Qytaı biryńǵaı ulttyq elektr energııasy naryǵyn qalaı quryp jatyr
ASTANA. KAZINFORM — Qytaı 2025 jyldyń sońyna deıin biryńǵaı ulttyq elektr energııasy naryǵyn iske qosýdy josparlap otyr. Jańa tetik qalaı jumys isteıtini týraly Kazinform agenttiginiń tilshisi taldap kórdi.
Kóp jyldar boıy Qytaıda elektr energııasyn óndirý men tutyný birkelki damyǵan joq. Jel, kún jáne sý energetıkasynyń negizgi qorlary eldiń batysy men soltústiginde shoǵyrlanǵan, al eń iri ónerkásiptik jáne qalalyq ortalyqtar ortalyq jáne shyǵys aımaqtarynda. Qytaıdyń Memlekettik energetıka basqarmasynyń málimetinshe, 2025 jyldyń qańtar-tamyz aılary aralyǵynda elektr energııasynyń naryqtaǵy saýda kólemi 4,34 trln kVt·saǵatqa jetip, ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 7 paıyzǵa artqan. Eldegi jalpy tutynylǵan elektr energııasynyń 63,2 paıyzyn naryqtyq mámileler úlesi quraǵan.
Saýdanyń basym bóligi provıntsııa ishindegi operatsııalarǵa tıesili boldy. Olardyń kólemi 3,31 trln kVt·saǵatty qurap, ótken jylmen salystyrǵanda 6,3 paıyzǵa artqan. Al provıntsııalar men óńirler arasyndaǵy mámileler kólemi 1,03 trln kVt·saǵatqa jetip, 9,4 paıyzǵa ósti.
Qazirgi kezde «Jasyl» elektr energııasymen saýdanyń ósimi erekshe kózge túsedi — onyń kólemi 205 mlrd kVt·saǵattan asyp, 43 paıyzǵa kóbeıdi. Orta jáne uzaq merzimdi kelisimsharttardyń úlesi 4,2 trln kVt·saǵatty qurasa, spot-naryqtaǵy saýda kólemi 165,7 mlrd kVt·saǵatqa jetti. Bul Qytaıdyń energetıka sektorynda naryqtyq tetikterdiń birtindep damyp, nyǵaıa túskenin kórsetedi.
Óńirlik saýdadan biryńǵaı naryqqa kóshý
Biryńǵaı ulttyq elektr energııasy naryǵyn qurý — 2015 jyly bastalǵan reformalardyń negizgi baǵyttarynyń biri boldy. Damýdyń jańa kezeńi 2022 jyly «Biryńǵaı ulttyq elektr energııasy naryǵyn qalyptastyrýdy jedeldetý jónindegi nusqaýlyq erejeler» qujatynyń jarııalanýymen bastaldy. Bul qujatta óńirlik energııa júıelerin biriktirý jáne elektr energııasymen saýdanyń tıimdiligin arttyrý maqsaty qoıylǵan.
Sońǵy jyldary Qytaı jekelegen pılottyq jobalardan aımaqaralyq saýdany júıeli túrde basqarýǵa kóshti. Alǵashqy nátıjeler Pekın–Tıantszın–Hebeı, ıAntszy ózeniniń atyraby jáne Gýandýn–Gonkong–Makao óńiri sııaqty klasterlerde baıqaldy. Bul aımaqtarda ákimshilik kedergiler joıylyp, úzdiksiz esep aıyrysý tetikteri engizildi. Mundaı sharalar energııa júıesiniń ıkemdiligin arttyryp, óńirler arasyndaǵy elektr energııasymen almasýdy jedeldetti.
2022 jyly bastalǵan spot-naryqtyń belsendi damýy energetıka salasynda tolyqqandy naryqtyq úlgi qalyptastyrý jolyndaǵy mańyzdy qadam boldy. Mundaı saýda alańdarynda baǵa suranys pen usynysqa sáıkes naqty ýaqyt rejıminde qalyptasady.
Búginde spot-naryq energetıkalyq reformanyń negizgi elementteriniń biri sanalady, sonymen qatar onyń eń kúrdeli quramdas bóligi bolyp otyr. Qazirgi ýaqytta Qytaıdyń 25 provıntsııasynda spot-saýda júrgiziledi, olardyń ishinde jeteýi tolyq rejımde jumys isteıdi. Taǵy onnan astam óńir jyl sońyna deıin úzdiksiz esep aıyrysý júıesine kóshýdi josparlap otyr.
Negizgi operatorlar — Memlekettik jáne Ońtústik elektr jeliler kompanııalary turaqty naryqtyq saýda júıesin iske qosty. Bul óńirler arasyndaǵy úılesimdilikti kúsheıtti. Qytaı elektr energııasy qaýymdastyǵynyń derekterine sáıkes, biryńǵaı naryqtyń arhıtektýrasy qazirdiń ózinde qalyptasqan jáne ony jetildirý jumystary jalǵasyp jatyr.
On jyldyq jospar
2024 jyldyń qarasha aıynda Qytaıda «Biryńǵaı ulttyq elektr energııasy naryǵyn damytý jónindegi Kók kitap» tanystyryldy. Bul qujat alǵash ret jobany iske asyrýdyń egjeı-tegjeıli jol kartasy men kezeń-kezeńimen júzege asyrý kestesin aıqyndap, aldaǵy on jylda salanyń basty baǵyt-baǵdaryna aınaldy.
Qujatqa sáıkes, 2025 jyly daıyndyq kezeńin aıaqtaý josparlanǵan. Bul kezeńge naryqtyń jalpy arhıtektýrasyn qalyptastyrý, negizgi saýda erejelerin kelisý jáne barlyq óńirler úshin birtutas tehnıkalyq standarttardy engizý kiredi.
2029 jylǵa deıin biryńǵaı ulttyq elektr energııasy naryǵyn tolyq qalyptastyrý maqsat etilgen. Ol úshin birizdendirilgen ınstıtýtsıonaldyq erejeler men birtutas retteý normalary engizilip, ózara baılanysty naryqtyq ınfraqurylym jasalady. Al 2035 jylǵa qaraı júıeni odan ári damytý, onyń ashyqtyǵy men tıimdiligin arttyrý, sondaı-aq jetilgen jáne turaqty ulttyq energııa naryǵyn qalyptastyrý josparlanǵan. .
Maman pikiri
QHR Damý jáne reformalar jónindegi memlekettik komıtetiniń Keshendi reformalar departamentiniń dırektory Van Jenfeı biryńǵaı ulttyq elektr energııasy naryǵy úshin normatıvtik bazanyń negizinen qalyptasqanyn atap ótti. Bul baza orta jáne uzaq merzimdi, sondaı-aq spot-kelisimsharttar boıynsha saýda erejelerin, qatysýshylardy tirkeýdi, esep aıyrysý tártibin jáne aqparatty ashýdy qamtıdy.
Sonymen qatar ol qazirgi ýaqytta eldiń eń iri eki energııa júıesi — Memlekettik jáne Ońtústik júıeler arasynda «ıkemdi baılanys» qamtamasyz etilgenin aıtty. Ońtústik óńirlik naryq úzdiksiz esep aıyrysý rejımine kóship, onda óndirýshiler men tutynýshylar birlesken saýda júrgizip, baǵany birlese qalyptastyra bastaǵan.
— Memlekettik elektr jelisi basqarý aımaǵynda 26 provıntsııa men óńir elektr energııasynyń artyqshylyqtary men tapshylyǵyn ózara teńestirýdiń turaqty júıesine kóshti. Jyl sońyna deıin naryq erejeleri, saýda túrleri men ýaqyttyq kestelerdi odan ári birizdendirý josparlanýda, bul jeliler arasyndaǵy saýdany turaqty negizde júrgizýge múmkindik beredi, — dedi spıker.
Degenmen, mamandar ákimshilik basqarýdan naryqtyq júıege ótý áli tolyq aıaqtalmaǵanyn erekshe atap ótedi. Sarapshylardyń pikirinshe, elektr energııasy naryǵy qazirgi naryqtyq júıeniń eń kúrdeli formalarynyń biri bolyp tabylady. Josparlarda bul model minsiz kóringenimen, is júzinde ol kóptegen qıyndyqtarǵa tap bolady.
Qytaı elektrotehnıkalyq qaýymdastyǵynyń Josparlaý jáne damý bóliminiń orynbasary Han Fan qazirgi kezeńdi úı qurylysyna uqsatýǵa bolady: irgetasy daıyn, alaıda ishki árleý jáne júıelik ıntegratsııa áli de jetildirýdi qajet etedi dep sıpattaıdy.
Qoǵamdyq ǵylymdar akademııasynyń Energetıkalyq ekonomıka ortalyǵynyń orynbasary Fen ıÝnshen óńirlik naryqtardyń damý qarqynynyń birkelki emestigi aımaqaralyq úılestirýdi qıyndatatynyn atap kórsetti.
— Energetıkalyq kompanııalar bir ýaqytta eki saýda júıesine provıntsııa ishindegi jáne provıntsııalar aralyq saýdaǵa qatysýǵa májbúr, bul operatsııalyq shyǵyndardy arttyryp, belgisizdik týǵyzady. Sonymen qatar orta merzimdi, uzaq merzimdi jáne spot-saýda arasyndaǵy ózara árekettesý, sondaı-aq elektr energııasy naryǵy men qosalqy qyzmetter naryǵy arasyndaǵy úılestirý áli tolyq sheshilmegen, — dep atap ótti ol.
Tsınhýa ýnıversıtetiniń elektr energetıkasy kafedrasynyń dotsenti Go Hýne elektr energııasynyń provıntsııalar arasyndaǵy qozǵalysyn ınstıtýtsıonaldyq kedergiler shekteıtinin aıtady. Ákimshilik qurylymdaǵy, naryqtyq modelderdegi jáne saýda erejelerindegi aıyrmashylyqtar resýrstardy ońtaıly bólý tıimdiligin tómendetedi.
— Josparly júıeden naryqtyq júıege kóshý barysynda olardyń arasyndaǵy shekaralar aıqyn emes kúıinde qalady, bul baǵa mehanızmin baıaýlatatyny jáne energııa júıesiniń tolyq ıkemdiligin iske asyrýǵa kedergi keltiredi, — dep atap ótti ol.
Mamandar ortaq pikirge kelip, erejelerdi jedel standarttaý, biryńǵaı saýda platformasyn qurý jáne tehnıkalyq standarttardy birizdendirý el boıynsha energııa resýrstaryn erkin ári tıimdi aınalymǵa engizýdiń mańyzdy qadamy bolatynyn aıtady.
Jańa qatysýshylar
2024 jyldyń sońyna qaraı Qytaı elektr energııasy naryǵynyń qatysýshylarynyń sany 816 myńǵa jetti. Bul on jyl burynǵy kórsetkishten shamamen 20 ese kóp. Dástúrli óndiris jáne satý kompanııalarynan bólek, naryqqa belsendi túrde jańa oıynshylar kirip jatyr, olardyń qatarynda energııa saqtaý júıeleriniń operatorlary, vırtýaldy elektr stantsııalary jáne júktemeni agregattaý qyzmetteri bar.
Bul jańa qatysýshylar energııa júıesiniń ıkemdiligin qamtamasyz etip, júktemeni teńestirýge belsendi qatysady. Bul ásirese jańartylatyn energııa kózderiniń úlesi ósip kele jatqan jaǵdaıda mańyzdy. Sonymen qatar mamandar shaǵyn tutynýshylar men taralǵan kózderdi tolyq tartý úshin saýda platformalaryn jańartý, ınfraqurylymǵa ınvestıtsııa salý jáne qatysý standarttaryn naqtylaý qajet ekenin atap kórsetedi.
Birtutas erejeler men múddelerdi teńestirý
Biryńǵaı elektr energııasy naryǵyn qalyptastyrý tek tehnologııalyq emes, sonymen qatar ınstıtýtsıonaldyq synaq bolyp tabylady. Qytaı ákimshilik ortalyqtandyrylýdan basqarylatyn básekelestik úlgisine birtindep kóship, «naryqtyń kórinbeıtin qoly» men «memlekettiń kórinetin qolyn» úılestiredi.
Mamandar reformalardyń sáttiligi kóbine barlyq deńgeıdegi bılik organdarynyń úılestirilgen áreketine, standarttardy birizdendirýge jáne tıimdi baqylaýǵa baılanysty ekenin atap ótedi. Aldaǵy jyldary spot-naryq pen «jasyl» segmentterdiń damýy, tsıfrlandyrý jáne jańartylatyn energııa kózderin ıntegratsııalaý negizgi baǵyttar bolyp qala beredi.
— Aldaǵy ýaqytta negizgi mindetterge naryq erejeleri men baǵa qalyptastyrý mehanızmderin birizdendirý, spot-naryq pen qosalqy naryqtar arasyndaǵy ózara baılanysty damytý, saýdaǵa kóbirek qatysýshylardy tartý, sondaı-aq qaýipsizdik, ekologııalyq tazalyq pen ekonomıkalyq tıimdilikti úılestiretin teńgerimdi júıe qurý kiredi. Munda naryqtyq quraldar resýrstardy ońtaıly bólýge jáne energııa júıesiniń turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge múmkindik beredi, — dedi Soltústik Qytaı elektr energetıkasy ýnıversıtetiniń professory Lıý Dýnnan.
Mamandardyń aıtýynsha, naryq qatysýshylarynyń múddeleri men qajettilikteri ártúrli, ásirese spot-saýda aıasynda. Sol sebepti memlekettik organdardyń róli baǵa qalyptastyrýǵa nemese mámileler kólemine tikeleı aralasý emes, naryq qatysýshylarynyń áreketteriniń ashyqtyǵyn jáne jaýapkershiligin qamtamasyz etýde bolýy tıis.
Aldaǵy jyldary Qytaı energetıkalyq naryqty ekonomıkalyq ósýdiń negizgi qozǵaýshy kúshteriniń birine aınaldyrýdy josparlap otyr. Naryqtyq mehanızmder, tsıfrlandyrý jáne ekologııalyq basymdyqtardy úılestirý resýrstardy tıimdi bólýge ǵana emes, sonymen qatar tómen kómirtekti energetıkaǵa kóshý protsesin jedeldetýge múmkindik beredi.
Buǵan deıin Qytaıda tolyǵymen jel energııasymen jumys isteıtin álemdegi alǵashqy sýasty derekter ortalyǵynyń qurylysy aıaqtalǵanyn jazǵanbyz.
Eske salsaq, QR Energetıka vıtse-mınıstri Suńǵat Esimhanov elimizdegi elektr energııasy boıynsha tapshylyq máselesi 2 jylda tolyq sheshiletinin aıtqan.