2100 jylǵa qaraı bir mıllıardqa jýyq adam aýyz sý tapshylyǵyna tap bolýy múmkin

BAKÝ. KAZINFORM — 2100 jylǵa qaraı jer betinde bir mıllıardqa jýyq adam aýyz sýdyń ótkir tapshylyǵy jaǵdaıynda ómir súretin bolady, dep jazdy AZƏRTAC.

Buǵan sebep — álemdegi eń iri ózenderdiń tartylyp, sarqyla bastaýy. Bul ózenderge júzdegen mıllıon adamnyń tirshiligi táýeldi. Soltústik-Shyǵys ýnıversıtetiniń (AQSh) ǵalymdary osyndaı tujyrymǵa kelip otyr. Olar sý resýrstarynyń bolashaǵyn boljaý úshin jańa býyndaǵy klımattyq modelderdi paıdalanǵan.

AZƏRTAC sheteldik BAQ-tarǵa silteme jasap habarlaǵandaı, XXI ǵasyrdyń sońyna deıin shamamen 850 mıllıon adam ózen aǵysynyń azaıýy saldarynan tuşy sý tapshylyǵyna ushyraýy múmkin. Bul — halyqaralyq ǵalymdar tobynyń alańdatarlyq boljamy. Zertteý nátıjeleri Climate and Atmospheric Science jýrnalynda jarııalandy.

Ǵalymdar CMIP6 dep atalatyn, qurlyqtaǵy, atmosferadaǵy jáne muhıttaǵy kúrdeli fızıkalyq protsesterdi eskeretin, aldyńǵy modelderden áldeqaıda joǵary dáldikke (keńistiktik ruqsattylyǵy 100 km) ıe klımattyq modelderdi qoldanǵan. Olar álemdegi eń iri 30 ózen alabyna — sonyń ishinde Amazonka, Gang, Nil, Kongo jáne Brahmapýtra ózenderine qatysty boljam jasaǵan.

Zertteý nátıjesi boıynsha, bul ózen alaptarynyń 40%-ynda ózen aǵysy kólemi jartysyna deıin qysqarýy múmkin. Bul tuşy sýǵa qoljetimdilikti edáýir shekteıdi. Mundaı tapshylyq shamamen 850 mıllıon adamdy qamtıdy — bul burynǵy baǵalaýlardan úsh ese kóp.

Ǵalymdar ózen aǵysynyń aýyz sý, sý elektr stantsııalary men aýyl sharýashylyǵyn sýarý úshin sheshýshi ról atqaratynyn aıtady. Aǵyn kóleminiń sál ǵana azaıýynyń ózi áleýmettik jáne ekonomıkalyq saldarǵa ákep soǵýy yqtımal.

Sondaı-aq, zertteýshiler klımattyń ózgerýine qatysty bes túrli stsenarııdi — eń nasharynan eń ekologııalyq qolaılysyna deıin — modeldegen. Eger adamzat parnıktik gazdardyń shyǵarylymyn aıtarlyqtaı qysqartyp, «jasyl» ekonomıkaǵa kóshse, sý tapshylyǵyna tap bolatyn halyq sany 500 mıllıonǵa deıin azaıýy múmkin. Alaıda, bul jaǵdaıda da másele ózekti bolyp qala bermek.

Zertteý avtorlary olardyń jumysy saıasatkerler men sý resýrstaryn basqarý mamandaryna klımattyń ózgerý saldaryn aldyn ala boljaýǵa jáne durys sheshim qabyldaýǵa kómektesedi dep úmittenedi. Sonymen qatar, olar bolashaqtaǵy sý daǵdarysynyń saldaryn jumsartý úshin parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn azaıtýǵa baǵyttalǵan áreketterdi jedeldetýge shaqyrady.

Al Qazaqstanda sýdy utymdy paıdalaný mádenıetin qalyptastyrý maqsatynda Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrligi turmystyq jaǵdaıda sýdy únemdeýge arnalǵan ádistemelik usynystar ázirlegen bolatyn.