Qazaqstannyń Halyq qaharmany, qoǵam qaıratkeri Ázirbaıjan Mámbetov tulǵasy, ónerdegi orny halyqtyń jadynda máńgi saqtalady

A. Qarashanyń 18-i. QazAqparat  ‑ Búgin qazaq mádenıeti men óneri orny tolmas qazaǵa dýshar boldy. 78 jasyna qaraǵan shaǵynda Qazaqstannyń Halyq qaharmany Ázirbaıjan Mámbetov dúnıeden ozdy. Qazaq sahna ónerin álemdik deńgeıge kóterip, keńestik dáýirde-aq óziniń darynymen qazaq teatrynyń mártebesin aspandatqan, sahnalyq sheshimderiniń tereńdigimen jańashyl rejısser atanǵan óner tarlandarynyń biri

- Ázirbaıjan Mádıuly Mámbetov edi.
1932 jyly qyrkúıektiń 2-sinde Reseıdiń Volgograd  oblysynda dúnıege kelgen Á. Mámbetov Almaty horeografııa ýchılışesinde, A. Lýnacharskıı atyndaǵy Memlekettik teatr óneri ınstıtýtynda bilim aldy. Instıtýt bitirgennen keıin M.Áýezov atyndaǵy Qazaq drama teatrynda, «Mosfılm» kınostýdııasynda, Qazaq KSR Memlekettik kıno komıtetinde, «Qazaqfılm» kınostýdııasynda, Almaty teatr jáne kórkemóner ınstıtýtynda jemisti eńbek etti.

Insttýtty bitirgen osń M. Áýezov atyndaǵy Qazaq akademııalyq drama teatrynyń rejısseri, 1965 jyly bas rejısseri qyzmetterin atqardy. 1976 jyly KSRO halyq ártisi ataǵyna ıe boldy. Bunyń aldynda ǵana oǵan KSRO jáne Qazaq SSR-iniń memlekettik syılyǵy berilgen bolatyn.

 Ázirbaıjan Mádıuly óziniń rejısserlik eńbek jolyn 1957 jyly Qazaqtyń memlekettik akademııalyq drama teatrynda Sh. Husaıynovtyń «Ertis jaǵasynda» atty pesasyn qoıýmen bastaǵan. Osy óner ordasynda júrip Á. Mámbetov Q. Muhamedjanovtyń «Bóltirik bórik astynda», M. Áýezovtyń «Aıman-Sholpan», Q. Baıseıitov pen Q. Shańǵytbaevtyń «Beý, qyzdar-aı», Lope de Veganyń «Qyzǵanyshtan mahabbat» sekildi kóptegen pesalaryn qoıý arqyly komedııa janrynda darynyn ushtaı tústi.

1970-1980 jyldary Á. Mámbetov ómiriniń eń belesti sátteri boldy. Ol teatrdan kıno salasyna ketip, ózin kıno salasynda synap kórdi. Osy jyldar kezeńinde keıinnen kórermenniń júregine jol tartyp, qazaq kınematografııa salasynyń altyn qorynan ózindik oryn alǵan   «Jaýshy», «Qan men ter» fılmderi  jaryq kórdi. Budan keıingi jyldary Á. Mámbetov teatrǵa kórkemdik jetekshi retinde shaqyrylady. 1989 jyly KSRO Joǵarǵy keńesiniń depýtaty bolyp saılandy.

1999 jyly Memleket basshysynyń qabyldaýynda bolǵan Ázirbaıjan Mádıuly  Elbasynyń «elorda teatryna basshylyq jasańyz» degen usynysyn qabyl alyp, Astanaǵa kelgen bolatyn. Ol elordada Qalıbek Qýanyshbaev atyndaǵy Qazaq memlekettik mýzyka-dramalyq teatrdy basqardy. Onyń aldynda teatrdy jańa sapaly deńgeıge kóterýdiń úlken mindeti turǵan bolatyn.

«Ázirbaıjan Mámbetovtyń Astana teatryndaǵy sońǵy 10 jylda jetken tabysy - árıne, kórermen kózaıymy bolǵan túrli spektaklder. Atap aıtqanda, Ázekeńniń áriptesi bola bilgen basqa rejısserlerdiń qoıylymdary, shyǵarmalary sahnalanǵan dramatýrgter, obrazdarǵa jan bitirgen akterler shyǵarmashylyǵy. Mine, mundaı qubylysty ótkergen sahnalyq ujymnyń bar jaýapkershiligi jetekshiniń aralasýynsyz ózinen-ózi júrmeıdi. Endeshe osy ýaqyt aralyǵy Astana teatrynyń Ázirbaıjan Mámbetovtiń kezeńi dep atalýy zańdy. Árıne, qazaq sahna óneriniń qara shańyraǵy M.Áýezov teatrynda ózi jetken bıiktikterden keıin jańa teatrǵa kelip, baıaǵy yrǵaqpen jumys istep ketýdiń múmkin emestigi anyq. Osy turǵydan Á.Mámbetovtiń tańdap alǵan baǵyty men teatrdyń alǵa basýy úshin jasalǵan strategııalyq jospary búgingi kózqaraspen baǵalaǵannyń ózinde óte durys. Ázekeń shyǵarmashylyǵynyń qaı baǵyty da qyzyqty. Degenmen, eń aldymen Á.Mámbetov rejıssýrasy - ultymyzdyń óner baılyǵy. Sahnalyq qoıylym tabysty bolýmen qatar, sátsiz bolýǵa da quqyly. Biraq qaı spektakl bolmasyn óner týyndysy retinde qyzyqsyz bolýyna jol joq. Bul qaǵıda - Ázekeńniń spektaklderi arqyly taraǵan uǵym. Astana teatrynyń sahnasynda qoıylǵan «Qarakóz», «Qozy Kórpesh-Baıan sulý», «Ǵasyrdan da uzaq kún», «Ana - Jer-Ana» syndy taǵy da basqa kóptegen qoıylymdardy iz-tússiz óte shyqqan spektaklder dep aıtatyn kisi joq.  Jalpy, Á.Mámbetovtiń tulǵasy, ónerdegi orny áli uzaq ýaqyt saqtalady. Sebebi, qazaq sahna ónerinde ol qalyptastyrǵan mektepten asqan eshteńe joq. Sondyqtan da Astana teatry úshin, onyń búgingi ujymy úshin Á.Mámbetov - yrymdy tulǵa. Astana teatry Ázekeńdi kórkemdik jetekshisi ǵana emes, rýhanı jetekshisi retinde biledi», dep jazady Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Qazaq mýzykalyq drama teatrynyń dırektory ári kórkemdik jetekshisi Erkin Jýasbek «Almaty aqshamy» gazetinde shyqqan «Mámbetov mektebi» atty maqalasynda.

Á.Mámbetov «Otan», «Eńbek Qyzyl Tý», «Halyqtar dostyǵy» orden- medaldarymen marapattalǵan. KSRO jáne Qazaqstannyń memlekettik syılyǵynyń laýreaty, KSRO jáne Qazaqstannyń  halyq ártisi atanǵan. Astana qalasynyń qurmetti azamaty. Onyń jarqyn tulǵasy men ónerdegi orny halyqtyń jadynda máńgi qalady.