Qazaqstannyń ShYU-ǵa tóraǵalyǵy tabysty boldy – ózbekstandyq sarapshy
TAShKENT. KAZINFORM – Shanhaı yntymaqtastyq uıymy (ShYU) jahandyq turaqtylyq pen jańa álemdik tártipti qalyptastyra alatyn bedeldi ortalyqqa aınalýyna múmkindik aldy. Osy jolda Qazaqstannyń ShYU-ǵa tóraǵalyq ete otyryp atqarǵan isteri tabysty ári jemisti boldy. Mundaı pikirdi belgili ózbekstandyq sarapshy, Álemdik ekonomıka jáne dıplomatııa ýnıversıtetiniń kafedra dotsenti Mýrat Bahadırov bildirdi, dep habarlaıdy Kazinform agenttiginiń Tashkenttegi menshikti tilshisi Álıhan Asqar.
Mýrat Bahadırovtiń paıymyna saı, ShYU-nyń qazirgi qyzmeti álemdik tártiptiń jańa modelin qurýǵa baǵyttalǵan. Saıası daǵdarys, básekelestik pen túrli qaýipterdiń artýy ınvestıtsııalyq baılanystyń úzilýine ákeledi, beıbitshilik pen turaqtylyqqa qater tóndiredi. Bul oraıda, ShYU – barlyq saladaǵy jahandyq ótkir túıtkilderdi sheshý úshin taraptarmen syndarly dıalog júrgizip, tıimdi qarym-qatynas qurýǵa zor yqpal etetin alań.
«Búgingi turaqsyz álemde jańa erejelerdi usynatyn halyqaralyq ınstıtýttar suranysqa ıe bola bastady. Bul rette ShYU jahandyq turaqtylyq pen jańa álemdik tártipti qalyptastyra alatyn bedeldi ortalyqqa aınalýyna múmkindik aldy. Onyń kóptegen halyqaralyq dıalog alańdarynan aıyrmashylyǵy – ShYU kópjaqty birlestik, ıaǵnı qarama-qaıshylyqqa emes, ıntegratsııa men yntymaqtastyqqa negizdelgen format. Buǵan deıin ShYU-nyń qyzmeti Ortalyq Azııa óńirindegi máselelerge negizdelse, qazir ol Eýrazııalyq keńistiktegi qaýipsizdikti qamtamasyz etýge jáne turaqtylyqty saqtaýǵa baǵyttalǵan», - dep toqtaldy sarapshy.
Uıymnyń quramy keıingi 23 jyl ishinde 4 ese keńeıe tústi. Máselen, 2001 jyly 6 eldiń basyn qosqan birlestikte búginde 9 múshe, 3 baqylaýshy jáne 14 dıalog boıynsha seriktes el bar. 2017 jyly Úndistan men Pákistan ShYU-ǵa tolyq múshe atansa, 2023 jyly oǵan Iran qosyldy. Al bıyl Astanada ótetin sammıt barysynda Belarýsti qabyldaý josparlanyp otyr.
«Shet memleketter uıymǵa birneshe faktor boıynsha qyzyǵýshylyq tanytady. Birinshiden, onyń qyzmeti halyqaralyq quqyqtyq normalar men ózara syılastyq, qaqtyǵystan ada bolý jáne qaýipsizdik qaǵıdattaryna negizdelgen. Ekinshiden, ShYU blok emes, ol naqty qandaı da bir tarapqa qoldaý nemese qarsylyq retinde qoldanylmaıdy. Uıym ashyqtyq prıntsıpin ustanady jáne «Shanhaı rýhy» qaǵıdatyn moıyndaıtyn kez kelgen el onyń tolyq múshesi atana alady. Úshinshiden, ShYU pozıtsııany úılestirýge, halyqaralyq qaýipsizdiktiń ózekti máseleleri boıynsha ortaq mehanızmderdi ázirleýge járdemdesedi. Tórtinshiden, ShYU halyqaralyq uıymdar arasynda BUU Jarǵysynyń maqsattary men qaǵıdattaryn múltiksiz saqtaıdy, tıisinshe qaqtyǵystardy beıbit jolmen retteý pozıtsııasyn ustanady», - dep pikir qosty Mýrat Bahadırov.
Ár jyly múshe memleketter ShYU-ǵa tóraǵalyq etip, onyń aıasyndaǵy yntymaqtastyqty damytýǵa óz úlesterin qosyp keledi. Byltyrdan bastap uıymǵa Qazaqstan jetekshilik etti. Elimiz tóraǵalyq etken ýaqytta atqarylǵan isterdiń qorytyndysy bıyl shildede Astanada ótetin memleket basshylarynyń keńesinde shyǵarylady.
«Qazaqstannyń ShYU-ǵa tóraǵalyq etý kezeńinde kóptegen mańyzdy is-shara ótkizildi. Olardyń ishinde «ShYU-nyń kıeli oryndary» jobasyn erekshe atap ótýge bolady. Ol ortaq murat pen qundylyqtardy ilgeriletýge yqpal eteri sózsiz. Bul joba ShYU-ǵa qatysýshy elderdiń biregeıligin kórsetedi, óıtkeni uıym aıasyndaǵy memleketterdiń tarıhy baı, mádenı murasy da az emes», - dedi sarapshy.
Mýrat Bahadırov jahandyq ekologııa máselesiniń óte ózekti ekenin eskere otyryp, Qazaqstannyń bastamasymen 2024 jyldy ShYU-nyń Ekologııa jyly dep jarııalaýy mańyzdy qadam ekenin atap ótti. Bul baǵyttaǵy isterdi ilgeriletý maqsatynda bıyl Astanada ShYU-ǵa múshe jáne baqylaýshy memleketter jastarynyń kezdesýi ótip, onda taza keleshek qurý máseleleri talqylandy.
«Sonymen qatar, Qazaqstannyń bastamasymen maýsym aıynda Astana qalasynda ShYU-ǵa múshe memleketterdiń energetıka mınıstrleriniń 4-shi keńesinde qabyldanǵan «ShYU-ǵa múshe memleketterdiń energetıkalyq yntymaqtastyǵyn damytýdyń 2030 jylǵa deıingi strategııasy» ázirlendi. Al 2-3 sáýirde Qazaqstan astanasynda Qaýipsizdik keńesteriniń hatshylary bas qosty. Kezdesý barysynda terrorızm, ekstremızm men separatızmge, esirtkige jáne uıymdasqan transulttyq qylmystyq toptarǵa qarsy kúres boıynsha yntymaqtastyq máseleleri qaraldy. Onyń qorytyndysy boıynsha áreket etý mehanızmderi ázirlendi», - dep uıym aıasyndaǵy is-sharalardy eske saldy Mýrat Bahadırov.
Málim bolǵandaı, Astanada ótetin sammıtte birqatar mańyzdy qujatty qabyldaý josparlanyp otyr. Máselen, prezıdentter Astana deklaratsııasy men ShYU-nyń «Ádiletti álem men kelisimdi jaqtaıtyn dúnıejúzilik birlik týraly» tujyrymdamasyna qol qoımaq.
«Meniń oıymsha, Qazaqstannyń ShYU-ǵa tóraǵalyǵy tabysty ári jemisti boldy. Ol uıymnyń damýyna aıryqsha úles qosty, aldaǵy ýaqytta da ShYU-ny neǵurlym tıimdi jáne kópjaqty alańǵa aınaldyrý jolynda kúsh jumsaıdy dep senemiz», - dedi sarapshy.
Buǵan qosa saıasattanýshy josparlanyp otyrǵan Belarýstiń uıymǵa qosylý bastamasyna qatysty pikir bildirdi.
«Belarýs Respýblıkasy ShYU-nyń damýyna óz úlesin qosady dep oılaımyn. Bul el uzaq ýaqyt boıy uıymnyń qyzmetine qatysyp keledi. Máselen, 2010 jyldan bastap dıalog boıynsha seriktes, 2015 jyldan beri baqylaýshy mártebesinde. 2022 jyly Samarqand sammıtinde Belarýstiń uıymǵa múshe bolý rásimin bastaý týraly sheshimge qol qoıyldy. Mınsk ShYU qyzmetiniń barlyq negizgi baǵyttaryna belsendi qatysady, atap aıtqanda ónerkásiptik jáne tehnologııalyq kooperatsııa, tsıfrlyq transformatsııa arqyly saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyqty yntalandyrý, ortaq kólik keńistigin damytýǵa basa nazar aýdarady», - dep esepteıdi sarapshy.
Jyl saıyn uıymnyń bedeli artyp keledi. Mýrat Bahadırov atap ótkendeı, prezıdentterdiń keńesi barysynda qabyldanǵan sheshimderdi oryndaýdy júıeli jolǵa qoıyp, yntymaqtastyqty arttyra tússe, ShYU kóp el men halyqaralyq dıalog alańdary sanasatyn birlestikke aınalmaq.
