Qazirgi qoǵam ákelerge tym talapshyl – mamandarmen suhbat
ASTANA. KAZINFORM – Elimizde otbasy ınstıtýtyndaǵy áke róliniń álsireýi ózekti máselege aınaldy. Mamandar munyń sebebin bala men áke arasyndaǵy qarym-qatynastyń alystyǵymen baılanystyrady. Qazirgi qoǵamdaǵy áke róli qandaı bolý kerek? Ákelerge qandaı stereotıpterden arylǵan jón? KazInform tilshisi baǵamdap kórdi.
– Biz áli kúnge deıin «áke ne isteý kerek, ne istemeý kerek, balamen kim aınalysý kerek» degen áńgimeniń tóńireginen shyǵa almaı kele jatyrmyz. Ákeler bala tárbıesinde analarmen birdeı, tipti odan da kóp qatysý kerek. Áke máselesi tek Qazaqstanda emes, dúnıejúzinde kóterilip jatqan taqyryp. Mysaly, osydan 5 jyl buryn ákelerdiń otbasymen, balalarmen jumys isteýi 6-aq paıyz bolsa, qazir 18 paıyzǵa ósken, - deıdi «Ákeler odaǵy» RQB tóraǵasy Maqsutbek Aıtmaǵanbet.
Maqsutbek Aıtmaǵanbettiń aıtýynsha qazirgi ákeler burynǵy stereotıpterden arylýy kerek.
– Qazirgi qazaq qoǵamyndaǵy ákelerdiń basty problemasy, ókinishke qaraı, balalarmen ýaqytynda jumys istemeýi. Bul máselege qatysty Prezıdentimiz de óz kitabynda «Ákemmen kóp áńgimelese almadym» dep aıtyp ketti ǵoı. Menińshe, Keńes Odaǵynyń kezinde er adam tek qana jumys isteıdi, aqsha tabady degen másele qalyp qoıǵan. Sondyqtan, áli kúnge deıin balalaryna ýaqytyly kóńil bólmeıdi6 - deıdi ol.
Búginde elimizde 72 myńnan astam jalǵyzbasty ákeler bar. Dese de, alımentten jaltaryp júrgender de jyldan jylǵa artyp keledi. Al ata-analar ajyrasqannan keıin balamen qalaı qarym-qatynas jasaý kerek? «Ákeler odaǵy» RQB tóraǵasy bul máseleniń de ózekti ekenin tilge tıek etti.
– Biz genderlik teńdik dep jalǵyzbasty analardyń máselesin jıi kóteremiz. Biraq jalǵyzbasty ákelerdiń máselesi asa qarala qoımaıdy. Odan bólek, elimizde ajyrasý deńgeıi joǵary. Sol ata-ana aıyrylysqannan keıin balalarmen qarym-qatynas qalaı bolý kerek degen másele qazaq qoǵamynda áli kúnge deıin sheshilmegen. Sebebi, qazaqtardyń tarıhynda otbasylar aıyrylyspaǵan. Biraq ajyrasý – búgingi kúngi fakt. Aıyrylyssa da, balamen qandaı qarym-qatynasta bolý kerek? Balaǵa qandaı jaýapkershilikpen qaraý kerek? Balamen qalaı jumys isteý kerek degen máselelerdi de qozǵap, ózgertýimiz kerek. Sebebi, munyń nátıjesin tólenbegen alımentterden baıqap otyrmyz, - deıdi ol.
Al psıholog qazirgi qoǵamnyń ákelerge aıtar ýáji kóp ekenin jetkizdi. Mamannyń aıtýynsha buǵan áleýmettik jelidegi belsendilik áser etken.
– Qazirgi qoǵam tarapynan ákelerge aıtylatyn ýáj ben talap tym kóp. Buǵan áleýmettik jeliniń áseri aıtarlyqtaı tıdi. Bir jerde qandaı da bir ákeniń jasaǵan jaǵymsyz qylyǵyna baılanysty búkil ákelerge til kıgizip jatady. Bir jaǵynan bul – qajettilik dep oılaımyn. Kezinde balalaryna kóńil bólmeı, birge ýaqyt ótkizbegen ákelerdiń dáýiri ótti. Sol dáýirde ósken balalar qazir ákeniń mańyzdylyǵyn túsindirip jatyr. Buryn ákelerge asa talap qoıylmaıtyn edi. Talap bolmaǵannyń jaqsy jaǵyn kórgen joqpyz, - deıdi Erjan Myrzabaev.
Maman ata-analardyń jıi jiberetin qateligine de toqtaldy.
– Kóp adam ákelerine jaqsy kóretinin aıta almaıdy. Óıtkeni olardyń ózderi ákelerinen ondaı sóz estimegen. Qarym-qatynas úlkennen kishige qaraı quralady. Eresek adam sizdiń bala kezińizde sizge qandaı qarym-qatynas qurǵan bolsa, ósken kezde siz de oǵan sondaı qarym-qatynas jasaısyz. Eger kishkentaı kezinde ata-analar balalaryna «men seni jaqsy kóremin, seniń dúnıege kelgeniń qandaı baqyt, qýanysh» dep emotsııalyq qarym-qatynas qurǵan bolsa, sol qaýipsizdikti, sol erkindikti kórgen bala dál solaı «ákeshim, men de seni jaqsy kóremin, sendeı ákem bolǵanyna maqtanamyn, saǵan tek qana jaqsylyq tileımin» dep óz sezimin bildire alady. Sezim bildirý kanaly ashylmaǵandyqtan, ony kórsetý qıyn bolady. Bul tek balalyq shaqta ótedi. Eseıgen kezde siz bilip tursańyz da, túsinip tursańyz da, ishteı bir nárse jibermeı, kidiris bolady, - deıdi ol.
Psıholog elimizde óz ózine qol jumsaıtyn er azamattar áıelderge qaraǵanda 5 ese kóp ekenin aıtty. Buǵan erlerdiń kóbine ishki emotsııalaryn jasyryp qalýy sebep eken.
– Eń ókinishtisi – psıhologııalyq máselelerin aıtyp, bizdiń kómegimizge júginetin ákeler tym az. Olar bárin ishine saqtaıdy. «Men er azamatpyn, shydaýym kerek, bárin ózim sheshýim kerek» dep oılaıdy. Bar problemalardyń sheshimin izdemeıdi. Al onyń saldary qandaı bolady? Elimizde er azamattardyń áıel kisilerge qaraǵanda óz-ózine qol jumsaý deńgeıi 5 ese artyq. Jylyna 600–700 áıel óz-ózine qol jumsaıtyn bolsa, 3000–3500 er azamat sýıtsıdke barady. Erler zııandy áreketterge áýes. Bul ne úshin? Adam ishki kúızelisti, ishki máselelerdi saý jolmen sheshýdi bilmegendikten – ishimdik ishý, temeki shegý, oıynqumarlyq sekildi jaǵymsyz ádettermen shyǵarýǵa tyrysady. Ol ózine de, aınalasyna da óte qatty zııan keltiredi. Sol úshin er azamat retinde moıyndaı alýymyz kerek – biz adambyz, sol úshin biz keıde ózgelerdiń, túrli mamandardyń kómegine muqtajbyz. Esh qysylmaı, qajet bolǵan kezde sol kómekke júginseńiz, siz áldeqaıda úlken máselelerdiń aldyn alasyz, - deıdi psıholog.
Erjan Myrzabaev qazirgi ákeler burynǵy stereotıpterge asa baǵynbaıtynyn aıtady.
– Qoǵamdaǵy «erkek jylaımaıdy, sezimin kórsetpeıdi, myqty bolý kerek» degen stereotıpter jas ákelerge qatty áser etpeıdi. Qazirgi jas ákeler jaqsy. Olar ashyq, erkin. Olar zýmerler. Olar balalaryna sezimderin aıta alady, balalarymen oınaı alady. Saıabaqtarǵa, qoǵamdyq jerlerge barsańyz, ákelerdiń emin-erkin balalarymen bala sekildi oınap júrgenin kóresiz. Bul – óte jaqsy nárse. Sezimderdi bildirý máselesinde biz qoǵam bolyp osy stereotıpterdi joıýymyz kerek. Seniń adam retinde keıde jylaı alýyń – ol seniń álsizdigińdi kórsetpeıdi. Ol seniń adam ekenińdi, tiri ekenińdi, júregińniń, kóńilińniń bar ekenin kórsetedi, - deıdi maman.
Psıholog ákelerdiń balaǵa degen sezimi oıaný úshin biraz ýaqyt kerek deıdi.
– Áıelderde analyq ınstınkt birden paıda bolmaıdy. Áıel oǵan 9 aı daıyndalady. Qursaǵyna bala bitkennen bastap, ishtegi tiri janmen baılanys paıda bolady. Anasy ne sezinse, bala da sony sezinedi; ne jese, sony jeıdi. Іshtegi bala ózin qalaı sezinse, anasy syrttan sony sezinedi. Degenmen, áıelderle ana bolý týa bitti ınstıng. Mysaly 4-5 jastaǵy qyz balany alsańyzdar meniń qýyrshaǵym bar, meniń úıim bar, mynaý meniń bópem dep oınaı beredi. Al ul balalarda mundaı daǵdy joq. Olardyń qolynda pıstolet, robot, dınozavr. Ákelik sezim birden paıda bolmaıdy. Bul – áleýmettik daǵdy. Áke ózin qınap, erik-jigerin qoldanyp, balamen aralasqan saıyn ishteı sol sezim paıda bola bastaıdy. Sý birtindep ysyp baryp qaınaıdy ǵoı – týra sol sekildi. Kóp ákeler «mende ondaı sezim joq, demek áke bolý meniki emes» dep oılaıdy. Bul – qate túsinik. «Mende ákelik sezim joq, biraq men qadam jasaımyn, áreket etemin. Ózimmen jumys istegen saıyn bul sezim mende paıda bolady» dep oılaý kerek, - deıdi ol.
Maman áke bolýdyń eń negizgi 3 qaǵıdasyna toqtaldy.
– Eń birinshi áke balanyń ómirinde bolý kerek. Keshkisin úıde, jattyǵýlarynda, jarystarynda, sabaǵynda – ıaǵnı balanyń jalpy ómirinde. Áke – tek úıge kelip ketetin qonaq emes. Qoljetimdi, sapaly qatysatyn adam bolýy tıis. Telefon shuqylap, basqa nársege alańdap emes – naqty, shynaıy qarym-qatynasta bolýy kerek. Ekinshi, áke – qorqynyshty fıgýra emes, tirek. Bala qoryqqanda, urynǵanda, senimsizdikke tap bolǵanda, ákesine júgine alýy kerek. «Maǵan ne bolǵanyn, kimmen tóbelestim, nege gol sala almadym» degen sekildi sezimderin bólisýi qajet. Áke – qoldaý bildiretin, baǵyt beretin adam. Bala ákeden qorqyp qashpaı, kerisinshe qoryqqan ákege qaraı júgirý kerek. Úshinshisi, áńgimelesý. Áke – balaǵa aqyl aıtatyn emes, áńgimeni órbitetin adam bolýy kerek. «Kúniń qalaı ótti, qandaı match unady» degen sekildi suraqtarmen balanyń ishki álemine ený. Eń mańyzdy, eń esten ketpes sátter – osy kezde týyndaıdy, - deıdi Erjan Myrzabaev.
Al kópke úlgi bolyp júrgen ákelerdiń biri - Baýyrjan Dúısenbaev. Jaqynda Aqtóbeden Kókshetaýǵa kóship kelgen egizdiń ákesi balalaryn erekshe tásilmen tárbıelep otyr.
– Biz Aqtóbe oblysynan kóship kelgen kezde oıynshyqtardyń kóp bóligi sol týǵan jerimizde qalyp ketti. Myna jaqta jaldamaly páterde turyp jatyrmyz. Alǵashynda saıabaqta otbasymyzben júrgenbiz. Sol kezde qyzdarymyz kólikke qyzyǵyp, kólikke otyramyz dep qoımaǵan soń birneshe saǵat júrgizdik. Sosyn úıge kelgennen keıin oılanyp jatyp, balalarǵa karton qaǵazdan kólikti qoldan jasaý týraly oı keldi. Bolkonda shana bar edi. Ol shana jaz boıy bos turdy. Sol jazda bos turmasyn dep osyndaı júretin qylyp kólik jasadym. Bul kólikti bir-aq kúnde jasap shyqtym, - deıdi Baýyrjan Dúısenbaev.
Bloger áke áleýmettik jelide balalaryna túrli etıketterdi túsindirip, vıdeo jarııalaıdy. Sol arqyly olar bir oqpen eki qoıandy atyp otyrǵandaryn aıtty.
– Bul vıdeony júkteý arqyly ata-analarǵa balamen ýaqyt ótkizý degen messedjdi jetkizgimiz keldi. Qazir balalardyń kóp bóligi telefonmen otyrady. Biz balalarǵa múlde telefon bermeımiz. Al teledıdardy kúnine 15-20 mınýt qana kórsetemiz. Balalar ondaı nárse kórmegendikten ornyn almastyratyn nárse kerek. Sol úshin ne túrli oıyndar oınatyp, túrli dúnıelermen aınalysamyz. Ózimizdiń blogymyzda eń bastysy bala tárbıesine nazar aýdaramyz. Jáne otbasylyq qundylyqtardy dáripteımiz. Balalardyń damýyna arnalǵan oıynshyqtardy qoldan da jasaýǵa bolady degen ıdeıalarymyzdy aıtamyz. Sol oıynshyqtardyń arqasynda qazir 2 jastaǵy egiz qyzdarymyz erkin sóıleı alady. Basqa da ata-analarǵa osylaı jasaýǵa keńes berer edim, - deıdi kókshetaýlyq turǵyn.
Aıta keteıik, 1 apta buryn Elordada belsendi ákeler arasynda sport túrlerinen saıys ótken edi.