Keleshegi kúmándi soda zaýyty Ertis boıynyń qutyn qashyrmaı ma
PAVLODAR. KAZINFORM — Pavlodarda kaltsıılengen soda zaýyty salynady degeli jergilikti jurttan maza qashqan. Tehnologııasy sonaý 1861 jylǵy «Solve ádisine» beıimdelgen joba júzege assa, Ertis taıazdanyp, qaýipti qaldyqtar arta túsedi, dep esepteıdi ekologtar.
Qart Ertiske tóngen qaýip
Zaýyttyń alǵashqy jobasynda kóptegen kemshilikter kezdesip, qoǵamdyq tyńdaýlarda ol ashyq aıtylǵan edi. Eń áýeli munda daıyndalatyn bir tonna ónimnen keminde eki tonna joıylmaıtyn qaldyq shyǵatyny jurttyń kóńiline jaqpady. ıAǵnı bolashaq kásiporyn «jasyl» ekonomıkanyń erejelerine baǵynbaıdy.
Ekinshiden, oǵan óndiristik jáne tehnologııalyq maqsatta jyl saıyn kóp mólsherde (óndiristik jáne tehnologııalyq maqsattarǵa 4,5 mln tekshe metr sý kerek delingen) tuşy sý jumsalady. Bul Pavlodar qalasynda ornalasqan barlyq óndiris oryndarynyń qajettiliginen eki ese kóp.
Joba júzege asar bolsa, Ertis ózenindegi sý deńgeıi edáýir tómendep, ekojúıedegi ósimdik pen janýarlardyń qatary sıreıdi. Al paıdalanylǵan sý Bylqyldyq kóline jiberilip, ondaǵy las sýdy odan saıyn molaıta túsedi.
Alaıda «Memlekettik saraptama» RMK Shyǵys óńirlik fılıalynyń 2019 jylǵy oń qorytyndysyn jeleý etken «Pavlodar-Soda» JShS men oblys bıligi atalǵan jobany iske asyrýǵa áli de qulshynyp otyr.
Soda zaýytyn salýǵa jergilikti bıliktiń yntyǵyp otyrýynyń ekinshi syry — 2019-2020 jyldary «Pavlodar» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵynyń janynda bolashaq kásiporyn úshin 1,6 mlrd teńgege ınfraqurylymdyq kommýnıkatsııalar salynyp tastalǵan.
Qyrýar qarajatqa jasalǵan ınfraqurylymdar qańtarylǵan kúıi áli tur. Munyń ózi bul jobanyń asyǵystyqpen usynylyp, áli de shıki bolyp turǵanyn ańǵartsa kerek.
Qoǵam belsendisi, oblys ortalyǵyndaǵy ekologııalyq máselelerdiń sheshilýine atsalysyp júrgen ıÝrıı Pavlenko jylyna 200 myń tonna kaltsılengen soda shyǵaratyn zaýyttyń jobasy qoǵamdyq tyńdaýlardan qalaı ótip ketkeni tipti tańǵaldyratynyn aıtady.
Sebebi ondaǵy kóptegen máseleler áý bastan-aq Pavlodar jurtshylyǵynyń kóńilinen shyqpaǵan. Jergilikti ekologter «Solve tehnologııasy» óte eskirgen tásil ekenin aıtýdaı-aq aıtyp kelgen.
— Jergilikti ekologterdiń (buǵan deıin qoǵamdyq tyńdaýlarda aıtylǵandaı) pikirinshe, eger bolashaq zaýyt «Solve tehnologııasyn» tańdap, shynymen sonymen jumys isteıtin bolsa onda transhekaralyq ári halyqaralyq mańyzǵa ıe Ertis ózenine adam aıtqysyz apat tónedi. Sebebi bir tonna soda alý úshin kóp kólemde sý qajet bolady. Munyń saldarynan ózen bir jylda-aq taıazdanyp, ózenniń tómengi bóliginde otyrǵan eldi mekenderde deńgeıi kúrt tómendeýi ǵajap emes. Ertistiń ekojúıesine mıllıardtaǵan shyǵyn keltirilip, jaz aılarynda sý ústimen úlken kemeler men barjalardyń júzýine tyıym salynýy múmkin. Al otandyq ózen flottarynda tasylatyn júktiń 90 paıyzy Ertis basseınine tıesili ekeni ras. Onyń ústine Kólik mınıstrligi 2027 jyly ózen arqyly tasymaldanatyn júk kólemin úsh ese ulǵaıtpaqpyz deıdi. Osynshama josparǵa qaramastan, bir ǵana soda zaýyty keme qatynasynyń taǵdyryna balta shabýy yqtımal, — deıdi qoǵam belsendisi.
Óndiristen aǵyp shyǵatyn qaldyq sý Bylqyldaq sý jınaǵyshyna baryp quıylady dep jazdyq joǵaryda. Ol kólde tonnalaǵan synap qaldyǵy jınalǵany málim.
Bylqyldaq máselesine núkte qoıýdy Memleket basshysynyń ózi kóterip otyrǵan ýaqytta onyń zardabyn odan ári arttyrý kimge tıimdi?
— Erteń Bylqyldaq arnasyna syımaı tasyp, jer ústindegi sý kózderine, Ertis ózenine baryp quıylsa, naǵyz apat sonda bolady. Sondyqtan soda zaýytynyń jobasy óńirge óndiristik turǵydan ǵana emes, ekologııalyq jaǵynan da adam aıtqysyz zııandy faktorlar alyp kelýi múmkin, — dep eskertedi qoǵam belsendisi.
Bul máseleni qoǵamdyq tyńdaýlarda jergilikti ekologter birneshe márte eskertken.
ıÝrıı Pavlenko qoǵam ókilderi sońǵy jyldary aımaqtyń ekologııasyna shekten tys júkteme túsiretin zaýyttardyń ústi-ústine salynyp jatqanyna da alańdaıtynyn jetkizdi. Ekibastuzda metallýrgııa salasynda úsh birdeı zaýyt, oblys ortalyǵynda alkılat jáne altyn óndiristeri uıymdastyrylyp jatyr.
Munyń barlyǵy onsyz da tútin men shań-tozańnan kóz ashpaı otyrǵan óńir jurtynyń ómiri men densaýlyǵyna úlken qaýip. Qazirdiń ózinde jyl saıyn zaýyt-fabrıkalardan shyǵatyn zııandy qaldyqtardyń kólemi ár oblys halqyna shaqqanda bir tonnadan keledi.
Zııandy óndiris oryndary arta berse, bul kórsetkish óse túspese, kemimeıtini anyq.
— Biz sııaqty qarapaıym adamdardyń qandaı aýa jutqany, iship otyrǵan taǵamynyń sapasy zaýyt ıeleriniń oılaryna kirip shyqpaıtyndaı. Shyn máninde óńir turǵyndarynyń ómiri men densaýlyǵy týraly oılap otyrǵan eshkim joq. Buǵan deıin oblys ortalyǵynda bıýdjet qarajatyna turaqty organıkalyq lastaýshy zattardy joıatyn zaýyt salý týraly da sóz bolǵan. Halyq birliginiń arqasynda oǵan qarsy qol jınalyp, nátıjesinde ony salǵyzbady, — dep qosty ol.
Bılik ókilderi ne deıdi?
Pavlodar oblysy ákiminiń orynbasary Áıgerim Qabyltaevanyń aıtýynsha, «Qýaty jylyna 200 myń tonna soda óndiretin zaýyt qurylysy» boıynsha ázirlengen tehnıkalyq ekonomıkalyq negizdemege (TEN) 2019 jyly «Memlekettik saraptama» RMK Shyǵys óńirlik fılıaly oń qorytyndy bergen.
Al jobany júzege asyrýǵa múddeli «Pavlodar-Soda» JShS «Pavlodar» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵynyń qatysýshysy bolyp tabylmaıdy. Jobany irgeles aýmaqta júzege asyrý kózdelgen.
— Ekonomıkalyq aımaqqa kórshiles aýmaqta keleshek soda zaýyty úshin bıýdjet esebinen jalpy quny 1,6 mlrd teńgege ınfraqurylymdyq kommýnıkatsııalar júrgizilgeni ras. Qazirgi ýaqytta TEN-niń qoldanylý merziminiń aıaqtalýy men qurylys-montajdaý jumystaryn júrgizý, jabdyqtar satyp alý boıynsha qunyn qaıta qaraý qajettiligine baılanysty túzetý engizilip jatyr. Odan soń memlekettik saraptamanyń qorytyndysyn alý, sondaı-aq jobany ázirleý, soda zaýytynyń qurylysy boıynsha qoǵamdyq tyńdaý ótkizý (qorshaǵan ortaǵa áserdi baǵalaý, ekologııalyq ruqsat alý úshin qujattama) qajet, — deıdi ol.
Onyń sózinshe, joba iske asyrylmaǵan jaǵdaıda nemese bastamashy ony júzege asyrýdan bas tartsa, tartylǵan ınfraqurylymdyq kommýnıkatsııalar óńirdegi ózge jobalardy iske asyrý úshin paıdalanylatyn bolady.
ıAǵnı bul jelilerge qosylýǵa qyzyǵýshylyq tanytqan birneshe naqty jobalar bar kórinedi. Soda zaýytynyń atalǵan jelilerge 2026 jyldyń sońyna deıin qosylýǵa múmkindigi bar.
Eger ol sol ýaqytqa deıin ómirsheń etilmese, ınfraqurylymdar tolyǵymen ózge kásiporyndarǵa (jobalarǵa) beriletin bolady.
— Zaýyt jobasynyń keshigýiniń sebebi, ınvestor ınvestıtsııany (birlesken ınvestordy) qarjylandyrý jáne tartý máselesin pysyqtaý ústinde. Sheteldik kompanııalarmen de kelissóz júrip jatyr. Zaýyt qurylysy týraly túpkilikti sheshim jobalyq qujattamanyń memlekettik saraptamalardan ótý qorytyndysy boıynsha qabyldanýy múmkin, — deıdi Áıgerim Qabyltaeva.
Negizi 2020 jyly qorshaǵan ortany qorǵaýshylar óndiristi shıkizatqa jaqyn aımaq — Baıanaýyl aýdanyndaǵy Maıqaıyń kenti aýmaǵynda salǵan áldeqaıda durys degen pikir aıtqan edi.
Alaıda «Pavlodar-Soda» basshylyǵy olarmen kelispeıtinin bildirdi. Sebebi altyndy aımaqta jańadan qazandyq salý kerek bolady. Ol úshin qosymsha qarjy qarastyrýǵa týra keledi.
Al Pavlodar qalasynda jylýdy jylý-elektr ortalyqtarynan ala alady. Bul usynys jabýly kúıinde qaldy.
Jurt pikiri eskerile me?
Al óńirlik ekologııa departamentiniń mamandary álgindeı óndirister el ekonomıkasy úshin strategııalyq mánge ıe bolsa, barlyq ekologııalyq aspektiler jáne halyq qaýipsizdigi eskerilse, onda perspektıvaly joba bolýy múmkin dep esepteıdi.
Biraq jańa óndirister tek qazirgi zamanǵy ekologııalyq qaýipsiz tehnologııalardy qoldaný jáne barlyq tabıǵatty qorǵaý talaptaryn saqtaý arqyly júzege asyrylýy tıis.
— «Memlekettik saraptama» Shyǵys fılıalynyń saraptamasynda bolashaq soda zaýytynyń jyldyq tehnıkalyq tuşy sý tutynýy normasy –1 209 600 tekshe metr (nemese jylyna 0,0012096 tekshe km) dep kórsetilgen. Ertis ózeniniń ortasha jyldyq aǵyny shamamen — 95 sharshy kılometr. Demek, josparlanǵan sý ózendegi jalpy ortasha jyldyq aǵynnyń 0,1%-nan azyraq kólemdi quraıdy. Bul asa kóp kólem emes. Alaıda Ertis — transshekaralyq sý nysany bolǵandyqtan, sýdy alý kólemderi shektelýi tıis jáne ǵylymı negizdelýi qajet, — dep oı túıedi ekologııa departamentiniń basshysy Qanat Musaparbekov.
Departament basshysynyń aqparynsha, Ekologııa kodeksiniń 95-baby talaptaryna sáıkes, memlekettik ekologııalyq saraptama jarııalylyǵy men qorshaǵan ortany qorǵaý, tabıǵı resýrstardy paıdalaný máseleleri boıynsha sheshim qabyldaý qoǵamdyq tyńdaý ótkizý arqyly qamtamasyz etiledi.
Múddeli qoǵamǵa memlekettik ekologııalyq saraptama kezeńinde óz pikirin bildirýge múmkindik beriledi. Qoǵam ókilderi memlekettik ekologııalyq saraptamanyń qorytyndysyn QR zańnamasyna sáıkes daýlaýǵa quqyly.
— Joba qorshaǵan ortaǵa áserdi baǵalaý rásiminen ótýi jáne I sanatty nysanǵa ekologııalyq áserge ruqsat (ekologııalyq ruqsat) alýy tıis. Memlekettik ekologııalyq saraptama júrgizilmeı joba júzege aspaıdy. Buǵan deıingi qoǵamdyq tyńdaýlarda Ertis ózeniniń sýyn kóp paıdalaný jáne «Solve ádisin» qoldanǵan kezde kóp mólsherde joıylmaıtyn qaldyqtardyń paıda bolýy týraly birqatar synı eskertpeler bolǵan. Onyń bári aldaǵy túzetýlerde eskeriledi degen senimdemiz, — deıdi departament basshysy.
Óńir ekologııasyna júkteme artady
Pavlodar oblysy tehnıkalyq-óndiristik turǵydan elimiz boıynsha eń júktemesi mol ári ónerkásiptik óńirdiń biri. Orta jáne shaǵyn kásiporyndardy qospaǵanda, oblys aýmaǵynda respýblıkalyq deńgeıdegi iri 50 kásiporynnyń qataryna kiretin 10 ónerkásiptik zaýyt ornalasqan.
Olardyń óndiristik protsesteri qorshaǵan orta komponentterine, ásirese atmosferalyq aýaǵa eleýli júkteme túsirip otyr. Ekologııa departamentiniń statıstıkalyq málimetterine súıensek, qalalar boıynsha naqty shyǵaryndynyń ortasha paıyzdyq úlesi mynadaı: Ekibastuz qalasy — 44%, Aqsý qalasy — 26%, Pavlodar qalasy — 25%.
Al ónerkásip salalary boıynsha naqty shyǵaryndy úlesi mynadaı: jylý energetıkasy — 66%, qara metallýrgııa — 8,5%, tústi metallýrgııa — 17%, munaı óńdeý — 2,8%, taý-ken jáne ken metallýrgııasy — 1,4%.
Emıssııany tómendetý — halyqtyń ómir súrý sapasyn jaqsartý úshin qolaıly qorshaǵan ortany qamtamasyz etýge baǵyttalǵan, memlekettik saıasattyń negizgi mindetteriniń biri ekenin erekshe aıtý qajet.
Onyń ústine Memleket basshysy shyǵaryndy kólemin 2029 jylǵa qaraı 20%-ǵa qysqartý týraly tapsyrma bergen. Ekologııa departamentiniń pármenimen byltyr naqty shyǵaryndylar kólemi alǵash ret 696,8 myń tonna deńgeıine deıin tómendetilgen.
— Ókinishke qaraı, shyǵaryndy kólemi ekonomıkalyq ósimge tikeleı táýeldi. Qıyndyqtar bar. Naryqtyń qosymsha elektr men jylý energııasyna, ónimge qajettiligin týdyratyn óndirister men ınvestıtsııalyq jobalardyń iske qosylýy emıssııa kólemine áser etedi. Sońǵy jyldary óndiristik damý qarqyny áserinen emıssııany qysqartý tejelip keldi. Sebebi memlekettik saıasat kásipkerlikti damytýǵa baǵyttalǵan. Deıturǵanmen júrgizilgen jumys nátıjesinde emıssııalardyń ósýi 15–20% jáne odan da joǵary shekti deńgeıden aspaı ustalyp keledi, — deıdi ekologııa departamentiniń basshysy.
Sóz sońynda tarazylaıtyn taǵy bir másele — kaltsıılengen soda zaýytynyń otandyq naryqqa qajettiligin tyńǵylyqty zerdeleý.
«Pavlodar-Soda» ókilderi bolashaqta alynatyn ónim «Qazaqstan alıýmınııi» AQ-nyń qajettiligine jumsalady dep otyr. Alaıda keler jyly Jambyl oblysynda 500 myń tonna soda shyǵaratyn jańa zaýyt ashylady.
Derekterge súıensek, Qazaqstan bir jylda shamamen 400 myń tonnadaı kaltsıılengen soda tutynady. Onyń jartysyna jýyǵy, ıaǵnı 192,8 myń tonnasy pavlodarlyq alıýmınıı zaýytyna tıesili.
Jambyldyq zaýyt keleshekte ishki suranysty ótep qana qoımaı, óz ónimin TMD men Qytaı elderine eksporttaýǵa bel býyp otyr. Endeshe Pavlodarda 200 myń tonnalyq kásiporyndy ashýdyń qandaı qajettiligi bar?
Buǵan deıin Pavlodar oblysynda 219 mln tonna óndiristik qaldyq jınalyp qalǵanyn jazǵanbyz.