Kez-kelgen jaǵdaıda áıeldik náziktikti saqtap qalýdyń ózi úlken erlik – A. Samaqova
Keńestik dáýirden beri úzdiksiz atalyp kele jatqan osy aıtýly data qandaı qoǵamda bolmasyn áıel azamattardyń ornynyń erekshe ekendigin, ot basy oshaq qasynda ǵana emes, memleket ómirinde olardyń mańyzdy ról atqaratynyn aıqyndap turǵandaı. Búkil qazaqstandyqtardyń súıikti merekesiniń qarsańynda QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, «Nur Otan» HDP Májilistegi fraktsııasy Áleýmettik keńesiniń tóraıymy Aıtkúl Samaqova hanymnan alǵan suhbatymyzdy nazarlaryńyzǵa usynamyz.
-Aıtkúl Baıǵazyqyzy! Búgin Memleket basshysynyń qatysýymen Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵyna arnalǵan Qazaqstan áıelderiniń tuńǵysh sezi ótti. Sezden alǵan áserlerińizben bólisseńiz.
‑ Árıne, búgingi jıyn áıelderdiń tuńǵysh sezi bolǵanymen, 8 naýryzdyń qarsańynda forým ótkizý dástúrge aınalǵanyn ózderińiz jaqsy bilesizder. Al bundaı basqosýǵa Memleket basshysy N. Nazarbaevtyń qatysyp, izgi tilikterin bildirip qana qoımaı, áıelderdiń túıtkildi máselelerine nazar aýdarýy forýmnyń mańyzyn jyl saıyn arttyratyny sózsiz. Rasynda, qoǵamnyń «názik jandy» ókilderiniń bir shańyraqtyń astyna jınaıtyn bundaı jıyn taǵylymdy dástúrge ǵana emes, turaqty ári tabıǵı qubylysqa aınaldy. Meniń oıymsha, bul - álem elderi arasynda ártúrli ıgi bastamalardy kóterip, bıik belesterdi baǵyndyryp kele jatqan Qazaqstannyń taǵy bir ereksheligi, Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵynda qalyptasqan «qazaqstandyq genderlik saıasattyń jemisi». Osy turǵydan alǵanda, Qazaqstandaı memlekette týyp, Táýelsizdiktiń tuǵyrly kezeńinde ómir súrip jatqan búgingi jastar - shyn máninde baqytty urpaq.
Búgin Prezıdent sez barysynda yqylym zamandardan beri jalǵasyp kele jatqan, sabaqtastyǵy úzilmegen ana ulylyǵyna, onyń ishinde qazaq analarynyń danalyǵyna mán berdi, aqjaýlyqtylarymyzdyń kórsetip ketken óshpes ónegesi men ólmes ǵıbraty jańa Qazaqstanda jalǵasyn taýyp otyrǵanyn aıtty. Memleketti qalyptastyrý kezeńindegi áıelder qaýymynyń Táýelsizdikti nyǵaıtý isine qosqan úlesterin joǵary baǵalady. Eń bastysy, Prezıdent, ana men balaǵa memleket tarapynan jasalyp kele jatqan qamqorlyq aldaǵy ýaqytta da udaıy nazarda bolatynyn aıtty. Genderlik saıasatqa aıryqsha kóńil bólgen Elbasy sheshim qabyldaý deńgeıine názikjandylardy kóptep tartý máselesine de mán berip, buǵan qatysty Úkimetke arnaıy tapsyrma berdi. Taǵy bir basty másele - Úkimetke «Bıznestiń jol kartasy» baǵdarlamasy aıasynda áıelderdiń úles salmaǵyn arttyrý tapsyryldy. Bul isker áıelder úshin úlken múmkindik ári memleket tarapynan kórsetilip otyrǵan orasan zor qoldaý. Qazirgi Qazaqstannyń jaǵdaıy qaı salada bolmasyn jaman emes. Máselen, genderdik teńdik, ekonomıkalyq jáne saıası ómirge áıelderdiń qatysýyn keńeıtý salasyndaǵy ulttyq saıasatymyz álemdik qaýymdastyq tarapynan joǵary baǵalandy. Genderlik reıtıgte álemniń 134 memleketiniń ishinde 41-orynda turmyz. Bul zor qýanysh. Al jeke ózi basyma keletin bolsam, men áleýmettik máni zor qyzmetpen aınalysý múmkindiginiń mańdaıyma jazylǵanyn taǵdyrdyń úlken syıy dep qabyldaımyn ári áıel retinde de, ana retinde de ózimdi baqytty sezinemin.
-Sizdiń otbasyńyz jaıynda bilgimiz keledi. Ósken ortańyz týraly aıtyp berseńiz?
-Men úlken ári tatý-tátti otbasynda dúnıege keldim. Qarapaıym tilmen aıtqanda, shańyraǵymyzda áıelderdiń «úles salmaǵy basym» boldy. Sondyqtan bolar, keıbir kezderi turmysqa qatysty birshama qıyndyqtar bolǵanymen, sheshemniń, ájelerim men ápkelerimniń arqasynda januıadaǵy jylylyq pen jaılylyq esh ýaqytta joǵalǵan emes. Ortasha ómir súrdik, artyq dúnıe bolǵan joq. Keıde tipti, kıim-keshek alýǵa qarajat ta jetispeı qalatyn kezder bolatyn. Áli esimde, ata-anam bir kúni únemdilik úshin mekteptik kıim formasyn satyp almady. Soǵan qatty naryzy bolyp: «Bárimizge jaǵdaı jasaı almasańyz, sonsha balany nege týdyńyz eken?» dep aıta salǵanym bar. Jasymnan minezim tik boldy, bet-júzge qaramaı aqtara salatynym bar, jubatqanǵa da tez kóne qoımaıtyn edim. Biraq sheshem sabyrly ári asa tárbıeli adam bolatyn. Álgindeı oǵash sózime esh úndemeı, aqyryn ǵana shashymnan sıpap, meıirbandyq kúlkimen qarady da qoıdy. Osynyń ózi maǵan «ósken soń óziń-aq túsinesiń» degendi meńzegeni sekildi edi. Ata-anama qolqanat bolmaq nıetpen, 13 jasymnan jumys istedim. Qyzmetke erte aralasqandyqtan bolar, qandaı da bolmasyn ómirlik ıgiliktiń ońaı kelmeıtinin, bári de tek tynymsyz eńbekpen, taban aqy, mańdaı termen keletinin túsindim. Degenmen, barlyq pragmatıkalyq ıgilikten de, kez kelgen materıaldyq qundylyqtan da joǵary turatyn dúnıe bar, bul ‑ ózińniń jaqyn týǵan-týystaryń, olardyń qamqorlyǵy, bir-birińe degen súıispenshilik. Bunyń bári bizdiń otbasymyzda boldy. Men ómirde osy prozıtsııany ustanamyn.
- 8 naýryz merekesin qalaı qarsy alýshy edińizder?
-Áıelder merekesi biz úshin eń tamasha meıramdardyń biri bolyp esepteledi. Osy kúni dastarhan da erekshe qulpyrady. Tipti, ár jylǵy dastarhanymyzdyń óz erekshelikteri boldy. Ásirese ájelerim men sheshem dámdi as ázirleýge belsene kirisetin. «Tórt kózimiz túgel» dastarhan basyna jınalǵannan keıin baryp, syılyqtar «sherýi» bastalýshy edi. Sheshemizge, ájelerimizge arnap óz qolymyzben ázirlengen «tartý-taralǵyny» úılestiretinbiz. Sosyn jıyn sońy shaǵyn merekelik kontsertke ulasatyn. Úıde bárimiz «ánshimiz», ákem de dombyrada kelistirip oınaıtyn. Álgindeı merekeden adam bir-birin odan saıyn jaqsy kóre túsetini belgili. Sheshemniń osyndaı ónegesin men ómiri umytqan emespin. Qaıta keıinnen, 13 jyl boıy qyzmet istegen Almaty jemis‑jıdek kombınatynda da, odan keıingi partııalyq uıym sheńberindegi qyzmetter barysynda da osy ónegeni paıdalanyp otyrdym.
-Biraz jyl laýazymdy qyzmetter atqardyńyz. Negizi «áıelderdiń sany kóp ujymda jumys isteý qıyn» degen pikir qalyptasqan ǵoı. Buǵan Siz ne deısiz?
-Joq, men bul pikirmen kelispeımin. Ujym bolǵan soń ondaǵy «bir teriniń pushpaǵyn ıleıtinder» arasynda eń aldymen ózara túsinistikti qalyptastyrý qajet. Sonda ǵana bári durys bolady. Al basshylyq laýazym turǵysynan keletin bolsaq, men sheshim qabyldaıtyn deńgeıdegi laýazymdy áıeldiń kóteretin júgi erlerge qaraǵanda eki ese aýyr dep aıtar edim. Óıtkeni, áıel jumysta da, úıde de bárin túsinýge tyrysady, sosyn daý-janjalǵa oryn bermeıdi. Jaýaptylyqty da esten shyǵarmaıdy. Búgingi sezde Prezıdent Nursultan Ábishuly da dál sondaı pirik aıtty ǵoı. Men soǵan qosylamyn. Jalpy áıel basshynyń qyzmettegi eńbegi durys baǵalanýy kerek. Óıtkeni, erlerge qaraǵanda olardyń moınyndaǵy júktiń salmaǵy eki ese aýyr. Máselen, jumystan bólek, onyń moınynda asa úlken sharýasy bar, bul - otbasy máselesi. Balalardy baǵyp-qaǵý, shańyraqta jaqsy atmosfera qalyptastyrý, úıdiń tútinin túzý shyǵarý - osynyń barlyǵy negizinen áıelderdiń isteıtin sharýasy.
-Siz kezinde Otbasy jáne áıelder isteri jónindegi Ulttyq komıssııany basqardyńyz. Sol jyldardaǵy komıssııanyń atqarǵan jumysyna toqtalyp ketseńiz?
-Iá, 1999 jyly Elbasy maǵan Otbasy jáne áıelder isteri jónindegi ulttyq komıssııany basqarýdy tapsyrǵan bolatyn. Ol búginde QR Prezıdenti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografııalyq saıasat jónindegi Ulttyq komıssııa dep atalady. Rasyn aıtý kerek, alǵash jumysqa kiriskende elimizdiń kópshiligi genderlik saıasatty da, osy ispen aınalysatyn komıssııanyń maqsat-múddesin de sonshalyqty túsinbeıtin. Sol kezde tipti kóptegen sekemshilder «Aıtkúl Baıǵazyqyzy, sizdiń qyzmetińiz qandaı ózi?» dep, «portfelsiz mınıstrge» de teńep jatatyn. Keıin qyzý jumystyń arqasynda ondaı kúdikti seıiltik, tipti qazir sekemshildik múldem joǵaldy. Men jetekshilik etken kezeńderde Komıssııa negizinen qazaqstandyq áıelderge ótpeli kezeńniń aýyr jaǵdaıynan sapaly jańǵyryp shyǵýǵa járdemdesý mindetin basty basymdyq retinde belgiledi. Osy baǵytty jumysymyzdyń negizgi ózegi retinde aıqyndadyq. Sosyn qoǵam arasynda bedeli bar, iskerligimen tanylǵan qazaqstandyq áıelder qaýymyna ózderiniń kúsh‑jigerine senimdilik rýhyn sebe bildik. Memleket basshysy udaıy eskerip otyratyn zor áleýetke de názikjandylardy sendirdik. Degenmen, qur ılandyrýmen alysqa bara almaıtynymyz aıqyn edi. Sondyqtan da, ótkenge kóz júgirte otyryp, men tarıhymyzdyń qıyn kezeńderinde asa kúrdeli bolyp kórinetin dúnıelerdi júzege asyrǵanymyzǵa maqtanamyn. Sol kezeńde «áıelderdiń» shaǵyn bıznesin jandandyrý úshin bıýdjetten tys 5 mıllıon dolardan astam qarajat tarttyq. 40 myńǵa jýyq shaǵyn nesıeni úılestirdik. Sonyń arqasynda isker áıelderdiń birazy aıaqtarynan turdy, ózderiniń kúsh-jigerleriniń arqasynda sharýalaryn dóńgeletip áketti. Jalpy, osy jyldar ishinde elimizdegi áıelder qozǵalysy barlyq jaǵynan alǵanda da tolyq qalyptasty dep aıtýǵa bolady. Óıtkeni, qazirgi kúni genderlik saıasatpen aınalysatyn úkimettik emes uıymdar «názikjandylardyń» problemalaryn memlekettik sektormen, bıznes qaýymdastyǵymen, sondaı-aq halyqaralyq uıymdarmen yntymaqtasa otyryp, kásibı deńgeıde sheshe alady. Memlekettik organdarda da, jeke sektorda da sheshim qabyldaý pozıtsııalarynda áıelder qaýymynyń úles salmaǵy aıtarlyqtaı artty. Bundaǵy Memleket basshysy aıqyndaǵan saıasattyń maqsaty da belgili. Sondaı maqsatqa qol jetkizý tetikteri júzege asyrylýda. Máselen, Qazaqstan birqatar halyqaralyq konventsııalardy qabyldady. Atap aıtar bolsaq, áıelderdiń saıası quqyqtary týraly, turmystaǵy áıeldiń azamattyǵy týraly, áıelderge qatysty kemsitýshiliktiń barlyq formalaryn joıý týraly qujattar ratıfıkatsııalandy. «Erler men áıelderdiń teń quqyqtary jáne birdeı múmkindikteri týraly» jáne «Turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý týraly» eki ilki zań normalaryn oryndaý maqsatynda Prezıdenttiń jarlyǵymen 2006-2016 jyldarǵa arnalǵan Genderlik teńdik strategııasy bekitildi. Buny eldegi genderlik aqyl-oıdyń, qoǵamnyń genderlik seziminiń óskendigi dep aıtýǵa da keletindeı. Kezindegi genderlik saıasatpen aınalysyp kelgen Ulttyq komıssııa «otbasy men áıelder» máselesin qamtıtyn formattan múldem jańa formatqa kóterilip, «áıel jáne otbasy‑demografııalyq máselelerdi» qamtý deńgeıine shyqty.
-Mereke qarsańynda áıel-analarǵa, qyzdarymyzǵa aıtar tilegińiz?
- Biz úshin ıgi dástúrge aınalǵan, barshamyz asyǵa kútetin, jarqyn sezimder men úlken úmitterdiń merekesi, kóktemniń alǵashqy meıramy jaqyndap qaldy. Sondyqtan da barlyq qazaqstandyq áıelderdi, analar men ájelerdi, qyzdarymyzdy, ápke-sińlilerimizdi shyn júrekten merekelerimen quttyqtaımyn. Olarǵa eń birinshi tileıtinim - sońymyzdan erip kele jatqan urpaǵymyzǵa taǵylymdy tárbıe berse eken. Olar tárbıelegen ul-qyzdyń rýhy myqty bolsa, elin súıetin, jeriniń qadirin biletin, salt-dástúrin qurmetteıtin, ata tarıhyn qasterleıtin azamattar bolyp ósse bolashaǵymyz kemeldi bolmaq, eń mańyzdysy osy. Sondyqtan, qyzdarymyz jaqsy januıa quryp, deni saý balalardy tárbıelep- ósirýlerin tileımin. Eshqashanda bizdiń eń basty «kózirimiz» sanalatyn - náziktigimizdii joǵaltyp almaıyq. Óıtkeni, kez kelgen jaǵdaıda náziktikti saqtaı bilý, sol arqyly áıeldik qasıetti joǵaltpaý - eń úlken erlik bolyp sanalady.