Qytaı Afrıka elderine baj salyǵyn nólge deıin tómendetedi: munyń astarynda ne bar
ASTANA. KAZINFORM ¬- Qazanda QHR Tóraǵasy Sı Tszınpın Ońtústik Koreıanyń Kendjý qalasynda ótken Azııa-Tynyq muhıty ekonomıkalyq yntymaqtastyǵy elderi basshylarynyń 32-shi beıresmı kezdesýinde sóılegen sózinde Qytaımen dıplomatııalyq qatynasta turǵan afrıkalyq memleketterge kedendik bajdardy nólge deıin tómendetýge daıyn ekenin málimdedi.
Beıjiń ne sebepti mundaı qadamdarǵa baryp otyr. Osy máseleni Kazinform agenttiginiń tilshisi taldap kórdi.
Sandarmen órilgen yntymaqtastyq
Qytaı sońǵy 16 jyldan beri Afrıka elderiniń eń iri saýda áriptesi bolyp keledi. 2024 jyly ekijaqty taýar aınalymy 4,8%-ǵa ósip, 259,56 mlrd dollarǵa jetti. QHR-dyń Afrıkaǵa eksporty 3,5%-ǵa artyp, 178,76 mlrd dollardy qurady, al afrıkalyq memleketterden ımport 6,9%-ǵa kóbeıip, 116,8 mlrd dollarǵa jetti.
Qytaıdyń Afrıkaǵa eksportyndaǵy negizgi úlesti daıyn ónimder alady. Olar mashına jáne jabdyqtar, elektr tehnıkasy men elektronıka, avtomobılder men qosalqy bólshekter, qurylys materıaldary jáne keń aýqymdy tutyný taýarlary.
Al Qytaı, óz kezeginde, negizinen shıkizat ónimderin ımporttaıdy. Atap aıtqanda, munaı men gaz, mys jáne mys katodtary, kobalt, temir jáne alıýmınıı rýdasy, altyn jáne basqa da tústi metaldar. Aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń de orny erekshe. Bul Qytaıdy afrıkalyq agrosektor úshin eń iri naryqtardyń birine aınaldyrdy. 2024 jyly aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń ımporty shamamen 5,3 mlrd dollarǵa jetti.
Osynyń aıasynda byltyr Qytaı tarapynyń derekteri boıynsha Beıjińniń Afrıkaǵa tikeleı ınvestıtsııalary shamamen 3,37 mlrd dollardy qurady. Olar saýda aǵyndaryn tolyqtyra otyryp, ónerkásiptik aımaqtardy, logıstıkalyq toraptardy jáne óńdeý qýattaryn qurýǵa qoldaý kórsetedi.
Qandaı elder jeńildetilgen rejımge kiredi
QHR-dyń resmı málimdemelerinde kedendik bajdyń nóldik mólsherlemesi Qytaımen dıplomatııalyq qatynastar ornatqan memleketterge qoldanylatyny erekshe atap ótiledi.
QHR Syrtqy ister mınıstrliginiń derekterine sáıkes, Beıjiń Afrıkadaǵy 54 eldiń 53-imen dıplomatııalyq baılanys ornatqan.
1956 jyly Mysyr Qytaımen dıplomatııalyq qatynas ornatqan alǵashqy afrıkalyq memleket. Al 2011 jyly táýelsizdigin alǵan Ońtústik Sýdan seriktester qataryna sońǵy qosylǵan el.
Búginde Taıvanmen dıplomatııalyq baılanys saqtap otyrǵan Esvatını Koroldigi Beıjińmen resmı qarym-qatynas ornatpaǵan jalǵyz memleket.
Kezeń-kezeńmen júzege asyrý
Beıjiń baj salyǵyn joıý ekonomıkalyq áriptestik týraly kelisimder aıasynda jáne afrıkalyq memleketterdiń standarttaý, ónim sapasy jáne sanıtarlyq baqylaý jónindegi mindettemelerdi oryndaýǵa daıyndyǵyn eskere otyryp iske asyrylatynyn atap ótedi.
QHR eń az damyǵan elderden, onyń ishinde birqatar Afrıka memleketterinen keletin taýarlardyń basym bóligine jeńildetilgen rejımdi burynnan usynyp keledi. Endi bul tájirıbeni búkil kontınentke keńeıtý týraly sóz bolyp jatyr.
Qytaı sondaı-aq Afrıka elderiniń saýda jáne aýyl sharýashylyǵy mınıstrlikterine tehnıkalyq kómek baǵdarlamalaryn keńeıtý nıetin bildirdi. Bul memleketterge Azııanyń eń iri tutynýshylyq naryǵynyń talaptaryna beıimdelýge kómektesý maqsatynda jasalyp otyrǵan qadam.
Qytaı-Afrıka ınstıtýtynyń zertteýshisi ıAn Baojýn Afrıka eń az damyǵan elder sany kóp kontınent ekenin, al Qytaıdyń nóldik tarıfter engizý jónindegi sharasy saýdany keńeıtý arqyly ónerkásiptik yntymaqtastyqty arttyrýǵa baǵyttalǵanyn aıtady.
- Mundaı saıasat Qytaı men Afrıka arasyndaǵy ózara is-qımyldy kúsheıtedi jáne jahandyq ońtústiktiń meılinshe kóp elin birigip, modernızatsııa jolymen alǵa jyljýǵa yntalandyrady, - dep atap ótedi sarapshy.
Chjetszıan pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń Afrıka ekonomıkasy zertteý ınstıtýtynyń dırektory Lıý Tsınhaıdyń aıtýynsha, jalpy alǵanda Qytaıdyń Afrıka elderimen yntymaqtastyq modeli anaǵurlym teńgerimdi, tıimdi jáne pragmatıkalyq sıpatqa ıe, bul Beıjińge afrıkalyq memleketterdiń senimi men qoldaýyn qamtamasyz etken.
- Eýropalyq odaq óziniń «Global Gateway» bastamasyn ilgeriletip, álemdik ınfraqurylymǵa iri ınvestıtsııalar ýáde etip otyr. Al Qytaıdyń temir joldar, porttar jáne basqa da nysandar salýdy qamtıtyn jobalary, ádette, neǵurlym qysqa merzimde aıaqtalyp, afrıkalyq elderdiń ekonomıkalyq damýyna tikeleı áser etedi, - dedi Lıý Tsınhaı.
Sarapshynyń aıtýynsha, tehnologııalar transferi salasynda Qytaı Afrıkaǵa shynymen qajet bolatyn praktıkalyq sheshimderge ıe jáne jergilikti kadrlardy daıarlaýǵa erekshe kóńil bóledi.
- Óz kezeginde EO-nyń da joǵary tehnologııalar salasynda belgili bir artyqshylyqtary bar, alaıda Afrıka elderiniń damý deńgeıine sáıkes keletin qoldanbaly ári qoljetimdi sheshimder Eýropalyq odaqta jetkiliksiz, - dep atap ótedi ol.
Amerıkalyq Atlantic Council saraptamalyq ortalyǵynyń baıandamasynda avtorlar Qytaıdyń ekonomıkalyq órleýi jáne onyń Afrıkamen ıntegratsııasy Afrıka qurlyǵynda jańa ınfraqurylymdyq jobalardyń jáne jańa salalardyń paıda bolýyna katalızator bolǵanyn jazady. Alaıda bul afrıkalyq memleketterdi Qytaıdyń ishki ekonomıkasyndaǵy ózgeristerdiń teris saldaryna neǵurlym osal etedi.
- Investıtsııalar men óndiriske negizdelgen qytaılyq model burynǵy qarqynyn joǵalta bastaǵandyqtan, afrıkalyq sheneýnikter men saıasatkerler bolashaqtaǵy ósim men ekonomıkalyq transformatsııany josparlaý kezinde ózderiniń eń iri saýda jáne ınvestıtsııalyq seriktesi aldaǵy jyldary ótken onjyldyqtaǵydaı bolmaýy múmkin ekenin eskerýge tıis, - delingen zertteýde.
Afrıka men Qytaı úshin qandaı paıda bar
Qytaıdyń baj salyǵyn nólge deıin tómendetý týraly sheshimi Afrıka elderine álemdegi eń iri naryqtardyń birine erkin qol jetkizýge jol ashady. Eń az damyǵan elder tobyna kiretin memleketter úshin bul eksportty ulǵaıtýǵa jáne ekonomıkanyń negizgi sektorlaryn jedel modernızatsııalaýǵa qosymsha múmkindik beredi. Bul shara olardyń jahandyq jetkizý tizbekterine qatysý múmkindigin arttyryp, turaqty ósimge yqpal etedi.
Tarıftik kedergilerdiń tómendeýi Qytaı men Afrıka arasyndaǵy ónerkásiptik yntymaqtastyqty kúsheıtedi. Birlesken óndiristerdi damytýǵa, shıkizatty óńdeýge jáne ónerkásiptik aımaqtar qurýǵa kóbirek jaǵdaı jasalady. Bul afrıkalyq ekonomıkalardyń birtindep shıkizatqa táýeldi modelden qosylǵan quny joǵary ónim óndirý modeline aýysýyna kómektesedi. Sonyń nátıjesinde seriktesterdiń ekonomıkalyq turaqtylyǵy artyp, saýda teńgerimdi bola túsedi.
Bastama mańyzdy geosaıası mánge de ıe. Ol Qytaıdyń Ǵalamdyq Ońtústik elderimen ózara is-qımyldy nyǵaıtýǵa degen umtylysymen qabysady. Nóldik tarıfter qoldaý belgisi ári tyǵyz yntymaqtastyqqa daıyndyqtyń kórinisi retinde qabyldanady. Afrıka úshin bul syrtqy ekonomıkalyq múmkindikterdiń keńeıýi, al Qytaı úshin qurlyqtaǵy mańyzdy seriktestermen baılanysyn nyǵaıtý.
Bul jaǵdaı Ortalyq Azııaǵa qalaı áser etýi múmkin
Qytaı Ortalyq Azııa elderi úshin negizgi saýda-ekonomıkalyq áriptesterdiń biri bolyp qala beredi. 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha ózara saýda kólemi 66,2 mlrd dollarǵa jetti, al ortalyqazııalyq eksporttyń negizgi bóligin burynǵydaı shıkizat jáne agrarlyq ónimder quraıdy.
Osy jaǵdaıda Qytaıdyń birqatar afrıkalyq memleket úshin kedendik bajdardy nólge túsirý týraly sheshimi Qytaı naryǵyndaǵy básekelestiktiń jańa konfıgýratsııasyn qalyptastyrady. Afrıkalyq jetkizýshiler Ortalyq Azııa elderi dástúrli túrde usynatyn taýar segmentterine tikeleı shyǵa alady jáne uqsas ónim toptarynda jumys isteıdi. Osy jaǵdaı Qytaı suranysynyń bir bóliginiń tarıftik shyǵynsyz keletin afrıkalyq shıkizatqa aýysý qaýpin kúsheıtedi, al bul óz kezeginde Afrıka úshin baǵa boıynsha artyqshylyq týdyrady.
Qosymsha faktor ol logıstıka. Afrıka porttar men teńiz kólik baǵyttaryn damytýǵa belsendi ınvestıtsııa salyp jatyr, bul jetkizý qunyn birtindep tómendetedi. Eger afrıkalyq ónimniń jıyntyq ózindik quny qysqara berse jáne nóldik tarıfter saqtalsa, Ortalyq Azııa elderiniń jetkizilimderi Qytaı naryǵynda burynǵy baǵa artyqshylyqtarynan aıyrylýy múmkin.
Uzaq merzimdi perspektıvada Ortalyq Azııa memleketterine eksporttyq saıasatty beıimdeý qajet bolady. Qytaı naryǵyndaǵy pozıtsııany nyǵaıtý ónimdi tereń óńdeýge, shıkizattyq úlesti azaıtýǵa jáne kólik ınfraqurylymyna ınvestıtsııa tartýǵa baılanysty bolmaq.
Mundaı tásil óńirge preferentsııalar keńeıip jatqan jaǵdaıda, onyń ishinde jeńildikti rejım tek Afrıkaǵa ǵana emes, Beıjińniń basqa da seriktesterine de qoldanylady. Ol óz kezeginde básekege qabiletti bolýǵa múmkindik beredi.
Buǵan deıin Qytaı men AQSh arasyndaǵy saýdaǵa salynǵan qosymsha baj salyǵynyń merzimi uzarǵanyn jazǵanbyz.
Sonymen qatar AQSh Qytaı taýarlaryna 100% baj salyǵyn engizse, Qazaqstanǵa áseri qandaı bolady.