Kemshilikten kóz ashpaǵan Alakól: týrıstik aımaqtyń ahýaly qandaı?
ASTANA. KAZINFORM – Kópshilik biletin Alakól qazir Qazaqstandaǵy eń tanymal demalys oryndarynyń biri desek, jańylyspaımyz. Jyl saıyn myńdaǵan týrıst keledi. Áıtse de demalys ornyna kóńili tolmaı qaıtatyndar da az emes. Memleket basshysy da «Biz munda kelgen qonaqty laıyqty qarsy ala almaı otyrmyz» dep synady. Qandaı kemshilikter bar, demalýshylarǵa ne unamaıdy? Jibek Joly telearnasynyń arnaıy reportajynda tilshiler Alakóldiń jaǵdaıyn saraptaýǵa tyrysty.
Sapasyz jol, sergeldeńi kóp saıahat
Jalpy, Alakólge bet burǵan adam úshin eń basty qıyndyq – jol. Mysaly, elordadan demalys ornyna deıin jetý úshin temirjol arqyly 20 saǵat jol júrý kerek. Al kólikpen 1200 shaqyrymnan asa qashyqtyq bolady. Sondyqtan kópshilik Alakólge ushaqpen jetkendi qalaıdy.
Degenmen ushaqtyń jaıy da ońyp turǵan joq. Eki araǵa qatynaıtyn áýe kemesi tym eski. ıAǵnı, týrıster óz qaýipsizdigine de alańdaıdy. Ushaqtan túsken soń ári qaraı jaǵalaýǵa deıingi jol bar. Sapasy ortasha, ne taqtaıdaı tegis emes, ne oı-shuqyry joq jolsyz jer emes. Bul jol Alakólge burǵyzatyn Qabanbaı aýylynyń mańynda bitedi.
Osy soqpaqtyń boıynda 20-ǵa jýyq qonaq úı ornalasqan. Kósheni bir maýsymǵa jaýyp jóndeýge bolady. Alaıda qonaq úı ıeleri qarsy. Sebebi bir maýsymǵa jumysy turalap, tabystan qaǵylǵysy kelmeıdi.
– Joldy jóndeý maqsatymen bir maýsymǵa jabýǵa qarsymyz. Men qonaq úıimniń bólmelerin jóndetý úshin nesıe alǵanmyn. Eger kelýshilerdiń joly jabylsa, biz bankrot bolamyz. Durysy demalys maýsym bastalǵanǵa deıin jóndep qoısyn, – deıdi Konstantın Kalmykov.
Joldyń jaıyn Alakólge kelgen týrıster jaqsy biledi. Kóbiniń kóńili tolmaıtyny onsyz da belgili. Jyl saıyn qydyryp keletinder «jol jóndeledi» degen sózdi birneshe jyl buryn estigen eken.
Qonaq úı baǵasy qalta qaǵady
Joldyń soqpaǵyna shydaǵanmen, mejeli jerge jetken kezde ekinshi másele – qonaq úı kútedi. Alakólde bir bólme jaldaý baǵasy kemi 15 myńnan bastalyp, 100 myń teńgeden asa beredi. Biraq baǵa men sapa da sáıkespeıdi.
Kóp qonaq úı ıeleri qysqa ýaqytta mol qarjy tabýdy maqsat etip, qyzmet kórsetý sapasyna kóńil bólmegen. Standartty bir nómirdiń ózine táýligine 18 myń teńge tóleýge týra keledi. Mundaı keleńsizdikter baryn kásipkerler de moıyndaıdy, alaıda amalsyz osyndaı qadamǵa barǵan kórinedi.
– Biz demalys maýsymynda 3 aı ǵana jumys isteımiz. Qalǵan mezgilde eshkim bolmaıdy. Sondyqtan qysqa ýaqytta nesıelerimizdi tólep, qyzmetkerlerdiń jalaqysyn berýimiz kerek. Amalsyz baǵany qymbattatyp qoıamyz, – deıdi qonaq úı ıesi Shatnur Jumaǵalıqyzy.
Bir qaraǵanda jaǵdaı túsinikti sekildi, alaıda shetelderdiń tájirıbesin eskerý kerek. Mysaly, Grýzııada týrıstik maýsym 6 aı, biraq sapa men baǵa bir qalypty. Óıtkeni jergilikti kásipkerlerdiń 3 jylǵa deıin paıyzsyz nesıe alýǵa múmkindigi bar. Al Túrkııada standart talaptaryna saı kelmegenderge aıyppul emes, oqý kýrsy usynylady. Qytaı kásipkerlerine jeńildik tipti kóp. Kórshi eldiń bıligi ınfraqurylymǵa ózi ınvestıtsııa quıady, keıin ǵana bızneske beredi.
– Týrızm tek bıznes emes, bul – eldiń bet-beınesi. Osyny túsinetin ýaqyt jetti, – deıdi Qazaqstan jáne Ortalyq Azııadaǵy týrızm jónindegi sarapshy Erkin Tikenov.
Qansha jerden baǵa men sapa sáıkes kelmese de, Alakólde jaz boıy halyq toly boldy. Biraq sheteldikter kórinbeıdi, deni qazaqstandyqtar. Áleýmettik jeli men tanystardan baǵa men sapaǵa qatysty túrli syn estip jatatynymyz jasyryn emes. Bireý Alakólge 10 kún demalǵany úshin 1 mln teńge shyǵyndalǵanyn aıtsa, keıbiri sol aqshaǵa shetelge baryp demalmaǵanyna kúıinedi. Al dárethananyń joq ekeni qonaqtardy tipten ashyndyrǵan.
Prezıdent pármeni: másele qalaı sheshilmek?
Shildeniń bas kezinde bul másele bılik basyndaǵylardyń da nazaryn aýdartty. Prezıdenttiń keńesshisi ári baspasóz hatshysy Rýslan Jeldibaı Alakóldiń ahýalyn retteýge qatysty Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Úkimetke tapsyrma bergenin habarlady.
– Memleket basshysy halyqtan kelip túsken kóptegen shaǵymǵa baılanysty Alakól mańyndaǵy áıgili týrıstik aımaqtyń demalýshylardy qarsy alýǵa daıyndyǵy tómen ekenine Úkimettiń nazaryn aýdardy. Atap aıtqanda, qajetti týrıstik ınfraqurylym, qyzmet kórsetý men qaýipsizdik laıyqty deńgeıde qamtamasyz etilmegen. Úkimetke qysqa merzim ishinde eldegi barlyq týrıstik baǵyttyń jaǵdaıyn retke keltirip, olqylyq jibergen laýazymdy tulǵalardy jaýapkershilikke tartýdy tapsyrdy, – dep jazdy Rýslan Jeldibaı.
Prezıdenttiń bul pármeni tek Alakóldegi ahýalǵa qatysty emes. Jalpy el týrızminiń aqsap turǵanyn aıqyndaıdy. Sondyqtan jaýapsyzdyq tanytqan jaýaptylardyń birqataryna qatań sógis jarııalandy. Synǵa ushyraǵandardyń kóshin Týrızm jáne sport vıtse‑mınıstri bastady. Sosyn Almaty, Qaraǵandy, Abaı jáne Jetisý oblystary ákimderiniń orynbasarlary da qatań sógis aldy. Buǵan qosa ekologııa jáne tabıǵı resýrstar, densaýlyq saqtaý, qarjy, sý resýrstary jáne ırrıgatsııa, saýda jáne ıntegratsııa, kólik mınıstrlikteriniń aýmaqtyq bólimshesiniń basshylary da jaýapkershilikke tartyldy.
Osydan keıin aıaq asty 2018 jyldan beri birde-bir jóndeý kórmegen jaǵalaýǵa 658 mln teńge bólinetin boldy. Onyń 108 mln teńgesi Arbat alańyn salýǵa jumsalady. Qazir tas tóselip, saýda núktelerine arnalǵan oryndar paıda bola bastady.
Keleshekte Arbat mańy jańa demalys aımaǵyna aınalady dep josparlanǵan. Ol úshin 171 mln teńge qaralǵan. Al jaǵalaýdy abattandyrýǵa 107 mln teńge bólinipti. Ol aqshaǵa 25 kıim aýystyratyn oryn, 50 konteıner jáne 2 bıoájethana ornatylǵan.
– 7 pırstiń 3-eýi ornatylyp, qutqarý munaralary men jaǵajaıdy jaryqtandyrý jumystary júrgizildi. Áli de biraz jumystar bar, oǵan da qosymsha qarjy bólinetin bolady, – dedi Maqanshy aýdany ákiminiń orynbasary Rahat Ábdirahmanov.
Alaıda jurt jıi shaǵymdanatyn másele munymen bitpeıdi. Demalys aımaǵynda qoqys kóp. Syn aıtylǵaly bul problema da sheshimin taýypty. Qosymsha 100 qoqys konteıneri ornatylyp, tasymaldaıtyn júk kólikteri de jańartylǵan.
Sonymen demalys aımaǵynyń ınfraqurylymy aqyryndap jańaryp jatyr deýge negiz bar. Tazalyq jumystary da qarqyn aldy. Degenmen kemshilik áli bar. Týrısterdiń qaýipsizdigi áli de tolyq qamtamasyz etilmegen. Túrli jaısyz oqıǵalar da boldy. Jaǵalaýda 63 jastaǵy áıeldi kater qaǵyp ketkeni este. Demalýshy oqıǵa ornynda qaza tapty. Ol jaǵadan shamamen 100 metr uzap, júzip júrgen. Mundaı qaıǵyly oqıǵalar arnaýly qaıyq turaqtaryn salǵansha azaımaýy múmkin.
– Qaıyq toqtaıtyn arnaýly oryn joq. Adamdar shomylyp júredi, biz solardyń arasymen ótýge májbúr bolamyz. Bul jeńil kólik emes, aıaǵyńnyń astyn kóre almaısyń. Amalsyz jaǵaǵa kelip toqtaımyz. Mysaly, balalar dál meniń katerime kelip shomylady. Olarǵa «ket!» dep aıta almaımyn. Óıtkeni meniń turǵan jerim - zańsyz. Ákimdikke qaıyq turaǵyn salyp bersin dep talaı aıttyq. Tyńdamady, – dep narazylyǵyn jetkizdi qaıyq júrgizýshisi Nurbek.
Al qutqarýshylar oqys oqıǵalardyń bárin demalýshylardyń ózinen kóredi. Aıtýlarynsha, týrısterdiń kóbi eskertýdi elemeıdi. Sonyń saldarynan belgilengen aımaqtan shyǵyp ketip, jazym bolatyndar bar.
– Keı ata-analar balalarynyń qaıda júrgenin bilmeıdi. Al balalar sýǵa túsip, jaǵadan uzap ketip jatady. Kóbine solardy qutqaramyz. Eresek azamattarǵa «alysqa uzamańdar» dep jıi aıtamyz, – deıdi qutqarýshy Tileýbek Dúısenuly.
Bıyl Alakólde birde-bir aýyr qylmys tirkelmegen. Tek 300-ge jýyq ákimshilik quqyqbuzýshylyq tirkelgen. Onyń qatarynda ishimdik ishý, janjal shyǵarý, qoqys tastaý bar.
Ákimdikter týrızmdi eń sońǵy orynǵa qoıady
Ótken jyly Alakólge 2 mıllıonǵa jýyq demalýshy kelgen. Biraq salyq kórsetkishteri týrıst sanyna saı kelmeıdi. Óıtkeni jaǵalaýdaǵy kásipkerlerdiń kóbi zańsyz jumys isteıdi. Mysaly, jaǵalaýda resmı tirkelip, lıtsenzııamen jumys istep jatqan 300-ge jýyq qonaq úı bar eken. Kózben kórgen adam kórsetkishtiń odan birneshe ese kóp ekenin ańǵarady.
– Keıingi jyldary Alakól jaǵalaýyna kóńil bólinbedi. Biraq bıyl jaǵdaı ózgerip jatyr, Alakóldiń basty máselesi qazir elektr tapshylyǵy. Sondyqtan elektr jelisin salý boıynsha jobalyq-smetalyq qujat daıyndaldy. Qazir ol memlekettik ekspertızadan ótýde, – dedi Abaı oblystyq Týrızm basqarmasy basshysynyń ýaqytsha mindetin atqarýshy Marat Qabaqov.
Jalpy jergilikti ákimdikter týrızm salasyna «qaldyq» prıntsıpimen qaraıdy. ıAǵnı, qarjylandyrýǵa kelgende eń sońǵy kezekke qoıady. Qazir elimizde 3 megapolıs pen 17 oblys bolsa, sonyń tek 7-ýinde ǵana Týrızm basqarmasy jumys isteıdi.
– Keıbir ákimdikter týrızmniń damýyna «qaldyq» retinde kóńil bóledi. Qazir bul bizdiń ortaq múddemizge sáıkes kelmeıtin dúnıe. Biz týrıstik aımaqtardy zań boıynsha teksere almaımyz. Ulttyq standarttarǵa sáıkes, biz aıtqan usynystar tek usynys kúıinde qalady. Oryndaýǵa mindetti dep eseptelmeıdi. Biraq ózge elderde basqasha, – dedi Kazakh Tourism UK AQ jobalardy súıemeldeý departamentiniń dırektory Álisher Tursyn.
2025 jyldyń alǵashqy jartysynda elimizge 7,5 mln‑nan astam sheteldik týrıst kelgen. Bul ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda 600 myńǵa artyq. Sonyń arqasynda qazynaǵa túsetin qarjy eselep artýda. Byltyr sheteldik týrıster Qazaqstanǵa 2,6 mlrd dollar tabys túsirgen.
Prezıdent pármeninen keıin Úkimet pen jergilikti ákimdikter belsendi bola bastady. Alaıda bári ýaqytsha naýqan kúıinde qalmaǵany abzal.
– Qazir ınvestıtsııalyq shtab bar, qaýipsizdik jónindegi shtab bar – bári jaqsy bastamalar. Biraq týrızmge saıası jiger jetispeıdi. Instıtýttar tómengi deńgeıge deıin naqty jumys isteýi kerek. Eger naqty maqsat pen baǵyt aıqyndalmasa qutqarýshylar sanyn arttyrý, standarttar engizý syndy qadamdar nátıje bermeıdi. Bul iste durys jolmen júrsek, týrızm ındýstrııasy áldeqaıda serpindi damýshy salaǵa aınalar edi. Ol úshin Antarktıdada halyqaralyq kýrort salýǵa tyrysqandaı bolmaı, barynsha tıimdi, básekege qabiletti aımaqtardy qalyptastyrý kerek, – deıdi Qazaqstan jáne Ortalyq Azııadaǵy týrızm jónindegi sarapshy Erkin Tikenov.
Sonymen, týrızm salasynda sheshilmegen túıin kóp ekenine kóz jetti. Bir jaǵynda qysqa ýaqytta shyǵynyn ótegisi kelip, baǵany ósirgen kásipkerler, tarazynyń ekinshi basynda sapaǵa syn aıtyp júrgen demalýshylar. Endigi jumys osy ortadaǵy júıesizdikti joıý bolsa kerek.