ıÝan halyqaralyq júıede: Qazaqstannyń aımaqtyq qarjy keńistiginde orny nyǵaıdy
ASTANA. KAZINFORM — Keıingi jyldary Qytaı óz valıýtasy – ıýandi halyqaralyq deńgeıde aınalymǵa engizý baǵytynda belsendi jumys júrgizip keledi. Ásirese transshekaralyq esep aıyrysý jáne tsıfrlyq valıýta salasynda aıtarlyqtaı ilgerileý baıqalady. Bul úrdis halyqaralyq qarjy arhıtektýrasynyń qurylymyn ózgertýmen qatar, Ortalyq Azııa elderi úshin jańa ekonomıkalyq jáne qarjylyq múmkindikterdi, sonymen birge belgili bir táýekelderdi de ala keldi.
ıÝanniń jahandyq saýda júıesindegi úlesi
Halyqaralyq esep aıyrysý bankiniń (BIS) sońǵy zertteý derekterine sáıkes, ıýanniń álemdik valıýta naryǵyndaǵy úlesi 8,5%-ǵa deıin ósti, al kún saıynǵy aınalym kólemi 817 mlrd AQSh dollaryna jetti. Osylaısha, ıýan qazir álemdegi besinshi iri saýda valıýtasy sanalady. Burynǵy jyldarmen salystyrǵanda fýnt sterlıngtiń úlesi 12,9%-dan 10,2%-ǵa deıin tómendep, ıýan men fýnt arasyndaǵy aıyrmashylyq azaıǵan.
«2025 jylǵy ıýanniń halyqaralyq aınalymy týraly esepte» kórsetilgendeı, geosaıası belgisizdik pen dollardyń joǵary paıyzdyq mólsherlemeleri birqatar damýshy eldi dollarǵa táýeldilikti azaıtýǵa ıtermelep otyr. Osy úrdis nátıjesinde Ońtústik-Shyǵys Azııa, Ortalyq Azııa jáne Afrıka elderi ıýandi halyqaralyq esep aıyrysýda belsendi qoldana bastady.
Halyqaralyq valıýta qory (HVQ) dereginshe, álemniń damýshy ekonomıkalarynyń valıýtalyq rezervterinde dollardyń úlesi 20 jyldaǵy eń tómengi kórsetkishke – 58%-ǵa deıin túsken. Bul jahandyq deńgeıde dedollarızatsııa úderisiniń kúsheıip kele jatqanyn ańǵartady.
Ortalyq Azııada ıýanmen esep aıyrysý
Qytaı Halyq bankiniń transshekaralyq tólem júıesi (CIPS) búginde 189 el men óńirdi qamtıdy, al qatysýshy qarjy ınstıtýttarynyń sany 1700-den asqan. 2024 jyly júıe arqyly ótken operatsııalar kólemi 175 trln ıýanǵa jetip, jyldyq ósim 43% bolǵan.
Osy ınfraqurylymnyń damýy Qazaqstan kompanııalaryna Qytaı seriktesterimen tikeleı ıýan arqyly esep aıyrysýǵa múmkindik berdi.
2022 jyly Qytaı Halyq banki men Qazaqstan Ulttyq banki arasynda ıýanmen esep aıyrysý júıesin engizý jónindegi memorandýmǵa qol qoıylyp, «Qytaı Ónerkásip jáne kommertsııalyq banki» (Almaty) ıýan boıynsha klırıngilik bank retinde bekitildi. Osylaısha Qazaqstan Ortalyq Azııada ıýan klırıng júıesine qosylǵan alǵashqy memleket atandy.
Qytaıdyń «ICBC Almaty» jáne «Qurylys banki Astana» fılıaldary birlese Qytaı men Qazaqstan arasyndaǵy qarjy arnasyn qalyptastyryp, transshekaralyq esep aıyrysýdyń senimdi jáne tıimdi júıesin qurdy.
Bıyl ICBC Almaty teńge-ıýan aıyrbasy boıynsha negizgi market-meıkerlerdiń biri bolyp, Qytaıdyń ishki valıýtalyq jáne oblıgatsııalyq naryqtaryna tikeleı qatysa bastady.
Tsıfrlyq saýdada ıýanmen tólem jasaý: alǵashqy tájirıbe
Jaqynda qazaqstandyq Alem Market transshekaralyq elektrondy saýda platformasy ıýanmen esep aıyrysýdyń alǵashqy mámilesin sátti aıaqtady.
Bul operatsııa CIPS júıesi arqyly nebári 10 mınýtta júzege asqan, al dástúrli dollarlyq esep aıyrysýmen salystyrǵanda tólem jyldamdyǵy ondaǵan ese artqan.
Mámile barysynda ICBC Almaty men Qytaı Qurylys bankiniń Astana fılıaly CIPS júıesine tikeleı qatysýshy retinde ótimdilik pen esep aıyrysý arnasyn qamtamasyz etti.
Bul oqıǵa ıýanniń qoldanylý aıasyn dástúrli saýdadan bólek, elektrondy kommertsııa, fınteh jáne qyzmet kórsetý salalaryna deıin keńeıtkenin kórsetti.
Qazaqstannyń «qarjy kópiri» retindegi róli aıqyndala tústi
ıÝanniń halyqaralyq aınalymy — Qytaıdyń qarjy saıasaty ǵana emes, «Bir beldeý, bir jol» bastamasynyń mańyzdy qarjylyq tiregi bolyp otyr.
Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy energetıka, kólik jáne ınvestıtsııalyq yntymaqtastyqtyń tereńdeýi aıasynda ıýanmen esep aıyrysý júıesi eki el arasyndaǵy saýdany jeńildetip, aıyrbas táýekelderin azaıtady jáne aımaqtyq qarjy qaýipsizdigin arttyrady.
ıÝanniń keńinen qoldanylýy elimiz úshin birneshe oń nátıjege ákeledi:
- Saýdadaǵy tıimdilik – Qytaı seriktesterimen tikeleı ıýan arqyly esep aıyrysý dollardy aıyrbastaý shyǵyndaryn azaıtady;
- Qarjynyń ártaraptanýy – teńge men ıýan arasyndaǵy tikeleı kotırovkalar aımaqtyq valıýta naryǵyndaǵy teńgeniń belsendiligin arttyrady;
- Investıtsııalyq tartymdylyq – ıýanmen nesıe berý jáne oblıgatsııalyq operatsııalardyń damýy Qazaqstan qarjy naryǵyn Azııa kapıtalymen tereń baılanystyrady.
Sonymen qatar, ıýannyń halyqaralyq mártebesiniń artýy aımaqtyq valıýtalyq táýeldilikti qaıta qaraýdy qajet etedi.
Qazaqstan úshin mańyzdy másele – ıýandy keńeıte otyryp, ulttyq valıýtanyń turaqtylyǵyn jáne qarjylyq egemendigin saqtaý.
Qoryta aıtqanda, ıýannyń jahandyq saýda, ınvestıtsııa jáne tólem júıesinde mańyzy artyp keledi. Ortalyq Azııa osy úderistiń jańa strategııalyq torabyna aınala bastady. Osy oraıda, Qazaqstan úshin ıýan klırıngilik júıesiniń engizilýi — qarjylyq seriktestiktiń jańa belesi, ári eldiń Eýrazııa qurlyǵyn baılanystyratyn «qarjy kópiri» retindegi rólin aıqyndaı túsedi.
Aıta keteıik, osydan bir aı buryn Shanhaıda halyqaralyq tsıfrlyq ıýan ortalyǵy ashyldy.