýyqtady..
Nátıjesinde sol jyldyń qyrkúıek aıynda kapsýla salý rásimi ótkkizildi. «Aksa Enerdjı» kompanııasy bul maqsatta Amerıka, Eýropanyń «Djeneral Elektrık», «Sımens» jáne basqa da iri kompanııalaryna sońǵy úlgidegi zamanaýı qondyrǵylardy daıyndaýǵa aldyn ala tólem jasady. Ortalyq 2025 jyldyń tamyz aıynda el ıgiligine berilmek.
Bul - elimizde táýelsizdik jyldarynda alǵash ret salynyp otyrǵan alǵashqy jylý-elektr ortalyǵynyń biri.
2
Kelesi jyly Qyzylorda qalasyndaǵy Qorqyt ata áýejaıynyń jańa termınaly paıdalanýǵa beriledi.
«Biraq ótken jyly men osy qyzmetke kelgende demeýshilerdiń kómegimen 100 mln teńgege qazirgi eski termınaldy jóndeldi. Qazir jaǵdaı jaqsy, kelgen qonaqtardy qabyldap jatyrmyz. Bıyl aqpanda jańa termınaldyń qurylysy bastaldy. Kelisimen jerlesemiz Bolat Ótemuratovqa habarlastyq. Memleket basshysy da tapsyrma bergenin bilesizder, azamattar týǵan óńirine kómektesýi kerek. Bolat Ótemuratovtyń qory joba jasap, aqpanda jańa termınaldyń qurylysyn bastadyq. Quny — 15 mlrd 700 mln teńge», — dedi oblys ákimi Nurlybek Nálibaev.
Jańa termınal qurylysy aldaǵy mamyr aıynda aıaqtalyp, el ıgiligine beriledi dep josparlanyp otyr.
3
Sondaı-aq, Qyzylordada Qorqyt ata atyndaǵy ýnıversıtet janynan Seýl ýnıversıtetiniń jasandy ıntellekt jáne ınformatıka joǵary mektebi ashyldy.
Bıyl Koreıa Respýblıkasyna arnaıy issaparmen barǵan oblys ákimi Nurlybek Nálibaev jergilikti ǵalymdarmen birge Seýl ulttyq ǵylym jáne tehnologııa ýnıversıteniniń prezıdentimen kezdesip, áriptestik memorandýmǵa qol qoıdy. Sol ýnıversıtet basshylary bıyl Syr óńirine kelip, Qorqyt ata ýnıversıtetiniń bazasynda Intellekt jáne ınformatıka joǵary mektebin ashty. Onda 40-tan asa stýdent bilim alyp jatyr.
Intellekt jáne ınformatıka joǵary mektebinde IT salasyndaǵy kadrlar daıyndalyp jatyr. Aldaǵy ýaqytta Seýl ulttyq ǵylym jáne tehnologııa ýnıversıtetiniń fılıalyn ashý oılastyrylyp otyr.
4
Jergilikti turǵyndardyń ótinishi «Batys Eýropa - Batys Qytaı» halyqaralyq dáliziniń Aqtóbe qalasyna deıingi aýmaqty 1 sanatqa aýystyrý bolatyn. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Qyzylorda oblysyna jasaǵan sapary barysynda bergen tapsyrmasyna oraı atalǵan másele aldaǵy ýaqytta sheshimin tabatyn boldy.
Oǵan qosa «Qyzylorda-Jezqazǵan» avtojoly jıi qozǵalatyn edi. Qazirge deıin Qyzylorda oblysynyń aýmaǵyna tıesili 216 shaqyrym joldyń basym bóligi aıaqtaldy.
Buryn Qyzylordadan shyqqan azamattar sapasyz jolmen Astanaǵa bir táýlik boıy júrip baratyn. Kelesi jyly bul jumystar jalǵasady. Joldy jańǵyrtý aıaqtalsa, Astanaǵa jetý ýaqyty 11 saǵatqa deıin qysqarady. Sonda tek qyzylordalyqtar ǵana emes, Túrkistan oblysy, Shymkent qalasy, aqtóbelikter de Astana men soltústik óńirlerge osy jolmen qatynaıtyn bolady.
5
Naýryz aıynda ІІM Uıymdasqan qylmysqa qarsy kúres departamenti Qyzylorda qalasyndaǵy krımınogendik jaǵdaıǵa yqpal etken qylmystyq toptyń jolyn kesti.
Qylmystyq topqa qatysýshylardyń qylmysyn áshkereleý boıynsha ótkizilgen arnaıy operatsııa barysynda polıtsııa organdaryna 10 kúdikti jetkizildi. Olar kúzet qyzmetinde ózderi yqpalyn júrgizetin aýmaqtardy bóliske salý úshin birneshe ret qylmystyq qaqtyǵystarǵa qatysqan.
Oıyn-saýyq oryndarynda ádeıi janjal týǵyzyp, sol oryndardyń ıelerin ózderiniń qamqorlyǵyn qabyldaýǵa májbúr etken.
Qylmystyq toptyń birqatar aýyr jáne asa aýyr qylmystar jasaýǵa, sonyń ishinde kisi óltirýge oqtalý, aýyr dene jaraqattary men buzaqylyq jasaýǵa qatysy bar ekeni anyqtaldy.
6
Qoıan jylǵy taǵy bir eleýli jańalyqtyń biri - Qyzylorda oblystyq kópbeıindi aýrýhanacsyda búırek aýystyrý otasynyń jasalýy. Ony A. Syzǵanov atyndaǵy Ulttyq ǵylymı hırýrgııa ortalyǵy basqarma tóraǵasy, medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor Bolatbek Baımahanovtyń basshylyǵymen qyzylordalyq dárigerler sátti atqaryp shyqty.
Sońǵy úsh jyldan beri jasandy búırek apparatyna táýeldi bolyp kelgen 25 jastaǵy naýqastyń endi burynǵydaı tolyqqandy ómirge oralýyna jol ashyldy. Dıalız ortalyǵyna táýeldi bolýdan qutyldy. Sátti ota naýqasty ýaqyt pen tamaqtanýǵa baılanysty shekteýlerden bosatty. Naýqasqa 36 jastaǵy týysqan aǵasy donor bolýǵa kelisimin bergen.
«Elimizde 2011 jyldan beri búırek jáne baýyr transplatatsııasy keń aýqymda júrgizilip keledi. Búginge deıin 1 000-ǵa tarta ota jasaldy. Onyń 700-i búırekke qatysty bolsa, qalǵanyn baýyr transplantatsııasy quraıdy. Bul – óte kúrdeli is, oǵan árbir dáriger úlken jaýapkershilikpen qaraıdy», - deıdi Bolatbek Baımahanov.
7
Sáýir aıynda Qyzylorda oblysynda jasóspirimdi uryp-soqqan 5 oqýshynyń oqıǵasy eldi eleń etkizdi. Áleýmettik jelide jasóspirimdi belgisiz azamattardyń uryp-soǵyp jatqany jóninde beınekórinis jarııalanǵan edi.
Osy maqsatta Qazaly aýdandyq polıtsııa bólimi qosymsha tekserý jáne áleýmettik jelilerde monıtorıng júrgizdi. Nátıjesinde beınerolıkte kórsetilgen kámeletke tolmaǵandy uryp-soqqan adamdar anyqtalǵan.
Atalǵan oqıǵaǵa baılanysty Qazaly aýdandyq polıtsııa bóliminiń basshysy jáne 10 qyzmetker qatań tártiptik jazaǵa tartyldy. Kemshilikterge jol bergen Qazaly aýdandyq bilim bóliminiń basshyna qatań sógis jarııalandy. Ózge de tıisti mamandardyń jaýapkershiligi qaraldy. Keıinnen atalǵan oqıǵaǵa baılanysty sot úkimi shyqty.
8
Mádenıet salasyndaǵy jaǵymdy jańalyq Qyzylorda oblysyndaǵy Shirik-Rabat jáne Syǵanaq qalashyqtarynan tabylǵan Saq jaýyngeri men Syǵanaq hanshaıymy rekonstrýktsııalarynyń tanystyrylymy ótti.
2004-2005 jyldarda «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda Shirik-Rabat qalashyǵyna arheolog-ǵalym Joldasbek Qurmanqulovtyń jetekshiligimen júrgizilgen ekspedıtsııa nátıjesinde Saq jaýyngeri tabylǵan. Qabirden er adam múrdesimen birge uzyndyǵy 1 metrden asatyn, saby aǵashpen qaptalǵan semser, beldiktiń qaldyqtary, qanjar synyǵy, parfıandyq jazýy bar qysh qumyra-kónek, hosh ıistendirgish kýlttik buıymy, ártúrli pishindegi altyn japsyrmalar kózge tústi.
Elge belgili restavrator Qyrym Altynbekov «Shirik-Rabat saq jaýyngeri» rekonstrýktsııasyn jasap shyqty. Músin Shirik-Rabatta jerlengen adamnyń boıynyń uzyndyǵyna sáıkes jasalǵan. Artefaktiler ejelgi órkenıettiń materıaldyq jáne rýhanı mádenıetinen maǵlumat beredi.
Syǵanaq hanshaıymy – Altyn Orda kezeńindegi Uly dalany mekendegen aqsúıek áıeldiń obrazy. Syǵanaq hanshaıymy 2019 jyly ortaǵasyrlyq Syǵanaq qalashyǵyna Qoja Ahmet ıAsaýı atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıteti men Ózbekstandaǵy Ortalyq Azııa halyqaralyq ınstıtýty birlese júrgizgen arheologııalyq qazba jumystary kezinde Syǵanaqtyń №3 qazba nysanynan (saǵana) tabylǵan.
Qyzylorda oblysy ákimdiginiń arnaıy qaýlysymen Shıeli aýdany Saýysqandyq shatqalyndaǵy petroglıfter kesheniniń qorǵaý aımaǵy bekitildi. Aldaǵy ýaqytta vandalızmdi toqtatý úshin eskertkish aýmaǵy qorshalyp, arnaıy baqylaýǵa alynady. Tarıhshylar budan buryn petroglıfterdiń jaı-kúıine alańdap, ony qorǵaýǵa alý jóninde usynys bildirgen edi.
9
Qyzylorda oblysynda alyp náreste dúnıege keldi. Onyń salmaǵy 5,6 kelini shamalasa, boıy 57 santımetrdi quraıdy. Qyzylorda oblystyq perınataldyq ortalyǵynda salmaǵy 5,6 keli, boıy - 57 santımetrdi quraıtyn ul bala jaryq dúnıe esigin ashty. Alyp balany jańaqorǵandyq 37 jastaǵy kópbalaly ana Aıgúl Dúısebaeva júktiliktiń 42 aptasynda ómirge alyp keldi. Bul - otbasyndaǵy segizinshi perzent, barlyǵy - ul bala.
Mamandardyń aıtýynsha, medıtsınada náresteniń salmaǵy 4 keliden assa, iri al, 5 keliden joǵary bolsa alyp bolyp sanalady. Oblystyq perınataldyq ortalyǵynda jyl basynan beri salmaǵy 4 keliden asatyn 1 546 sábı dúnıege kelgen. Al salmaǵy 5 keliden asatyn 38 bala týdy.
Qyzylorda oblysynda eki úshem jaryq dúnıe esigin ashty. Oblys ortalyǵynda turatyn 30 jastaǵy Altynaı Baınazarova perınataldyq ortalyqta úshem bosandy. Olardyń úsheýi de qyz bala. Ata-ájeleri úshemge Ámına, Medına, ıAsına dep at qoıdy.
Baıqońyr qalasynda turatyn 31 jastaǵy Áıgerim Álimhanova «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy aıasynda Aılın, Anel, Adel esimdi úshemdi dúnıege ákeldi.
10
Qyzylorda oblysynda jyl basynan beri 10 bala terezeden kulap ketken. Olardyń 1-ýi kóz jumdy. Oqys oqıǵanyń 1-ýi Jańaqorǵan aýdanynda tirkelse, qalǵany Qyzylorda qalasynda bolǵan.
Oqıǵa saldarynan 2-6 jas aralyǵyndaǵy 9 bala zardap shegip, 1 bala qaza boldy. Olardyń terezeden qulaý deregi basty sebebi retinde ata-analardyń balalardy baqylaýsyz qaldyrýyn aıtýǵa bolady. Sondaı-aq, terezeniń ashyq qalýynan, moskıt torlarynyń berik bekitilmeýinen, balalardyń tereze aldynda oınaýynan osyndaı jaǵdaılar tirkeledi.
