«Keńeıtilgen kelisimge» 10 jyl: Qazaqstan men Eýropa 29 baǵytta yntymaqtasady
ASTANA. KAZINFORM – Bıyl Qazaqstan men Eýropanyń Keńeıtilgen seriktestik pen yntymaqtastyq týraly kelisim ornatqanyna 10 jyl tolady. Bul rette Qazaqstan – uıymnyń «jańa býyn kelisimin» jasaǵan Ortalyq Azııadaǵy alǵashqy memleket.
Qazaqstan – Ortalyq Azııadaǵy basty seriktes
Qazaqstan men Eýropalyq Odaq arasyndaǵy dıplomatııalyq qatynastar Táýelsizdik bastaýynda, 1993 jyldyń 2 aqpanynda ornaǵan edi. Bul elimizdiń syrtqy saıasatyndaǵy mańyzdy betburys boldy.
Al 2015 jyly bekitilgen Keńeıtilgen seriktestik pen yntymaqtastyq týraly kelisim Qazaqstan men Eýroodaq yntymaqtastyǵyn jańa sapalyq deńgeıge kóterip, Qazaqstandy Ortalyq Azııadaǵy basym seriktes retinde tanytty.
– Bul kelisim ekijaqty qatynastardy tek saıası deńgeıde emes, naqty salalar boıynsha júıeli túrde damytýǵa múmkindik berdi. Dál osy qujat sheńberinde ekonomıka, ınvestıtsııa, energetıka, kólik, qorshaǵan orta, ǵylym, ınnovatsııa, quqyq syndy 29 baǵytta naqty kelisimder jasaldy. Osy jyldary ınvestıtsııalardyń quqyqtyq qorǵalýy kúsheıip, qos tarap 50 mlrd dollardan astam somaǵa saýda jasady. Mundaı kórsetkish ázirge basqa memleketterde bolǵan emes, – dedi Parlament senatynyń depýtaty Bıbigúl Jeksenbaı agenttik tilshisine bergen suhbatynda.
Depýtattyń aıtýynsha, Eýropalyq Odaqtyń mundaı keńeıtilgen kelisimdi aımaqta birinshi bolyp Qazaqstanmen jasasýy – elimizdiń turaqty saıasaty men halyqaralyq bedeliniń aıǵaǵy.
– Muny Qazaqstanǵa Eýropalyq Odaqtyń úlken senimi, ıaǵnı seriktes retinde joǵary baǵalaýy dep aıtýǵa bolady. Kelisim aıasynda joǵary deńgeıdegi strategııalyq dıalog jolǵa qoıylyp, Qazaqstan – Eýropa qatynastary jańa formatqa ótti. Basqa memlekettermen salystyrmaly túrde aıtsaq, Eýropalyq Odaqpen mundaı keńeıtilgen kelisimder byltyr Qyrǵyzstanmen, bıyl Ózbekstanmen jasalyp jatyr. ıAǵnı bizde 10 jyl buryn Qazaqstan men Eýropalyq odaq arasyndaǵy úlken seriktestiktiń negizi qalandy, – dedi B. Jeksenbaı.
Eýropa munaıynyń 13% Qazaqstannan jetkiziledi
QR Syrtqy ister mınıstrliginiń habarlaýynsha, 2025 jyldyń basynan beri Eýropalyq Odaq elderi Qazaqstan ekonomıkasyna 200 mıllıard dollardan astam ınvestıtsııa saldy. Bul Eýroodaqtyń Ortalyq Azııa aımaǵyna baǵyttaǵan jalpy ınvestıtsııasynyń shamamen 65 paıyzyn quraıdy.
Bul shekti meje emes, qos taraptyń shıkizattyq emes sektorlarda, ásirese aýyl sharýashylyǵy salasynda áli de iske qosylmaǵan zor yntymaqtastyq áleýeti bar. Qazirgi ýaqytta Qazaqstan balyq pen balyq ónimderin Eýropalyq Odaq naryǵyna eksporttap otyr, jaqyn ýaqytta bal ónimderi de jetkizilmek. Sondaı-aq balyq sharýashylyǵy, et jáne et ónimderin EO naryǵyna shyǵarýǵa ruqsat alý baǵytynda jumystar júrip jatyr.
Qazaqstan – Eýropalyq Odaqtyń senimdi seriktesi jáne energetıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýde mańyzdy ról atqarady. EO elderi tutynatyn munaıdyń 13%-yn jáne ýrannyń 16%-yn Qazaqstan jetkizedi. Aldaǵy jospar – Qazaqstannan Eýropaǵa «jasyl» sýtegin eksporttaýdy jolǵa qoıý.
Qazaqstan qazirdiń ózinde EO elderine tıtan, berıllıı, tantal sııaqty sırek kezdesetin metaldardy jetkizedi. Eýropalyq tarap Qazaqstanda sırek metaldardy barlaý, óndirý jáne óńdeý isinde qoldaý kórsetýge nıetti. Bıyl Eýropalyq komıssııa resmı túrde Qaraǵandy oblysynda ornalasqan grafıt óndiretin «Sarytoǵan» jobasyn EO-nyń strategııalyq jobalary tizimine engizgenin habarlady. Bul mártebe Eýropalyq komıssııanyń atalmysh ken ornyn ıgerýge ınvestıtsııa tartý protsesin bastaǵanyn bildiredi. Sarapshylardyń baǵalaýynsha, jalpy kapıtaldyq shyǵyndar 62 mln men 344 mln dollar aralyǵynda dep aıqyndalǵan.
Qazaqstan men EO arasynda kólik jáne logıstıka salasyndaǵy yntymaqtastyq ta keńeıip keledi. Bul strategııalyq mańyzǵa ıe, sebebi Qazaqstan Eýropa men Azııa toǵysqan geografııalyq aımaqta ornalasqan. Qazaqstan aýmaǵy arqyly Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵyty ótedi, ol geosaıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda dástúrli marshrýttarǵa mańyzdy balamaǵa aınaldy. Osy saladaǵy EO-men yntymaqtastyq eki tarapqa da ekonomıkalyq paıda ákeledi. Qazaqstan ınvestıtsııalarǵa, tehnologııalarǵa jáne shıkizattyq emes sektor men ınfraqurylymdy damytý arqyly ekonomıkany ártaraptandyrý múmkindikterine qol jetkizedi. Óz kezeginde Eýropalyq odaq Azııamen kólik baılanystaryn nyǵaıtyp, logıstıkalyq shyǵyndar men táýekelderdi azaıtady. Sondaı-aq «Jahandyq shlıýz» (Global Gateway) strategııasyn iske asyrýda Qazaqstan Ortalyq Azııadaǵy basym seriktes retinde qarastyrylyp otyr.
Eýropaǵa vıza rejımin jeńildetý kelissózderi bastaldy
Qazaqstan men Eýropalyq Odaq bilim men ǵylym salasynda da tabysty yntymaqtasyp keledi. Bul tájirıbe almasý, stýdentter men akademııalyq qaýymdastyqtyń mobıldigin qoldaý, sondaı-aq «Erasmus+» sııaqty birlesken baǵdarlamalarǵa qatysý arqyly kórinis tapqan.
Qazaqstanda álemniń 40 jetekshi joǵary oqý ornynyń fılıaldary ashylǵan nemese olarmen mazmundy seriktestik ornatylǵan. Olardyń qatarynda EO elderiniń – Germanııa, Frantsııa, Italııa, Majarstan jáne Polshanyń ýnıversıtetteri bar. Ondaǵy baǵdarlamalardyń 85%-y basym jáne joǵary tehnologııalyq baǵyttarǵa, atap aıtqanda kompıýterlik ınjenerııaǵa, kıberqaýipsizdikke, jaratylystaný jáne tehnıkalyq ǵylymdarǵa, ıadrolyq fızıka men basqa da suranysqa ıe mamandyqtarǵa baǵyttalǵan.
Sonymen birge, adamdar men bıznestiń utqyrlyǵyn arttyryp, mádenı-gýmanıtarlyq saladaǵy ózara almasýdy kúsheıtý maqsatynda jýyrda EO tarapynan Qazaqstan azamattary úshin vıza rejımin jeńildetý týraly kelisim boıynsha kelissózder bastalady. Osylaısha, Astana men Brıýssel mańyzdy mıneraldardan bastap jasandy ıntellektige deıin, jańartylatyn energııa kózderinen bastap adamı baılanystardy nyǵaıtýǵa deıin birin-biri tolyqtyratyn artyqshylyqtarǵa ıe. Qazaqstan men Eýropalyq Odaq arasyndaǵy tyǵyz yntymaqtastyqtyń arqasynda taraptar tek ekonomıkany nyǵaıtyp qana qoımaı, turaqty jáne ınnovatsııalyq bolashaqqa jol ashady.
Aıta keteıik, 2021 jyly Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Brıýsselge resmı saparmen bardy, al 2022 jyly Eýropalyq keńestiń prezıdenti Sharl Mıshel Qazaqstanǵa keldi. Sol jyly Prezıdent bastamasymen Astanada Ortalyq Azııa elderi kóshbasshylary men Eýropalyq Odaq prezıdentiniń alǵashqy kezdesýi ótti.
Bıyl Prezıdent Q.Toqaev Eýropalyq Keńes prezıdenti Antonıý Koshtamen eki ret kezdesti, (sáýirde Samarqandtaǵy «Ortalyq Azııa – Eýropalyq Odaq» sammıti men qyrkúıekte Nıý-Iorktegi BUU Bas Assambleıasynyń 80-sessııasy aıasynda).
Sondaı-aq Prezıdent Eýropalyq Komıssııa prezıdenti Ýrsýla fon der Lıaıenmen (sáýirde Samarqanda) kezdesý ótkizdi jáne naýryz aıynda Almatyda Eýropalyq Odaqtyń syrtqy ister jáne qaýipsizdik saıasaty jónindegi joǵary ókili Kaıa Kallasty qabyldady.