Qytaı - Qazaqstan dostyǵy: Ortalyq Azııa sammıtiniń jelkenin kerip, adamzattyń ortaq taǵdyry atty kemeni júzdireıik
ASTANA. KAZINFORM – «Qytaı–Ortalyq Azııa» sammıt Astanada ekinshi ret ótkizilmek. Oǵan Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Tóraǵasy Sı Tszınpın qatysady. Biz Sı Tóraǵany Qazaqstanda úlken úmitpen jáne ystyq yqylaspen qarsy alamyz. Bul sammıt – Ortalyq Azııa elderimen birge adamzattyń ortaq taǵdyry qaýymdastyǵyn qurýǵa jáne ortaq órkendeýge qol jetkizýge baǵyttalǵan mańyzdy qadam.
Qos tarapta saýda-sattyq kólemi jyl saıyn artyp, aýyl sharýashylyǵy ónimderi men shıkizat resýrstary, zamanaýı tehnologııalar men ónerkásip taýarlary shekara asyp, naryqtardy toǵystyryp otyr. Al qos el arasyndaǵy qarym-qatynas, birlese otyryp jumys istegen bizge ne beredi? «Bir jol, bir beldeý» bastamasynyń elder úshin, sonyń ishinde Qazaqstan úshin mańyzy qandaı? R.B.Súleımenov atyndaǵy Shyǵystaný ınstıtýtynyń Bas dırektory, f.ǵ.d., professor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Dúken Másimhanulynan bilsek.
- Dúken Másimhanuly, Qytaı men Qazaqstan arasyndaǵy dostyqqa toqtalaıyqshy?
- Qazaqstannyń Táýelsizdigin eń alǵash bolyp moıyndaǵan memeleketterdiń biri – Qytaı Halyq Respýblıkasy. Eki el arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas resmı túrde 1992 jyly qańtarda ornady. Sodan beri qaraı 33 jyldyq eki eldiń qarym-qatynasy tek dostyq, tatý kórshi bolyp, kún sanap, aı sanap tek qana jaqsy baǵytta damyp kele jatyr.
Sı Tszınpın de birneshe málimdemesinde «Qytaı Halyq Respýblıkasy Qazaqstannyń aýmaqtyq tutastyǵyna jáne táýelsizdigine ulttyq qaýipsizdigine kepildik berdi»-degen. Bunyń ózin dostyqtyń úlken shyńyna jetkendegi sóz deýge bolady. Bir memleket ekinshi memlekettiń ulttyq qaýipsizdigine, terıtorııasynyń qaýipsizdigine kepildik beremin degen jaǵdaı tek qana osyndaı dostyqtyń bıigine kóterilgen deńgeıde ǵana aıtylady.
- Qytaıdyń «Bir jol, bir beldeý» bastamasy týraly aıtyńyzshy.
- Bul álemdik alyp derjavalardyń osyndaı bir álemge qoja bolý álemdik geosaıasatta lıderlik ról atqarý degen uǵym bar. Bul búgin bolyp jatqan dúnıe emes, tarıhtan beri solaı. Álemdik qaýymdastyqta kóshbasshylyq rólge jetý maqsaty – sol eldiń kóptegen saıası, ekonomıkalyq múddeleri jatyr.
Sebebi, álemdik geosaıasattaǵy yqpaly arqyly óziniń yqpaly júretin aımaǵyna ınvestıtsııa salasynda nemese belgili bir deńgeıde óziniń ekonomıkalyq múddelerin túgeldep otyrady. Sondyqtan bundaı álemdik kóshbasshylyqqa umtylý, álemdik geosaıasatta yqpaldy óziniń aımaqtaryn qurý degen máselesine oǵan tańǵalýdyń keregi joq. Sı Tszınpınniń bul bastamasy «Bir beldeý, bir jol» degen bastamamen kórinis tapqanymen álemdik geosaıasatqa yqpal etý, álemdik qaýymdastyqtaǵy kóshbasshy róline jetý baıaǵydan bar dúnıe. Sol bastamanyń júzege asýyndaǵy birinshi qadam – Qazaqstan. Qytaı úshin kórshiles jatqan memlekettermen seriktes bolý tıisdi ári artyq shyǵynsyz.
Al Qazaqstanǵa Qytaıdyń ınvestıtsııasy kóbirek quıylyp jatsa, ınvestorlar kóbirek osynda óziniń birikken kásiporyndaryn ashyp jatsa, onyń bári Qazaqstan halqyna, árbir eldimekendegi turǵyndarǵa jumys orny degen sóz. Qazaqstan úshin Qytaıdyń «Bir beldeý, bir jol» bastamasy ásirese ekonomıkalyq turǵydan, áleýmettik turǵydan óte tıimdi bastama.
- Keshe Astanada ótken sammıt, «Ortalyq Azııa – Qytaı» Sammıtinen ne kútýge bolady?
- Jalpy bizdiń Orta Azııa aımaǵyna Qazaqstandy qamtyǵan, sonymen birge Ońtústik, Soltústik Afrıka elderi, Taıaý Shyǵys elderi tipti EýroOdaqtyń da jaǵdaıy ekonomıkalyq áleýeti qazir máz emes. Qytaıdyń osyndaı «Bir beldeý, bir jol» bastamasyna qazir álemniń biraz elderi muqtaj. Sebebi, qaı eldegi qandaı memleket basshysy bolsyn óziniń bılik qurǵan kezeńinde óz eliniń ekonomıkalyq áleýetin memleketindegi halyqtyń ál-aýqatyn kóterýdi oılaıdy.
Eldiń ál-aýqatyn, ekonomıkalyq áleýetin kóterý kóp jaǵdaıda qazirgi zamanda shetten keletin qarjylyq ınvestıtsııaǵa táýeldi. Óıtkeni ár elde de qazir adamdardyń eńbek kúshtiń qymbattaǵan kezi, kez-kelgen memleket óziniń eńbek kúshine ózi qanaǵattanarlyqtaı jalaqy tóleı almaıdy. Ondaı qarjy qazir kóptegen elderden tabyla bermeıdi. Ondaı qarjylyq múmkindikter Qytaı sııaqty AQSh sııaqty alyp derjavalarda ǵana bolady. Jas memleketterdiń ondaıǵa shamasy jete bermeıdi. Sondyqtan Qazaqstanda bar, basqa da Orta Azııa elderi,Afrıka elderi bolsyn, kóp jaǵdaıda syrttan keletin ınvestıtsııaǵa muqtaj.
Qytaı ol jaǵynan álemdik básekelestikte jalpy álemdik qaýymdastyqtaǵy elderdiń suranysyn dóp basyp otyrǵan jáne sony qarjylyq turǵydan qanaǵattandyryp otyrǵan memleket. Al, Qazaqstan dál qazirgi jaǵdaıda agrobıznes, agroónerkesip salalaryn qarqyndy damytyp jatyr. Bul rette ushy-qıyry joq, kóp, mol qarjy kerek. Al búkil dúnıejúzinde Qytaı agroónerkásibi alda turǵan memleket. Olarda dıhanshylyq, egistik salasy óte jaqsy damyǵan. Bizdiń bul rette Qytaıdan kóbirek tájirıbe alýymyz kerek.