Qazaqstannyń UQShU aıasynda sheshilmegen máselesi joq - Jánibek Imanálıev
Osyǵan oraı UQShU-daǵy tóraǵalyq kezeńindegi Qazaqstannyń basymdyqtary, Uıymdy damytýdyń aǵymdaǵy nátıjeleri jáne perspektıvalary týraly Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıymynyń janyndaǵy Turaqty keńestegi Qazaqstan Respýblıkasynyń Ókiletti ókili Jánibek Imanálıevti suhbatqa tartqan edik.
- Jánibek Abdýlákimuly, ótken jyly UQShU óziniń 15 jyldyq mereıtoıyn atap ótken bolatyn. Sol kezde Uıymǵa tóraǵalyq Qazaqstanǵa aýysty jáne Elbasymyz elimizdiń tóraǵalyq kezeńindegi basymdyqtaryn málimdegen edi. Sodan bergi jarty jyldyń ishinde bul baǵyttaǵy jumys qalaı júrip jatyr?
- Shynynda da 2017 jyl UQShU úshin mereıtoılyq eki oqıǵamen - Ujymdyq qaýipsizdik týraly sharttyń jasalýynyń 25 jyldyǵymen jáne Uıymnyń óziniń 15 jyldyǵymen este qaldy. Osy mejeli kezeńde Qazaqstannyń UQShU-nyń barlyq jarǵylyq organdaryna tóraǵalyq estafetasyn qabyldaýy qurmetke laıyqty. Ótken jyldyń qarashasyndaǵy mereıtoılyq sammıtte Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev 2018 jyly UQShU-daǵy elimizdiń qyzmetiniń bes basym baǵytyn usyndy jáne bul baǵyttar búginde osy uıym damýynyń magıstraldy baǵyttaryna aınaldy.
Olar - UQShU-ǵa múshe memleketterdiń áskerı saladaǵy ózara is-qımyly quraldaryn keńeıtý, praktıkalyq áskerı-tehnıkalyq yntymaqtastyqty uıymdastyrý, terrorızmge qarsy is-qımyldyń halyqaralyq jahandyq júıesin qalyptastyrýǵa UQShU-nyń qatysýy, UQShU-ǵa múshe memleketterdiń kıberqaýipsizdik qaterlerine den qoıýynyń birlesken sharalary, esirtkilerdiń zańsyz aınalymyna qarsy is-qımyl jónindegi sharalardyń tıimdiligin arttyrý.
Aıtalyq, UQShU Birikken shtabynyń taıaýda aıaqtalǵan reformasy áskerı saladaǵy yntymaqtastyqty qarqyndy etýge yqpal etedi. Búginde osy jumys organy Uıymǵa kiretin barlyq elderdiń ulttyq múddelerin barynsha eskeretin jańa qurylymǵa ıe boldy.
Biz belsendi túrde ilgeriletken reformanyń nátıjesinde qazir Qazaqstanǵa UQShU Birikken shtaby bastyǵynyń orynbasary syndy mańyzdy pozıtsııasy bekitildi. Osy jyldyń basynda atalǵan jaýapty ýchaskege qazaqstandyq kórnekti áskerı ushqysh, avıatsııa general-leıtenanty Nurlan Ormanbetov jiberildi. Tutastaı alǵanda, áskerı qyzmetshilerdiń kvotalyq laýazymdaryn 5-ten 8-ge deıin arttyrý arqyly Qazaqstan UQShU Birikken shtabyndaǵy óz qatysýyn ulǵaıtty.
UQShU áskerı áleýetiniń turaqty túrde jetildiriletinin erekshe atap ótkim keledi. Áskerı daıarlyqty arttyrý jáne UQShU kúshteri men quraldarynyń jaýyngerlik rettiligin qamtamasyz etý úshin jyl saıyn oqý-jattyǵýlar ótkiziledi. 2004 jyldan bastap UQShU-ǵa múshe memleketterdiń aýmaqtarynda ártúrli aýqymdaǵy 40 astam oqý-jattyǵý, jedel jıyndar men dalalyq jattyǵýlar ótkizildi.
Bul rette jyl saıyn birlesken oqý-jattyǵýlardy uıymdastyrýdyń tásildemeleri jetildirilip otyrady. Aǵymdaǵy jyly «Jaýyngerlik baýyrlastyq-2018» atty aýqymdy jedel-strategııalyq oqý-jattyǵý ótkizý josparlanýda. Ol oqý-jattyǵýlar serııasyn biryńǵaı uǵymǵa biriktiredi. Máselen, barlaý kúshteri men quraldarynyń, Jedel den qoıý ujymdyq kúshteriniń jáne Bitimgershilik kúshterdiń qatysýymen birqatar manevrler ótkizý boljanýda. Jańa formattaǵy ujymdyq avıatsııalyq kúshterdi paıdalaný osy manevrlerdiń erekshe belgisine aınalady. «Áýe kópiri» degen shartty ataýy bar osy oqý-jattyǵý alǵash ret ótkizilmek.
Qazaqstannyń kelesi basymdyǵy - áskerı-tehnıkalyq yntymaqtastyqty damytý aýqymynda qarý-jaraq pen áskerı tehnıkaǵa, sonyń ishinde áýe qorǵanysy quraldary men avıatsııalyq tehnıkaǵa servıstik jáne tehnıkalyq qyzmet kórsetýdiń óńirlik ortalyqtaryn qurý boıynsha jumys júrgizilýde. Qorǵanystyq kásiporyndardyń kooperatsııasyn damytý, UQShU elderiniń memlekettik tapsyrystary aıasynda áskerı jáne qosarly maqsattaǵy ónimderdi ózara berý problemalaryna erekshe nazar aýdarylady. Osy mańyzdy máseleler aǵymdaǵy jylǵy qyrkúıekte Almatyda ótetin UQShU Áskerı-ekonomıkalyq yntymaqtastyq jónindegi memleketaralyq komıssııanyń otyrysynda qaralady.
- UQShU-ǵa múshe memleketterdiń terrorızmge qarsy is-qımyl jónindegi yntymaqtastyǵynyń damýyn qalaı baǵalaısyz?
- Qazaqstan UQShU-ǵa tóraǵalyǵyn júzege asyra otyryp, terrorızmge qarsy jahandyq is-qımyldyń halyqaralyq júıesin qalyptastyrý protsesinde Uıymǵa qatysýyn nyǵaıtý úshin aıtarlyqtaı kúsh-jiger jumsaıdy. Bul bizdiń úshinshi basymdyq. Aıtalyq, ótken jyly UQShU aıasynda BUU, EQYU, ShYU, TMD, Qylmystyq jolmen alynǵan kiristerdi zańdastyrýǵa jáne terrorızmdi qarjylandyrýǵa qarsy is-qımyl jónindegi Eýrazııalyq top jáne basqa da uıymdar sııaqty halyqaralyq beıindik qurylymdar basshylarynyń qatysýymen halyqaralyq konferentsııa ótkizildi. Aǵymdaǵy jylǵy qazanda osy taqyryp boıynsha kelesi halyqaralyq is-shara josparlanyp otyr.
UQShU-nyń halyqaralyq jáne óńirlik uıymdarmen yntymaqtastyǵyn tereńdetý terrorızmge qarsy is-qımyldyń jahandyq júıesin qurý máselelerindegi praktıkalyq qadamǵa aınaldy. 2016 jyldan beri UQShU Hatshylyǵy men BUU Kontrterrorıstik komıtetiniń Atqarýshy dırektoraty arasynda jasalǵan Ózara túsinistik týraly memorandýmnyń erejeleri iske asyrylýda. Jaqyn perspektıvada BUU-nyń Kontrterrorızm jónindegi basqarmasymen yntymaqtastyqty keńeıtý josparlanýda. Osy jyldyń mamyrynda UQShU Hatshylyǵy, ShYU ÓTQQ Atqarýshy komıteti jáne TMD Antıterrorıstik ortalyǵy arasynda Yntymaqtastyq jáne ózara túsinistik týraly memorandým jasaldy.
Budan basqa, Uıym aıasynda terrorızmge qarsy kúres jónindegi birqatar praktıkalyq qujat qabyldandy. Terrorıstik uıymdardyń biryńǵaı tizimin qalyptastyrý týraly ereje solardyń biri. Mundaı tizimge uqsas qujat ázirshe birde-bir halyqaralyq qurylymda joq. Qazaqstannyń tóraǵalyǵy kezeńinde áriptestermen birlese otyryp, ony qalyptastyrý jónindegi jumystyń negizgi kólemin aıaqtaımyz dep úmittenemiz.
Tutastaı alǵanda, UQShU aıasynda terrorızmge qarsy is-qımylda aqparat salasynda terrorızmdi nasıhattaýdyń jolyn kesýden bastap, Uıym elderi azamattaryn qylmystyq maqsattarda shetelge tartý jáne olardyń shetelge shyǵý arnalaryn anyqtaýǵa deıingi keshendi tásildeme qoldanylady. Terrorızmge qarsy is-qımyl jónindegi ortaq kúsh-jigerdi úılestirý úshin UQShU Qaýipsizdik keńesteriniń hatshylary komıteti janynda Terrorızmge jáne ekstremızmge qarsy kúres jónindegi sarapshylardyń arnaıy jumys toby áreket etedi.
- UQShU aıasynda aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý jáne esirtkilerdiń zańsyz aınalymyna qarsy is-qımyl salasyndaǵy ózara áreket qanshalyqty tıimdi?
- Elimizdiń tóraǵalyǵymen UQShU formatynda kıberqaýipsizdik salasyndaǵy syn-tegeýrinderge qarsy is-qımyl jónindegi jumys kúsheıtilýde. Atap aıtqanda, Qazaqstan UQShU-ǵa múshe memleketterdiń aqparattyq-kommýnıkatsııalyq ınfraqurylym nysandaryna baǵyttalǵan kompıýterlik shabýyldardy beıtaraptandyrý boıynsha ujymdyq sharalar ázirleý, sondaı-aq aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar salasyndaǵy deklaratsııalanbaǵan múmkindikterdi zertteý ádisteri boıynsha tájirıbe almasý úshin uıymnyń dıalogtyq alańdaryn keńirek paıdalaný qajettigi týraly mindet qoıyp otyr. Osy maqsattarda kompıýterlik shabýyldardy beıtaraptandyrý boıynsha birlesken is-sharalar turaqty ótkizilip, ózekti syn-tegeýrinder men qaýipterge monıtorıng júrgiziledi. Tıisti aqparatpen almasý arnalary da jolǵa qoıylǵan.
UQShU-nyń Konsýltatsııalyq úılestirý ortalyǵy kompıýterlik oqıǵalarǵa den qoıýdyń mańyzdy ujymdyq mehanızmi sanalady. Osy alańda tirkelgen shabýyldar, búldirý áreketterin ýaqtyly anyqtaý men jolyn kesýdiń paıdalanylatyn ádistemeleri týraly málimetter almasý júredi. Qazaqstan osy jumysqa belsene qatysady. Mysaly, aǵymdaǵy jylǵy 19-20 shildede Astanada osy ortalyqtyń kóshpeli otyrysy ótkizildi.
2009 jyldan bastap UQShU formatynda aqparattyq ortadaǵy qylmystyq áreketterge qarsy is-qımylǵa baǵyttalǵan «PROKSI» operatsııasy júrgiziledi. Bul operatsııanyń maqsaty - ınternette terrorızm, ekstremızm, esirtkilerdiń zańsyz aınalymy ıdeıalaryn taratý, dinı, ulttyq arazdyqty qozdyrý, qarjylyq alaıaqtyqqa járdemdesý úshin paıdalanýǵa jol bermeý.
Ótken jyldyń ózinde ǵana «PROKSI» operatsııasynyń qorytyndysy boıynsha ujymdyq qaýipsizdikke qater tóndiretin 23 myńnan astam aqparattyq resýrs anyqtaldy. Onyń 20 myńnan astamy buǵattaldy. Aǵymdaǵy jyly da «PROKSI» operatsııasynyń aýqymyndaǵy jumys belsendi túrde jalǵasady.
UQShU aıasyndaǵy yntymaqtastyqtyń esirtkige qarsy baǵytynda sýbóńirlik esirtkige qarsy operatsııalarǵa erekshe nazar aýdarylady. Máselen, 2017 jyly shet memleketter men halyqaralyq uıymdardyń ókilderi arnaıy qatysatyn «Arna» operatsııasy barysynda 20 tonnadan astam esirtki tárkilendi. Al aǵymdaǵy jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda esirtkige qarsy «Arna-Kordon» operatsııasy ótkizildi. Keden jáne shekara qyzmetteri ókilderiniń qatysýymen Qazaqstan men Qyrǵyzstan kınologııalyq qyzmetteri alǵash ótkizgen halyqaralyq oqý-jattyǵýy osy is-sharanyń ereksheligine aınaldy. Tutastaı alǵanda, barlyq belgilengen máseleler Qazaqstan ókildiginiń turaqty nazarynda bolatynyn atap ótkim keledi.
- Taıaýda Qazaqstanda UQShU-ǵa múshe memleketter Syrtqy ister mınıstrleriniń, qorǵanys vedomstvolary basshylary men Qaýipsizdik keńesteri hatshylarynyń kezdesýleri bolyp ótti. Osy otyrystardyń negizgi qorytyndylaryn atap ótseńiz.
- Iá, úsh kezdesý de Qazaqstanda ótti. Atap aıtsaq, mamyrda Qorǵanys mınıstrleri men Qaýipsizdik keńesteriniń hatshylary Astanada jınalsa, maýsymda Almatyda UQShU Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń otyrysy ótkizildi.
Jeke-jeke toqtalar bolsam, Qorǵanys mınıstrleri jumysynyń barysynda dástúrli túrde koalıtsııalyq áskerı qurylysty odan ári jetildirý, UQShU Ujymdyq kúshterin daıyndaý máseleleri talqylandy. Talqylaý qorytyndysynda praktıkalyq 10 qujatqa qol qoıyldy. Qorǵanys vedomstvolarynyń basshylary óńirdegi jáne jekelegen shıelenisti aımaqtardaǵy jedel jaǵdaı jónindegi pikirlermen jáne aqparatpen almasty, shıfrly baılanysty uıymdastyrý jáne áskerı kadrlardy daıarlaý tásildemelerin kelisti, UQShU áýe qorǵanysynyń birikken júıesin qurý máselelerin talqylady.
Al Qaýipsizdik keńesteri hatshylary komıtetiniń otyrysyna qatysýshylar UQShU jaýapkershiligi aımaǵyndaǵy jaǵdaıǵa teris áser etetin osy zamanǵy syn-tegeýrinder men qaýipterdiń keń spektrin talqylady. Budan basqa, Qaýipsizdik keńesteriniń hatshylary deńgeıinde Úılestirilgen aqparattyq saıasatty damytý jónindegi is-sharalar jospary kelisildi. Aqparattyq jáne kıberqaýipsizdik salasyndaǵy syn-tegeýrinderge qarsy is-qımyl, UQShU-ny tanymal etý máseleleri, Uıymnyń aıasynda aqparattyq-taldaý jumysyn nyǵaıtýdyń ártúrli aspektileri sııaqty mańyzdy baǵyttar onyń negizine engizildi.
11 maýsymda Almatyda UQShU Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń otyrysy ótti. Syrtqy saıasat vedomstvolarynyń basshylary halyqaralyq kún tártibiniń ózekti máselelerin, syrtqy saıası yntymaqtastyqty damytý perspektıvalaryn talqylady. Orta jáne shaǵyn qashyqtyqtaǵy zymyrandardy joıý týraly sharttyń kúshine enýiniń 30 jyldyǵyna arnalǵan birlesken málimdeme qabyldady.
Aýǵanstandaǵy jáne Sırııadaǵy ahýaldy damytý boıynsha pikir almasý boldy. Bul rette UQShU elderiniń mınıstrleri Sırııadaǵy jaǵdaıdy turaqtandyrý isindegi Astana protsesiniń rólin erekshe atap kórsetti. Almatydaǵy kezdesýde UQShU-nyń quqyqtyq mártebesi týraly kelisim hattamasynyń jobasy kelisildi. Oǵan sáıkes UQShU Hatshylyǵyna basqa taraptardan jiberiletin UQShU Bas hatshysynyń orynbasarlary Vena konventsııasyna sáıkes keletin dıplomatııalyq ımmýnıtetterdiń búkil qajetti kólemin alady.
Tutastaı alǵanda, Astanadaǵy jáne Almatydaǵy kezdesýlerde birinshi jartyjyldyq ishindegi birlesken jumystyń aldyn ala nátıjeleri qorytyndylandy. Qazaqstan basymdyqtarynyń iske asyrylýyna jalpy sholý jasaldy. Osy rette elimizge kelgen barlyq delegatsııalardyń syndarly kóńil-kúıin aıryqsha atap ótkim keledi. Birneshe eldiń múddesi toǵysatyn kópjaqty dıplomatııada barlyǵy úshin qolaıly sheshim tabýdyń árdaıym ońaı bola bermeıtini belgili. Alaıda, Astana men Almatydaǵy kezdesýler ashyq, senimgerlik ahýalda ótti. Qorytyndysynda otyrystarǵa qatysýshylar kelisilgen sheshimder qabyldady, olarda barlyq taraptardyń, árıne Qazaqstannyń da múddeleri tolyq eskerildi. Osylaısha, bizde is júzinde UQShU aıasynda sheshilmegen másele qalmady.
Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaevtyń tóraǵalyǵymen Astanada ótetin UQShU Ujymdyq qaýipsizdik keńesiniń qarashaǵa josparlanǵan sessııasy Uıymnyń aǵymdaǵy jylǵy basty is-sharasyna aınalady. Onda Memleket basshylary UQShU formatyndaǵy ózara is-qımyldyń túıindi máselelerin talqylap, halyqaralyq kúntártibiniń barynsha ózekti máseleleri boıynsha pikir almasady, birqatar praktıkalyq qujattardy maquldaıdy dep josparlanýda.
Osylaısha, UQShU-nyń kúzgi sammıti Qazaqstan tóraǵalyǵynyń sharyqtaý shegine aınalady. Onda birlesken jumystyń basty qorytyndylary shyǵarylyp, Uıymnyń qysqa merzimdegi josparlary men strategııalyq baǵdarlary belgilenedi.
- Uıym tóraǵalyǵy Qazaqstanǵa aýysqan sátten bastap siz UQShU Turaqty keńesiniń tóraǵasysyz. Osy organnyń róli nede, qandaı mindetterdi oryndaıdy?
- Turaqty keńes bul UQShU-nyń úılestirýshi organy, onyń quramyna Prezıdentter taǵaıyndaıtyn jáne óz memleketterin bildiretin Uıym elderiniń turaqty jáne ókiletti ókilderi kiredi. Turaqty keńes sammıtterdiń arasyndaǵy kezeńde Uıymdaǵy yntymaqtastyq máselelerimen aınalysady.
Turaqty keńestiń taǵy bir mańyzdy fýnktsııasy - UQShU organdary qabyldaıtyn sheshimderdiń iske asyrylýyn qamtamasyz etý. Ózara is-qımyldyń naq osy deńgeıinde kúndelikti, praktıkalyq jumys júrgizilip, qujattardyń jobalary pysyqtalady. Joǵary turǵan organdar otyrystarynyń kún tártibi jasalady, ózara tıimdi sheshimderdi izdestirý júrgiziledi. Saıyp kelgende UQShU-da qaralatyn barlyq máseleler Turaqty keńes arqyly ótedi.
Basqa da joǵary turǵan jarǵylyq organdar sııaqty UQShU Turaqty keńesi jumysynyń basty qaǵıdaty ol - konsensýs. ıAǵnı, barlyq memleketterdiń kelisiminsiz Uıymnyń bir de bir sheshimi qabyldanbaıdy. Bul barlyq taraptardyń ulttyq múddeleriniń saqtalýyna kepildik beretin asa mańyzdy aspekt.
Turaqty keńestiń otyrystary ádette Máskeýdegi UQShU Hatshylyǵynda júıeli túrde ótkiziledi. Joǵary turǵan organdardyń otyrystaryna daıyndyq kezeńinde Turaqty keńes apta saıyn jınalady, keıde kúndelikti jumysqa kóshedi. Onyń otyrystaryna ártúrli sarapshylar, basqa elder men halyqaralyq uıymdardyń ókilderi shaqyrylýy múmkin. Daǵdarystyq ahýal týyndaǵan jaǵdaıda shuǵyl otyrystar ótkizilýi múmkin.
2017 jylǵy qarashadan bastap Turaqty keńestiń, sondaı-aq UQShU-nyń basqa da organdarynyń otyrystary Qazaqstan tarapynyń tóraǵalyǵymen ótkiziledi. Aǵymdaǵy jyly 23 otyrys ótkizildi. UQShU Turaqty keńesi tóraǵasynyń róli UQShU Bas hatshysymen ózara is-qımylda júrgiziletin Turaqty keńes qyzmetin sapaly jáne tıimdi uıymdastyrýdan turady.
Tóraǵanyń mańyzdy róli elderdiń turaqty ókilderiniń arasynda tıisti jumys ahýalyn jasaý isinen de kórinedi. Bul turǵydan alǵanda búginde Turaqty keńes aıasynda senimgerlik jáne syndarly ózara qarym-qatynas qalyptasqanyn, talqylanatyn barlyq máseleler boıynsha is júzinde árqashan ymyraly sheshim tabýdyń sáti túsetinin atap ótkim keledi.
Osylaısha, Qazaqstan UQShU aıasynda barlyq deńgeılerde óziniń ulttyq múddelerin belsendi túrde ilgeriletedi, áriptesterimen birlesip ujymdyq qaýipsizdikti damytý jáne nyǵaıtý úshin dáıekti túrde jumys isteıdi. UQShU-nyń basqa halyqaralyq uıymdarmen jáne qaýipsizdik salasyndaǵy qurylymdarmen baılanystaryn tereńdetýge yqpal etedi.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!