Qazirgi kezeńde kózsiz erlikten góri aqyldy órlik kerek sııaqty - Káken Qamzın
Saılaýbaı Jubatyrov:
Qazirgi bizdiń ádebıetimizdiń izdenisterin kóppen birge, elmen qatar álemdik órkenıet jáne mádenıet talaptarymen birge uqsatý, solaı júzege asyrý kezeńi dep aıtýǵa bolady. Bul turǵydan shynynda da, ótken ǵasyrlardyń, ótken zamanalardyń batyrlyq, erlik dástúrlerindeı dúnıelerdiń ómirge kelmeýin zańdylyq ári obektıvti qubylys dep esepteımin. Sóıte tura bizdiń keshegi jıyrmasynshy ǵasyrdaǵy qazaq topyraǵynan shyqqan Sáken Seıfýllınniń «Tar jol taıǵaq keshýinen» bastap, «Azapty Anenka» vagonyndaǵy» erliktiń bári kádimgideı sumdyq erlikter ǵoı. «Qazaq soldaty», «Aqıqat pen ańyz, «Kútken kún» sııaqty romandarymyz árıne sol batyrlyqty, erlikti dáriptegen. Muny álemdik ádebıettiń ádibinde, sonyń metodıkasynda, tásilinde tolymdy, shoqtyqty dúnıeler dep ataýǵa bolady. Biz qazirgi zamannyń múddesin izdep otyramyz. Azattyǵymyzdyń jyldarynda, egemendigimizdiń jańa tarıhynda sol «Nege az», degen saýaldardyń qoıylýy zańdy. Qaıtalap aıtatyn bolsam, ár kezeń óziniń qoǵamynan, jekelegen azamattarynan erlik, batyrlyq áreketterdi kútedi, izdeıdi, tipti, qajetsinedi. Mine, osyǵan sáıkes dúnıeler nege az? degen suraqtyń týýy óte zańdy. Bul qazirgi HHІ ǵasyrdaǵy ádebıet dep aıtqanmen, egemen elimizdiń rýhanı qalyptasýyna qaraı álemdik ólshemdermen, álemdik standarttarmen, álemdik kózqarastarmen shektese ósip kele jatqan qubylys qoı. Odan bóle jaryp, ózindik bir bet álpetimizdi taýyp jatsaq jáne keshegi dástúrdi búgingi jańa úderisterge bir órim etip óretin bolsaq, onda keremet bolar edi. Biraq ondaı jańalyqty ashý ekiniń birine buıyra bermeıdi. Ol ǵylymı, rýhanı jańalyq túrinde bizdiń kózimizge kóriner edi. Ókinishke oraı, ony júzege asyra qoıý qıyn. Sebebi, ondaı dúnıelerdiń jańa formasyn, jańa bolmysyn tabý sol formamen mazmundy biriktire otyryp, jańa keskinin tabý ońaıǵa soqpasy anyq. Árıne tabylar edi, eger kóp izdense, bir jerden bolmasa bir jerden jańalyqtar, jańa qubylystar, tendentsııalar shyǵýy múmkin ǵoı. Biz jalpy, avtor retinde ádebı úderistiń jańa aǵymyna bet alǵannan keıin tereń psıhologızm, harakterler qaqtyǵysy, obrazdar somdaýdan batyrlyqtyń tereńde ádiptelgen, órnektelgen isi men júıelerin berýge tyrysamyz jáne sony oqyrmandardyń oqyǵanyn qalaımyz. Óıtkeni, qazirgi zamannyń oqyrmanyna usynylǵan dúnıeler keshegi kúnniń ózinen góri áldeqaıda tereń, adamnyń jan dúnıesine, rýhanı tereńdikke, psıhologızmge baǵyt alǵan protsessti qubylys deýge bolady. Bul qubylystyń kúrdeliligi sondaı, ony kózi qaraqty oqyrman ǵana taýyp oqıdy. Negizi kitap oqýdyń ózi úlken eńbek. Oqyrman kitap oqýǵa degen talap-nıetti joǵaltpaýy qajet. Kúni-túni kompıýterge telmirip, teledıdardan úzdiksiz berilip jatatyn maǵynasyz serıaldardy qyzyqtaı bergennen góri, rýhanı azyq alý áldeqaıda tıimdi bolar edi. Sondyqtan kitap oqý qajet. Al kitaptyń astaryndaǵydaı tereńdikti túsine bilý - oqyrmannyń da psıhologııalyq, erýdıttik zııatkerlik, rýhanı daıyndyǵyna baılanysty. Osy turǵydan kelgende, bizdiń ádebıetimizde erlikke, batyrlyqqa shaqyratyn dúnıeler az emes. Biz múmkin ony keshegi tarıhı romandarymyzdyń boıynan ǵana taýyp, al qazirgi kezdiń dúnıelerinen kóp kóre almaı júrgen shyǵarmyz. Keshegi ótken soǵystardy beınelegen shyǵarmalarda ǵana erlik pen batyrlyqtyń shań berip kórinetini ras, biraq qazirgi taqyryptaǵy dúnıelerde onyń joqtyǵy kádimgideı baıqalady.
Fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Káken Qamzın:
Bizdiń genimizde, boıymyzda Qarakereı Qabanbaıdyń da, Qanjyǵaly Bógenbaıdyń da, Mahambet pen Isataıdyń da qany áli suıyla qoıǵan joq. Qazirgi kezeńde kózsiz erlikten góri aqyldy órlik kerek sııaqty. Búgingi jastardyń boıynda Otansúıgishtik qasıet baıqala bermeıdi dep kesip aıtpas edim. Ol jarnamalaı beretin taýar emes. Jas jigiterdiń myna beıbit zamanda ásker qataryna qandaı ajarmen baramyn deýi ábden zańdy. Bazarly ekonomıka azamattyq, adamııatttyq qarym-qatynasqa da áserin tıgizip otyr. Óz qamyn ózi jegen, bolashaǵyn oılaǵan jigitterdi nesin jazǵyramyz? Máselen, Izraılde qyzdar men jigitter mindetti túrde jappaı áskerı daıyndyqtan ótedi. Onyń negesi belgili. Ondaı kepti bizdiń basymyǵa Jasaǵan ıem kıgize kórmesin.
Daıyndaǵan: Roza Seıilhan.