Qytaı men Nıderlandynyń Nexperia kompanııasyna talasy: Jahandyq chıp naryǵyndaǵy daǵdarys
ASTANA. KAZINFORM – Jahandyq chıp óndirisi qyzý básekede turǵanda, Qytaı men Nıderlandynyń gollandııalyq Nexperia kompanııasyna baqylaý jasaýǵa tyrysýy álem nazaryn aýdardy. Bastapqyda kompanııa ishindegi basqarý daǵdarysynan shyqqan bul másele tez arada saıası shıeleniske aınalyp, chıp jetkizý tizbeginiń osaldyǵyn kórsetti. Avtokólik jáne elektronıka salasynda mańyzdy ról atqaratyn Nexperia-nyń óndirisiniń toqtaý qaýpi jahandyq naryqqa úlken synaq bolyp tur.
Oqıǵanyń sebebi: Satyp alýdan daǵdarysqa deıin
Nexperia — shtab-páteri Nıderlandyda ornalasqan, avtokólik, ónerkásip jáne elektronıkaǵa qajetti chıpter shyǵaratyn iri kompanııa. Onyń 12500-den astam qyzmetkeri Eýropa, Azııa jáne AQSh-ta jumys isteıdi. Jylyna 1100 mıllıardtan astam chıp shyǵaryp, tıimdiligimen álemde moıyndalǵan. Kompanııanyń ónimderi, mysaly, dıodtar men tranzıstorlar kóliktiń qozǵaltqyshy men qaýipsizdik júıesine qajet.
Nexperia alǵashynda Philips kompanııasynyń bir bóligi boldy. 2019 jyly ony Qytaıdyń Wingtech Technology kompanııasy satyp aldy, keıbir úlesi Qytaı memlekettik mekemesine tıesili. Bul satyp alý sol kezde qalypty mámile bolyp kórindi, biraq AQSh pen Qytaı arasyndaǵy saýda qaqtyǵysy kúsheıgen saıyn Batys elderi Qytaıdyń tehnologııa salasyndaǵy yqpalyna alańdaı bastady.
2022 jyly Ulybrıtanııa Nexperia-ny Ýelstegi zaýyttyń 86% úlesin satýǵa májbúrledi, sebebi ulttyq qaýipsizdikke qater tóndi dep eseptedi. 2024 jyly AQSh Wingtech-ti «qara tizimge» engizip, amerıkalyq tehnologııalarǵa qoljetimdiligin shektedi.
2025 jyly Nexperia ishinde basqarý daǵdarysy týyndady: AQSh kompanııanyń qytaılyq basshysy Chjan Sıýechjendi aýystyrýdy talap etti, al Wingtech basqa basshylardy aktsııalardy ózgertýge tyrysty dep aıyptady. Nıderland úkimeti tehnologııalardyń Qytaıǵa berilýinen qoryqty.
Qyrkúıektiń 30-y kúni Nıderland mınıstri Vınsent Karremans eski zańdy qoldanyp, Nexperia isine aralasty. Bul zań memleketke mańyzdy taýarlardyń jetkizilimin qamtamasyz etý úshin kompanııany baqylaýǵa múmkindik beredi. Bul memlekettendirý emes, biraq úkimetke aktıvterdi aýystyrý nemese basshy taǵaıyndaý sııaqty sheshimderdi toqtatý quqyǵyn beredi. Nıderland bul qadamdy Eýropanyń chıp jetkizilimin qorǵaý úshin jasady.
Oqıǵanyń saldary: Qytaıdyń jaýaby jáne kelissózder
Nıderlandynyń áreketi úlken daý týdyrdy. Qytaıdyń jartylaı ótkizgishter qaýymdastyǵy qazannyń 14-i kúni muny «ádiletsiz» dep atap, «jahandyq saýdany buzady» dep synady. Qytaı Syrtqy ister mınıstrliginiń ókili Lın Tszıan Batystyń «ulttyq qaýipsizdikti syltaý etip, beıtarap emes áreketterin» synǵa aldy.
Qazannyń 4-i kúni Qytaı Nexperia-nyń qytaılyq bólimshesiniń keıbir chıpterin (negizinen oralǵan chıpterdi) eksporttaýǵa tyıym salyp, ony «ulttyq qaýipsizdik» úshin jasaldy dep málimdedi. Bul Nexperia-nyń Azııadaǵy jetkizý tizbegin toqtatyp, jahandyq óndiriske kedergi keltirdi.
Wingtech óndiris toqtamaǵanyn aıtty, biraq baqylaý shektelgenin moıyndady jáne zańdy joldarmen máseleni sheshýge tyrysyp jatyr. Kompanııa basshysy Chjan Sıýechjenniń mindeti sot arqyly toqtatyldy. Nexperia óndiris jalǵasýda dese de, Stellantis, Renault jáne Volkswagen sııaqty avtokólik kompanııalary birneshe aptadan keıin chıp jetkizýde másele týyndaıdy dep alańdaıdy. Wingtech aktsııalary Shanhaıda 10% tómendedi. Qazannyń 17-si kúni Nıderland mınıstri Qytaımen kelissóz júrgizetinin jarııalady, biraq AQSh pen Qytaı arasyndaǵy shıelenis kelissózderdi qıyndatyp otyr.
Qazannyń 19-y kúni Nexperia-nyń qytaılyq bólimshesi WeChat arqyly qyzmetkerlerge hat jarııalady. Onda kompanııanyń Qytaıda tirkelgen, zańdy jáne táýelsiz ekeni, tek qytaılyq zańdarǵa baǵynatyny aıtyldy. Qyzmetkerler tek kompanııa basshysynyń nusqaýlaryn oryndaýy kerek, al basqa syrtqy nusqaýlardy (mysaly, Outlook nemese Teams arqyly kelgenderdi) elemeýge bolady. Kompanııa óndiris pen jalaqynyń qalypty ekenin, eshkimniń múddesine zııan kelmeıtinin málimdedi.
Qazir daý jalǵasyp jatyr: Nıderland sotqa shaǵymdana alady, Wingtech zańdy jol izdeıdi, al Qytaıdyń eksport tyıymy shyǵyn keltirip otyr. Nexperia-nyń Gambýrg zaýyty (jylyna 10 mıllıon kremnıı plastına shyǵarady) jumys istep tur, biraq oraý Qytaıǵa táýeldi bolǵandyqtan, daıyn ónimderji jóneltý kesheýildep tur.
Nexperia-nyń óndirisi: Chıpter qalaı jasalady?
Nexperia Nıderlandynyń Neımegen qalasynda ornalasqan. Avtokólikter men ónerkásiptik jabdyqtarǵa qajetti kishkentaı, biraq mańyzdy bólshekter — dıodtar men MOSFET-terdi óndiredi. Óndiris eki qarapaıym kezeńge bólinedi:
- Chıptiń negizin jasaý: Eýropadaǵy (Gambýrg jáne Manchester) zaýyttarda kremnııdi juqa plastına etip kesedi, oǵan arnaıy jabdyqpen elektr tizbekterin «syzady», hımııalyq zattar qosyp, olardyń tok ótkizý qasıetin retteıdi. Sońynda tekseristen ótedi. Gambýrg zaýyty jylyna 10 mıllıon plastına shyǵarady.
- Chıpti oraý: Daıyn plastına kishkentaı chıpterge bólinedi de, Qytaı, Malaızııa nemese Fılıppındegi zaýyttarǵa jiberiledi. Munda chıpter plastık qaptamaǵa salynyp, qosqyshtar ornatylady, joǵary temperatýraǵa tótep beretindeı etiledi jáne sońǵy tekserýden keıin jetkiziledi.
Bul protsestiń tıimdiligi joǵary, biraq Eýropada negizgi elementi jasalyp, Azııada oraý júrgiziletindikten, Qytaıdyń tyıymy «oraý kezeńin» toqtatyp, daıyn ónimderdiń jetkizilimin baıaýlatty.
Jahandyq chıp naryǵyna áseri: Avtokólik salasy qysymda
Nexperia-nyń chıpteri kishkentaı bolǵanymen, avtokólikterdiń qozǵaltqyshtary men qaýipsizdik júıeleri úshin óte mańyzdy. Olardy basqa chıptermen almastyrý uzaq ýaqyt alady. Bul daýdyń saldary:
Qysqa merzimdi másele: Qytaıdyń oraýǵa tyıym salýy chıpterdi daıyndaýdy toqtatty, Eýropadaǵy zaýyttarda jartylaı ónimder jınalyp jatyr. Jetkizý 10-20% keshigýde. Volkswagen, Renault sııaqty kompanııalar qorlary taýsylsa, birneshe aptada kólik shyǵarýdy toqtatýy múmkin.
Uzaq merzimdi qaýip: Bul oqıǵa elderdi óz chıpterin shyǵarýǵa ıtermeleıdi. Eýropa 500 mıllıard eýro jumsap, zaýyttar salyp jatyr, AQSh tehnologııa eksportyn shektemek. Biraq Qytaı sırek kezdesetin materıaldar men oraýdy baqylaıdy, sondyqtan olar jaýap retinde chıp baǵasyn 5-10% qymbattatýy múmkin.
Naryqtyń bólinýi: Chıp jetkizý tizbegi bólshektenip jatyr. Avtokólik kompanııalary Vetnam nemese Úndistan sııaqty basqa elderden chıp izdeıdi, biraq jańa chıpterdi tekserý uzaq ýaqyt alady, bul elektrokólikterdiń baǵasyn ósiredi. 2025 jyly chıp naryǵy (600 mıllıard dollardan astam) turaqsyz bolady, al Ońtústik-Shyǵys Azııa elderi paıda kórýi múmkin.
Bul oqıǵa chıp naryǵynyń qanshalyqty názik ekenin eske salady. Qytaı men Nıderland kelissózder júrgizip jatyr, biraq avtokólik jáne elektronıka salasyna túsken qysym ázirge basylmaıdy.
Aıta keteıik, buǵan deıin Qytaı ǵalymdary álemdegi alǵashqy 6G-chıpti tanystyrdy.