Keler jyldan bastap áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý júıesi qalaı ózgeredi
ASTANA. KAZINFORM — Keler jyldan bastap mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý jarnasy artady. Sondaı-aq búginde tegin kórsetilip júrgen birqatar medıtsınalyq qyzmet MÁMS júıesine ótedi. Áleýmettik osal toptar úshin jarna endi jergilikti bıýdjet esebinen tólenbek. Prezıdent qol qoıǵan jańa zańda taǵy qandaı ózgerister bar? Onyń negizgi mazmunyn Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy taldap kórdi.
MÁMS júıesindegi jańa tártip
2025 jylǵy 14 shildede Memleket basshysy «Mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý týraly» zańǵa túzetýlerge qol qoıdy. Jańa normalar 2026 jyldan bastap kezeń-kezeńimen engiziledi. Bul ózgerister eń aldymen áleýmettik áljýaz toptardy qorǵaýǵa baǵyttalǵan.
Búginde Qazaqstan halqynyń 82,3%-y nemese 16,7 mıllıon adam saqtandyrý júıesine qatysady. Alaıda 3,3 mıllıonnan astam azamat áli de MÁMS júıesine kirmegen. Olardyń ishinde 2,4 mıllıony – tabysy jetkilikti bolǵanymen, jarna tóleýden jaltaryp júrgender. Al shamamen 1 mıllıon adam – tabysy kúndelikti qajettiligin ǵana óteýge jetetin, áleýmettik osal topqa jatady.
Áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý qorynyń resmı jaýabyna sáıkes, dál osy sońǵy sanattaǵy azamattarǵa memleket jańa tártip boıynsha qoldaý kórsetedi. Endi daǵdarystyq (D) jáne shuǵyl (E) deńgeıge jatqyzylǵan turǵyndardyń jarnasyn jergilikti bıýdjet tóleıdi. Tólem azamat medıtsınalyq kómekke júgingen sátte avtomatty túrde aýdarylady. Sonymen qatar resmı tirkelgen jumyssyzdardyń da jarnasy endi jergilikti qazyna esebinen tólenedi. Bul qadam saqtandyrý júıesindegi áleýmettik teńsizdikti azaıtyp, medıtsınalyq qyzmettiń qoljetimdiligin keńeıtýge baǵyttalǵan.
«D» jáne «E» sanattary qalaı anyqtalady?
Áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý qorynyń túsindirýinshe, azamattardyń áleýmettik jaǵdaıy «Tsıfrlyq otbasy kartasy» arqyly aıqyndalady. Bul júıe túrli memlekettik organdardyń derekterin biriktirip, azamattyń sońǵy úsh aıdaǵy tabysy men zeınetaqy jarnalarynyń túsý-túspeýin avtomatty túrde tekseredi.
Osy aqparattyń negizinde azamattyń «daǵdarystyq» (D) nemese «shuǵyl» (E) sanatyna jatatyny anyqtalady. Eń bastysy – bul mártebeni alý úshin qosymsha qujat jınaý nemese ótinish berý talap etilmeıdi, barlyǵy tsıfrlyq derekter arqyly júzege asady.
Mundaı tásil bir jaǵynan bıýrokratııalyq kedergilerdi azaıtsa, ekinshi jaǵynan áleýmettik jaǵdaıy qıyn azamattardyń medıtsınalyq saqtandyrý júıesinen tys qalyp qoımaýyna múmkindik beredi.
Jarna tóleýdegi úzilis kezinde mártebeni saqtaý
Mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý júıesinde azamattardyń úzdiksiz medıtsınalyq kómek alýyna múmkindik beretin jańa tártip engizildi. Buǵan deıin jarna tóleý toqtaǵan jaǵdaıda saqtandyrý mártebesi úsh aıdan keıin joıylatyn. Endi keminde bes jyl qatarynan turaqty jarna tólep kelgen azamat tólemdi ýaqytsha toqtatsa da, alty aıǵa deıin saqtandyrylǵan mártebesin saqtap qalady.
Bul norma ásirese ómirlik qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan adamdar úshin mańyzdy. Máselen, turaqty jumys istep júrgen azamat kútpegen jerden tabysynan aıyrylsa, osy aralyqta oǵan MÁMS aıasynda medıtsınalyq qyzmet kórsetiledi. Degenmen, keıin bul kezeńdegi jarna qaryzyn óteý mindetti bolyp qala beredi.
Biryńǵaı medıtsınalyq paket
2024 jylǵy Joldaýda Memleket basshysy árbir qazaqstandyq úshin densaýlyq saqtaý qyzmetteri teń qoljetimdi bolýy tıis ekenin atap ótti. Osy maqsatta «Biryńǵaı medıtsınalyq kómek paketin» qalyptastyrý tapsyryldy. Bul paket 2026 jyldan bastap iske qosylady jáne ár azamatqa óz densaýlyǵyn qorǵaýdyń jańa múmkindikterin ashady.
Eń basty jańalyq – onkologııalyq skrınıngter endi saqtandyrý mártebesine qaramastan tegin bolady. Buǵan deıin tek keıbir adamdar ǵana mundaı múmkindikke ıe bolsa, endi kez kelgen azamat óz densaýlyǵyn tekserte alady. Sonymen qatar, áleýmettik mańyzy bar segiz aýrýǵa – týberkýlez, AITV, sozylmaly vırýsty gepatıt pen baýyr tsırrozy, qaterli isik, psıhıkalyq jáne minez-qulyqtyq buzylystar, sırek kezdesetin aýrýlar, júrektiń jedel ınfarkti men ınsýlt – keńes berý men dıagnostıka tegin kórsetiledi. Buryn mundaı jeńildik tek týberkýlez ben AITV-ǵa qatysty bolatyn.
Keler jyldan bastap bazalyq paket mazmuny aıtarlyqtaı keńeıedi. Endi ambýlatorlyq dıalız, sozylmaly aýrýlardyń 12 toby boıynsha dınamıkalyq baqylaý men keńes berý, dárilik qamtamasyz etý, josparly statsıonarlyq jáne statsıonardy almastyratyn kómek qoljetimdi bolady. Bul jańalyqtar tek aýyr naýqastarǵa emes, kúndelikti ómirde sozylmaly syrqattarymen kúresip júrgen adamdarǵa da qamqorlyq jasaýǵa múmkindik beredi. Paketke baýyr, qalqansha bezi, júrektiń týa bitken aqaýlary, qan aýrýlary, súıek-býyn syrqattary, asqorytý joldary dertteri jáne áıelderdiń birqatar aýrýlary kiredi.
Jarna esepteý sheginiń ózgerýi
Halyqtyń densaýlyǵyn qorǵaý – memleket úshin basty mindetterdiń biri. Al medıtsınalyq saqtandyrý júıesiniń myqty bolýy sol mindettiń tabysty oryndalýyna tikeleı baılanysty. 2026 jyldan bastap bul júıede mańyzdy jańalyq engiziledi. Naqtyraq aıtsaq, endi jarnalar men aýdarymdardy esepteý kezinde tabystyń belgili bir shektik kólemi eskeriledi. Jańa tártip boıynsha jumys berýshiler úshin – 40 eń tómengi jalaqy (ETJ), qyzmetkerler úshin – 20 eń tómengi jalaqy mólsheri belgilendi.
Qordyń málimetinshe, bastapqyda jarna esepteý shegin 50 eń tómengi jalaqy deńgeıinde belgileý usynylǵan. Alaıda júrgizilgen ekonomıkalyq taldaý mundaı júktemeniń bıznestiń turaqtylyǵyna keri áser etýi múmkin ekenin kórsetti. Osyǵan baılanysty teńgerimdi sheshim qabyldanyp, jumys berýshiler úshin shek 40 ETJ, al qyzmetkerler úshin 20 ETJ mólsherinde bekitildi. Bul tásil júıeniń qarjylyq turaqtylyǵyn saqtap, jyl saıyn shamamen 200 mlrd teńge qosymsha kiris ákeledi.
Memleket kimderdiń ornyna jarna tóleıdi?
Saqtandyrý júıesinde memleket erekshe ról atqarady. Ol qoǵamdaǵy áleýmettik turǵydan álsiz toptardy qoldaýdy óz moınyna alǵan. Balalar, zeınetkerler, kópbalaly analar, múgedektigi bar azamattar, júkti jáne bosanǵan áıelder, jumyssyz retinde resmı tirkelgender – barlyǵy jeńildikti 15 sanatqa kiredi. Bul toptar úshin jarnany bıýdjet tóleıdi, ıaǵnı olardyń saqtandyrý mártebesi esh úzilissiz saqtalady.
Qazirgi tańda Qazaqstanda MÁMS jarnasynyń deńgeıi halyqaralyq tájirıbemen salystyrǵanda tómen. 2025 jyly ol 2% mólsherinde belgilengen. Al ózge elderde bul kórsetkish 9-14,5% aralyǵynda. Júıe alǵash engizilgende jarnalar ádeıi tómendetilgen bolatyn, alaıda ýaqyt óte kele jańa mindetter, jańa talaptar paıda boldy.
2026 jyldan bastap engiziletin «Biryńǵaı medıtsınalyq kómek paketi» júıege qosymsha júkteme túsiretini anyq. Sol sebepti memleket óz úlesin birtindep arttyrýǵa sheshim qabyldady. Máselen, 2027 jyly – 2,2%, 2037 jylǵa deıin – 4,7%-ǵa deıin jetkizý kózdelip otyr.
Óńirlik teńsizdik pen medıtsınalyq qyzmetke qoljetimdilik
Mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý (MÁMS) júıesine qatysty óńirler arasyndaǵy teńsizdik máselesi jıi talqylanady. Qalada mamanǵa jazylý kezegi uzaq bolsa, aýyl turǵyndary keıbir medıtsınalyq qyzmetterge múlde qol jetkize almaıdy.
Degenmen Áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý qorynyń resmı málimetine sáıkes, bul alańdaýshylyq negizsiz. Júıe eń aldymen áleýmettik osal toptardy qamtıdy: «daǵdarystyq» jáne «shuǵyl» sanattaǵy azamattardyń jarnasy jergilikti bıýdjet esebinen tólenedi, ıaǵnı qosymsha qarjylyq aýyrtpalyq joq, al medıtsınalyq qyzmet kórsetý aýqymy keńeıtilgen.
Qyzmet sapasy máselesi de eskerilgen. Eger emhanada maman jetispese nemese qajetti dıagnostıkalyq quraldar bolmasa, patsıent basqa uıymǵa joldama alady. Uzaq kezek nemese taldaýlarǵa joldama berilmegen jaǵdaıda azamat tirkelgen emhanadaǵy «Patsıentterdi qoldaý qyzmetine» júginedi. Eger másele sheshilmese, aryzdy Qordyń resmı arnalary arqyly qaldyrýǵa bolady.
Osy tetikter árbir saqtandyrylǵan azamatqa keńes berý men dıagnostıkalyq qyzmetten bastap kúrdeli hırýrgııalyq aralasýǵa deıingi medıtsınalyq kómekti qamtamasyz etedi. Qordyń málimeti boıynsha, MÁMS engizilgennen beri halyqtyń quqyqtary keńeıgen. Endigi mańyzdy qadam — osy qaǵıdattardyń óńirlik deńgeıde tolyq iske asyrylýyn qamtamasyz etý.
Azamat óz jarnasynyń jumsalýyn qalaı baqylaıdy?
MÁMS qarajaty Ulttyq banktegi biryńǵaı arnaıy shotqa túsedi jáne tek sol shotqa baılanysty medıtsınalyq qyzmetke jumsalady. Qarajattyń naqty jumsalýyn — qansha operatsııa jasalǵanyn, dárigerlerdiń jalaqysyn, dári-dármekpen qamtamasyz etý jáne joǵary tehnologııalyq qyzmetterdi — msqory.kz, Qoldau 24/7, Telegram @SaqtandyryBot nemese 1414 baılanys ortalyǵynan kórýge bolady.
Eger azamat Qordyń sheshimimen kelispese, 2020 jylǵy 29 maýsymdaǵy «Ákimshilik rásimdik-protsestik kodeks» 91-babynyń 6-tarmaǵyna sáıkes sotqa shaǵymdanýǵa quqyǵy bar.
Sarapshylar ne deıdi?
Ekonomıst Maqsat Halyqtyń aıtýynsha, MÁMS júıesine qoǵam tarapynan synnyń azaımaýy onyń áli de tolyq jetilmegenin kórsetedi.
— Men MÁMS júıesine burynnan synı kózqarastamyn. Bizde aıtarlyqtaı qarjy aýdarylyp jatqanymen, azamattar bul júıeniń naqty paıdasyn sezine almaı otyr. Kóp jaǵdaıda saqtandyrylǵandar medıtsınalyq qyzmetke júgingende túrli sebeptermen kómek ala almaı jatady. Bul júıede áli de shıkilikterdiń bar ekenin ańǵartady, — deıdi sarapshy.
Onyń aıtýynsha, jumys berýshiler tóleıtin jarna úlesi qazirgi tańda 2 paıyz deńgeıinde. Bul az kóringenimen, aldaǵy jyldary birtindep artý kózdelip otyr: 2027 jyly — 2,2 paıyz, 2030-2037 jyly — 4,7 paıyzǵa deıin.
— Bul, meniń oıymsha, kompanııalar úshin qosymsha aýyrtpalyq. Sebebi bul tólemder eńbekaqy qorynan ustalady. Al azamattar óz jarnasynyń naqty nátıjesin kórmese, onyń máni joǵalady. Eger saqtandyrylǵan adam ýaqytyly medıtsınalyq kómek ala almasa, ne úshin aı saıyn jarna tóleýi kerek degen suraq týyndaıdy, — deıdi ekonomıst.
Maqsat Halyqtyń pikirinshe, sońǵy ózgeristerdiń biri — keıbir aýrý túrleriniń MÁMS paketi aıasynda qarastyrylýy — oń bastama. Alaıda saqtandyrylǵan azamattar úshin qyzmettiń qoljetimdiligi men uıymdastyrý máseleleri áli de ózekti bolyp otyr.
— Adamdar tólemdi ýaqytyly tólep otyrsa da, kómek alý kezinde túrli qujat jınaý, kezekke turý sııaqty kedergilerge tap bolady. Al aýrý kútpeıdi. MÁMS júıesi óz maqsatynda jumys isteýi úshin eń aldymen osy máseleler sheshimin tabýy tıis, — dep túıindedi sarapshy.
Ekonomıst Saparbaı Jubaevtyń aıtýynsha, mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý júıesine qatysty halyq narazylyǵynyń basylmaýy — onyń jumysynda áli de sheshilmegen túıtkilderdiń bar ekenin kórsetedi.
— Keı azamattar medıtsınalyq uıymdarǵa barmasa da jarna ustalǵanyna narazy. Al keıbir mekemelerde zańsyzdyqtar tirkelgen. Máselen, bir adamnyń 62 tisin tegin emdetkeni týraly derek bolǵan. Mundaı jaǵdaılar qoǵamnyń senimin tómendetedi. Osy sebepti baqylaý kúsheıtilip, memlekettik korporatsııalar da tartyldy. Biraq baqylaý organdaryn kóbeıtý jemqorlyqty azaıtpaıdy, kerisinshe arttyrýy múmkin. Sondyqtan bul máseleni qoǵamdyq baqylaý arqyly sheshý qajet. Ókinishke qaraı, bılik bul baǵytqa áli jetkilikti kóńil bólmeı otyr, — deıdi sarapshy.
Ekonomıst narazylyqtyń negizgi eki sebebin atady. Birinshiden, halyq keńestik kezeńnen beri qalyptasqan «medıtsınalyq kómek tegin bolýy tıis» degen túsinikten aryla almaı keledi.
— Saqtandyrý júıesi jeke medıtsınalyq sektordy damytýǵa baǵyttalǵan. Alaıda memlekettik emhanalar men aýrýhanalar jeke klınıkalarmen teń dárejede básekege túse almaıdy. Memleket olarǵa qarjy bóledi, al jeke uıymdar barlyq shyǵynyn ózderi óteıdi. Soǵan qaramastan, eki tarapqa da birdeı tólem mólsheri belgilengen. Bul júıeniń teńgerimsizdigin kórsetedi, — deıdi Saparbaı Jubaev.
Ekinshiden, qoǵamda óz densaýlyǵyna degen jaýapkershilik áli de tómen.
— Qazaq qoǵamynda salaýatty ómir saltynyń mádenıeti álsiz. Artyq tamaqtaný, zııandy ádetter men qozǵalystyń azdyǵy densaýlyqqa keri áser etedi. Al memleket esebinen kórsetiletin tegin kómek keıde adamdardy óz densaýlyǵyna nemquraıly qaraýǵa ıtermeleıdi. Sondyqtan materıaldyq múmkindigi bar azamattar medıtsınalyq qyzmetti aqyly túrde paıdalanǵany jón, — deıdi ekonomıst.
Onyń aıtýynsha, bıylǵy zań ózgeristeri júıeniń áleýmettik ádilettiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan.
— Buryn azamat jarnany bir aı tólemese, saqtandyrý mártebesinen aıyrylatyn. Endi jumyssyz qalǵan adam úsh aı boıy tólem jasamasa da, saqtandyrylǵan mártebesin saqtap qalady. Al qaıta jumysqa ornalasqan soń tólenbegen jarnalardy tolyqtyrý qajet. Bul — júıeniń áleýmettik ádilettiligin arttyratyn mańyzdy qadam, — dep túıindedi Saparbaı Jubaev.
Qoryta kele, 2026 jyldan bastap MÁMS júıesine engiziletin jańa normalar medıtsınalyq saqtandyrý júıesin áleýmettik ádilettilik turǵysynan nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan. Eń basty jańalyq – áleýmettik osal toptardyń jarnasyn jergilikti bıýdjetten tóleý. Bul buryn saqtandyrý júıesinen tys qalyp kelgen azamattarǵa medıtsınalyq qyzmetke tolyq qoljetimdilik beredi. Sonymen birge, júıe jumyssyz qalǵan azamattar úshin de jeńildetilgen tártip engizdi. Bul qadam áleýmettik ádilettilikti arttyryp, halyqtyń densaýlyǵyn qorǵaýdy kúsheıtedi.
Jańa erejeler jergilikti ákimdikterdiń jaýapkershiligin de ulǵaıtady. Olar tabysy jetkiliksiz otbasylar men jumyssyzdardyń jarnasyn tólep, óńirde áleýmettik qoldaýdy qamtamasyz etýge mindetti bolady. Bul óz kezeginde óńirlik teńsizdikti azaıtýǵa, jańa jumys oryndaryn ashýǵa jáne kedeılikti tómendetýge yqpal etedi. Sondaı-aq, jarna tóleý júıesindegi ózgerister – tabysy joǵary azamattardan da ádiletti úles jınaýǵa negizdelgen. Júıege túsetin qosymsha qarajat medıtsınalyq qyzmettiń sapasy men qoljetimdiligin arttyrýǵa jumsalady.
Osylaısha, 2026 jyldan bastap MÁMS júıesine engiziletin jańa normalar azamattardyń medıtsınalyq qyzmetke teń qoljetimdiligin qamtamasyz etedi, áleýmettik osal toptardy qorǵaıdy jáne óńirlik teńsizdikti azaıtý arqyly qoǵamdaǵy ádilettilikti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan.