Qytaıdyń jas din lıderlerimen áńgime: din qaǵıdattary men jastardyń róli
ASTANA. KAZINFORM – 17–18 qyrkúıekte Astanada Álemdik jáne dástúrli din lıderleriniń VIII sezi ótedi. Sezd qarsańynda agenttik tilshisi Qytaı delegatsııasyndaǵy jas din ókilderi — býddıstik qaýymdastyqtan Van Kaı (万慨), monah jáne daosızm qaýymdastyǵynan Tszın Chýntszın (金崇景) dao tálimgerimen áńgimelesti. Olar daosızmniń «Táńir-adam birligi» (天人合一) jáne býddızmniń «qaıyrymdylyq pen barlyq tirshilikke teń kózqaras» qaǵıdattary, sondaı-aq jastardyń dinaralyq dıalogtaǵy róli týraly oı-pikirlerimen bólisti.
- Aldymen, Tszın Chýntszın myrza, daosızmniń «Táńir - adam birligi» qaǵıdaty qazirgi ekologııalyq daǵdarystar men adamnyń tabıǵatpen úılesimdi ómir súrýine qandaı tájirıbe beredi?
Tszın Chýntszın: «Táńir - adam birligi» — daosızmniń basty qaǵıdaty jáne Qytaıdyń dástúrli ekologııalyq danalyǵynyń negizi. Mundaǵy «Táńir» uǵymy tek aspandy emes, sonymen birge tabıǵat pen ǵaryshtyń zańdylyqtaryn bildiredi. «Birlik» — adam men barlyq jaratylys arasyndaǵy túpki birtutastyqty, ortaq shyǵý men ózara táýeldilikti kórsetedi.
«Dao de tszınde» aıtylǵan: «Adam — jerge, jer — táńirge, táńir — daoǵa, dao — tabıǵatqa táýeldi». Bul tujyrym — osy oıdyń qaınar kóziniń biri. Daos turǵysynan adam tabıǵatpen úılesimde bolýǵa tıis: tabıǵı zańdardy qurmettep, barlyq tirshilikke qamqorlyqpen qaraý qajet. Qazirgi álemde ekologııalyq qaýipter men ornyqty damýǵa qatysty syn-qaterler kez kelgen el úshin ózekti. Sondyqtan tabıǵatty qorǵaýdy basymdyqqa qoıý, resýrstardy utymdy paıdalaný jáne jergilikti erekshelikterdi eskerý — daosızm usynatyn praktıkalyq tásilderden. Bul «barlyq tirshilik birge óssin, bir-birine zııan keltirmesin» degen ıdealǵa yqpal etedi.
- Raqmet. Van Kaı myrza, býddızmniń «qaıyrymdylyq pen barlyq tirshilik teń» qaǵıdaty qazirgi halyqaralyq shıelenisterdi azaıtýda qandaı ról atqara alady?
Van Kaı: Býddızmde «qaıyrymdylyq qýanysh ákeledi, meıirim azaptan aryltady» degen qaǵıda bar. «Qaıyrymdylyq pen barlyq tirshilik teń» tujyrymy násilge, dinge nemese áleýmettik mártebege qatysty shekteýlerdi joıady, adamdar arasyndaǵy teńdik pen tózimdilikti nasıhattaıdy. Bul — beıbitshilik úshin ishki negiz qalyptastyratyn qaǵıda.
Іshki tynyshtyq pen ózindik tárbıe arqyly adam ashý-yzadan, beıtarapsyzdyqtan aryla alady; osylaısha onyń syrtqy áreketteri de qaqtyǵysty azaıtýǵa baǵyttalady. Sonymen qatar býddızmniń sebep-saldar (karma) tujyrymy adamdardy izgi amaldar jasaýǵa yntalandyrady: jaqsy áreket jaqsy nátıje ákeledi degen túsinik qoǵamda etıkalyq jaýapkershilikti kúsheıtedi. Býddızm sondaı-aq tabıǵatqa qatysty ustanymdy — adam men tabıǵattyń birtutas júıe ekenin — dáripteıdi; bul shamadan tys paıdalaný men qorshaǵan ortany buzýdan saqtanýǵa úndeıdi. Іshki tárbıe, qoǵamdyq tózimdilik pen ekologııalyq qamqorlyq arqyly biz turaqty ári beıbit qoǵamdy qurýǵa umtylamyz.
- Jastardyń dinder arasyndaǵy dıalogtegi rólin qalaı baǵalaısyzdar?
Van Kaı: Jastar — dıalog pen transformatsııanyń negizgi kúshi. Olar ashyq oıly, jańalyqqa umtylatyn jáne ártúrli mádenıetterdi meńgerýge yntaly. Qazirgi tehnologııalar men áleýmettik platformalardy tıimdi paıdalana otyryp, jastar aımaqtyq bógetterdi jeńip, ártúrli dinı toptar arasynda ózara túsinistikti arttyra alady. Býddızm ókilderi retinde biz ınternet-forýmdar, vırtýaldy kórmeler jáne bilim berý jobalary arqyly jastardy osy baǵytqa tartýǵa tyrysamyz. Jastardyń belsendiligi mádenı aralyq almasýǵa, shyǵarmashylyq ıntegratsııaǵa jáne dinı qundylyqtardy zaman talaptaryna beıimdeýge septigin tıgizedi.
- Sońǵy suraq: Álemdik jáne dástúrli din lıderleriniń sezi dinaralyq dıalogty damytýda qandaı ról atqarady dep esepteısizder?
Tszın Chýntszın: Bul forým — dinaralyq dıalog pen tájirıbe almasýǵa arnalǵan mańyzdy alań. Ol Qazaqstannyń osy baǵyttaǵy belsendiligin kórsetedi. Qytaı daosızm qaýymdastyǵy alǵash qatysqan sátten beri sezge ár jyl saıyn qatysyp keledi; búginde Dúnıejúzilik daosızm odaǵyna jıyrmadan astam el men uıym qosyldy. Biz bul alań arqyly ári qaraı da Qazaqstan jáne basqa áriptestermen yntymaqtasýdy jalǵastyrǵymyz keledi.
Aıta keteıik, álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylary seziniń Іzgi nıet elshileri ınstıtýty quryldy.