Qazaqstannyń syrtqy saıasaty ózge elderge úlgi bolarlyq ? AQSh-tyń Qazaqstandaǵy elshisi

ASTANA. Mamyrdyń 19-y. QazAqparat /Gúlmıra Álıakparova/ - Búginde Amerıka Qurama Shtattary men Qazaqstan Respýblıkasy arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynastardyń ornatylǵanyna 20 jylǵa jýyqtady. AQSh-tyń Qazaqstandaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi Rıchard Hoýgland eki el yntymaqtastyǵynyń bolashaq baǵyttary men mańyzdy tustary týrasynda áńgimeleıdi.

- Hoýgland myrza, Қazaқstan 2010 jyly EҚYҰ-ғa tөraғalyқ etý barysynda ishki jәne syrtқy saıasattyң қandaı baғyttarynda belsendi jұmys jasaýy қajet? - 2010 jyly Қazaқstannyң EҚYҰ-ғa tөraғalyқ etýi tarıhı oқıғa bolmaқ. Birinshiden, TMD-ғa mүshe elderdiң biri bұl ұıymғa birinshi ret basshylyқ etpek. Ekinshiden, 2010 jyl Eýropadaғy қaýipsizdik jәne yntymaқtastyқ ұıymyn құrýғa negiz bolғan Helsınkı kelisiminiң 35 jyldyғyna dөp kelip tұr. Bilýimshe, Қazaқstan ataýly mereıtoıdy atap өtýdiң tıisti joldaryn қarastyrýda. Ol - adam құқyқtaryn қorғaý, ekonomıka salasyndaғy yntymaқtastyқ jәne қaýipsizdikti қamtamasyz etý - EҚYҰ-nyң negizgi үsh қaғıdatyn taғy bir dәleldeı tүsetin sholý konferentsııa bolýy mүmkin. Biz osy atalғan қaғıdattardy қaıta қarap, jaңartyp, olardy dәleldeı tүsetin bastamalardy қashanda құptaımyz. Jәne Қazaқstan үkimetimen EҚYҰ-ғa tөraғalyқ etýge daıyndyқ kezeңinde jәne tarıhı oқıғanyң barysynda teң әriptes retinde keңesý mүmkindikterin asyғa tosýdamyz. - Қazaқstan basshylyғynyң әlemdik қarjy daғdarysyna қarsy kүres baғytynda қolғa alyp jatқan sharalaryn қalaı baғalaısyz? - Aldymen, men ekonomıst emes ekenimdi aıtyp өteıin. Degenmen, men Elshiliktiң қyzmetkerlerimen birge, halyқaralyқ қarjy ınstıtýttary men halyқaralyқ kommertsııalyқ құrylymdardyң өkilderimen, bankırlarmen, Қazaқstan үkimetinde jұmys jasaıtyn ekonomıkalyқ syrapshylardyң aýқymdy tobymen tyғyz yntymaқtastyқty jalғastyryp kelemin. Barlyқ sarapshylardyң ortaқ pikiri Қazaқstan jaһandyқ ekonomıkalyқ daғdarystan shyғýdyң ıkemdi, realıstik jәne jaýapty joldaryn taңdady degenge toғysady. Tosyn «syılyқtar» әli de shyғyp jatyr, әsirese bank sektorynda. Biraқ biz Қazaқstan үkimetindegi ekonomısterdiң joғary biliktiligine senimdimiz. AҚSh-ty қosa alғanda, әlem boıynsha kөptegen elder ekonomıkalyқ daғdaryspen, sol eldiң azamattary өzderin қamқorlyқta sezinýi үshin jәne nәtıjesinde әlemdik ekonomıkalyқ құrylymdar daғdarysқa deıingi kezeңnen de әldeқaıda kүshti bolýy үshin kүresýde. Қazaқstan әlemdik ekonomıkanyң bir bөlshegi bolғandyқtan, meniң oıymsha, ol daғdarystan bұrynғysynan da қýatty bolyp shyғady. - Siz Қazaқstanda өtken jyldyң қyrkүıeginen bastap jұmys isteısiz, eldiң ishki jәne syrtқy saıasatyn қalaı baғalaısyz? Қandaı salalardaғy jetistikterdi erekshe atap kөrsete alasyz? - Әlemdik derjavalarmen қarym-қatynasty senimdi teңgerip otyrғan Қazaқstannyң kөpvektorly syrtқy saıasaty, өzge elder қoldana alatyndaı sәtti үlgi bolyp tabylady. Aımaқtyқ aýқymda Қazaқstan өz kөrshilerine eshbir қaýip tөndirmeıtin jәne tұraқty negizde aýmaқtyқ қana emes, keң aýқymdyқ deңgeıde jaýapty kөshbasshy retinde shyғýғa әzir, senimdi әri beıbitshil el. Қazaқstan jappaı қyryp-joıý қarý-jaraқtaryn taratpaý syndy maңyzdy salada moıyndalғan әlemdik lıder jәne bұl kөshbasshylyқ ұstanymdaryn nyғaıtýdyң joldaryn izdestirý үstinde. Atap aıtsam, Қazaқstan MAGATE-nyң қoldaýymen өz jerinde ıadrolyқ otyn bankin ornalastyrý ұsynysymen shyқty. Bұl batyl қadam, ony AҚSh jyly қabyldap, қoldap otyr. Sondaı-aқ AҚSh Қazaқstanғa Aýғanstandaғy tұraқtylyқ pen қaýipsizdikti nyғaıtý isine basқa halyқaralyқ әriptestermen birge қatysýdyң tıimdi joldaryn izdestirip jatқandyғy үshin de razy. Іshki saıasatta Қazaқstan kөpұltty jәne kөpkonfessııaly memleket retinde, toleranttyқ jәne kelisim ıdeıalaryn қorғaıdy. Bұl aımaқtyқ elder үshin ғana emes, sөzsiz bүtin әlem ұқsap-baғýғa tұrarlyқ үlgi. - Қazaқstandaғy demokratııalyқ өzgeristerge қatysty pikiriңizdi bilsek? - Men demokratııa - өte ұzaқ әri қıyn үrdis dep қashan da aıtyp kelemin. Әr eldiң demokratııasy өziniң tarıhy, dәstүri men mәdenıeti negizinde organıkalyқ tүrde damýy tıis. Үndistannyң demokratııasy Germanııa nemese Oңtүstik Koreıdiң demokratııasynan өzge. Қazaқstan өz demokratııasyn өziniң jeke ұlttyқ joldarymen damytady. Bұl sұraқ Қazaқstannyң 2010 jyly EҚYҰ-ғa tөraғalyқ etýi barysynda өte oryndy. Bұl asa maңyzdy әri jaýapty қyzmetke daıyndyқ kezeңde Қazaқstan alғashқy қadamdar jasaı otyryp, saılaý, saıası partııalar jәne BAҚ týraly zaңdarғa tolyқtyrýlardy қabyldady. Biz bұl қadamdardy қoldaımyz jәne odan keıingi қadamdaryna қatysty tyғyz yntymaқtastyққa ұmtylýdamyz. Mysalғa, Қazaқstan BAҚ mәseleleri boıynsha jala jabýdy dekrımınalızatsııalaý mүmkindigin қarastyra alady. Azamattyқ қoғam men tirkelgen barlyқ partııalar өkilderiniң basyn biriktiretin - tolyғymen tәýelsiz saılaý komıssııalaryn құrýғa zaңmen kepildik berý, saılaý týraly zaңnyң kelesi қadamy retinde қarastyrylsa, өte paıdaly bolar edi. Bүgingi taңda asa alaңdaýғa tұrarlyқ jәıt - қazir Parlamenttiң қaraýynda jatқan Internet týraly zaң. Internetti retteý mүmkindiginiң joқtyғyn қarapaıym fakti retinde keltirýge bolady. Өıtkeni veb-saıttar jaңa domendi, al paıdalanýshylar olardyң jaңa meken-jaıyn taýyp alatyndaı kөptegen tehnıkalyқ aınalma joldar bar. EҚYҰ-ғa tөraғalyқ etýge daıyndalyp jatқan қazirgi ýaқytta Қazaқstanғa bos әýreshilik bolyp қalatyndaı ınternetti retteýge ұmtylý sııaқty әreketterdi jasamaýdy ұsynar edim. - Sizdiң pikiriңizshe, Құrama Shtattardyң syrtқy saıasatynda jaңa basshynyң kelýimen қandaı өzgerister boldy? Bizdiң elderdiң ekijaқty yntymaқtastyғynyң bolashaғy қandaı? - Prezıdent Obama men Memlekettik hatshy Hılları Klıntondy қosa alғanda, onyң syrtқy saıasattaғy komandasy jalғan senimder men ıdeologııaғa emes, tolyғymen aқıқatқa negizdelgen syrtқy saıasat ıdeıasyn ұstanady. Meniң oıymsha, bұl AҚSh-tyң kөpjaқty әriptesterdiң қoldaýymen jәne basқalarғa құrmetpen қaraýғa negizindelgen, ұly syrtқy saıası dәstүrlerge қaıta oralýyna septigin tıgizetin jaғymdy mәlimdeme. Sonymen қatar Prezıdent Obamanyң mұsylman әlemimen jaңa қarym-қatynastardy ornatýғa ұmtylysy da asa қyzyғýshylyқ týdyryp otyr. Jýyrda Tүrkııanyң Parlamentinde sөılegen sөzinde: «Men, Amerıkanyң mұsylman әlemimen өzara baılanysy laңkestikke қarsy kүreske tirelmeıtinin jәne solaı bolmaýy tıistigin қadap aıtқym keledi. Biz өzara mүddeler men өzara izettilikke negizdelgen janasýdyң jaңa baғyttaryn izdestirýdemiz. Biz bir-birimizdi iltıpatpen tyңdap, қatelikterdi tүzeımiz jәne ortaқ kelisimderdi izdeıtin bolamyz. Biz bir-birimizben kelispegen jaғdaıda da, bir-birimizge құrmetpen қaraıtyn bolamyz», - degen edi. Men amerıkalyқ-қazaқstandyқ baılanystardyң jaңa maңyzdaғy aınalymғa, asa joғary deңgeıdegi konsýltatsııalarғa, sondaı-aқ anaғұrlym belsendi yntymaқtastyққa daıyn ekenine senimdimin. Anyғynda, bizdiң baılanystarda aıyrғysh faktorlarғa қaraғanda biriktirýshi faktorlar kөp. Biz osy jaғymdy serpinderdi damytý үshin қajyrly eңbek etetin bolamyz. Biz berik yntymaқtastyқ pen өzara syılastyққa negizdelgen, ғızattyқ, keңestik jәne kemeldengen қatynastardy ornatý baғytynda jұmys isteıtin bolamyz. - Әңgimeңizge rahmet!