Qazaqstannyń ınvestıtsııalyq strategııasy: múmkindikter men kedergiler
ASTANA. KAZINFORM – Bıyl alǵashqy alty aıda Qazaqstan 10,55 mlrd AQSh dollary kóleminde ınvestıtsııa tartty. Geosaıası turaqsyzdyqqa qaramastan bul kórsetkish eldiń áli de joǵary ınvestıtsııalyq tartymdylyqqa ıe ekenin dáleldeıdi.
Alaıda salada júıeleýdi talap etetin jáne naqty strategııany qajet etetin máseleler bar. Kazinform analıtıkalyq sholýshysy olardy sarapshylarmen birge taldady.
Qaı el kóp qarjy quıdy?
Ulttyq banktiń deregine súıensek, bıyl eń kóp qarjy quıǵan elder qatarynda Nıderlandy, Shveıtsarııa, Reseı, Qytaı jáne BAÁ bar.
Nıderlandy halyqaralyq korporatsııalar men holdıngtik qurylymdardyń qarjylyq haby retinde aldyńǵy orynda, ıaǵnı bul jerde kórsetilgen ınvestıtsııalar kóbine transulttyq kompanııalardyń Qazaqstanǵa baǵyttalǵan kapıtalynyń «zańdy kirý núktesi». Sońǵy úsh jylda shyǵys jáne arab kapıtalymen seriktestik te kúsheıdi.
Qytaı Transkaspıı dálizin damytý, jasyl energetıka, ónerkásip jáne munaı-hımııa jobalaryna, al BAÁ men Qatar qarjy, munaı-hımııa, kólik-logıstıka, bank sektory men tsıfrlandyrý jobalaryna strategııalyq ınvestıtsııa saldy. Reseıden tartylǵan ınvestıtsııa kólemi 1,14 mlrd dollar, bul geosaıası ahýalǵa baılanysty reseılik bıznestiń Qazaqstanǵa kóshýi men jańa óndiris, servıstik kompanııalardyń ashylýymen túsindiriledi.
Salalar boıynsha ınvestıtsııalyq aǵynnyń qurylymy ekonomıkanyń damý strategııasyn kórsetedi. Óńdeý ónerkásibine 2,04 mlrd dollar ınvestıtsııa salyndy, bul – ekonomıkany ártaraptandyrýǵa baǵyttalǵan kapıtal. Kóterme jáne bólshek saýdaǵa 2,16 mlrd dollar ınvestıtsııa quıyldy, ol óz kezeginde ishki suranys ósimi, logıstıka men halyqaralyq rıteıldiń damýy arqasynda ınvestıtsııanyń artýyn kórsetedi.
Qarjy salasyna 1,75 mlrd dollar tartylǵan. Qarajat bankterdi kapıtaldandyrýǵa, saqtandyrý jáne fınteh jobalaryn damytýǵa jumsalǵan. Al qurylys salasy tek 157,7 mln dollar ınvestıtsııaǵa ıe. Bul turǵyn úı naryǵynyń báseńdeýi men paıyzdyq mólsherlemelerdiń ósýimen baılanysty.
Prezıdenttiń Joldaýy men Úkimettiń jańa ekonomıkalyq baǵdarlamasy
Memleket basshysy bıylǵy Joldaýynda óńdeý salasyna qarjy tartýdy kúsheıtip, Úkimetke ınvestıtsııa saıasatyna jańa kózqaraspen qaraý qajettigin eskertti.
– Іri ınvestorlarmen qatar orta jáne shaǵyn ınvestorlarmen de tyǵyz jumys isteý kerek. Qarajattyń qaı baǵytqa, qandaı maqsatpen jáne qansha kólemde qajet ekenin naqty bilý qajet. «Investıtsııaǵa tapsyrys» óndiristiń suranysyna saı jasalý kerek, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Joldaýdyń mańyzdy bóligi ınvestorlardyń quqyǵyn qorǵaýǵa arnaldy. Prezıdent Zańsyz shyǵarylǵan aktıvterdi qaıtarý jónindegi komıtettiń ataýyn Investorlardyń quqyqtaryn qorǵaý komıteti dep ózgertý usynysyn jasady. Sarapshylar bul qadam ınvestıtsııalyq klımatty jaqsartatynyn aıtady.
– Elimizdiń eksporttyq áleýeti damyǵan kezde halyqtyń ál-aýqaty jaqsarady. Investıtsııanyń tartylýy eńbek ónimdiligin arttyryp, qosymsha qunnyń ósýine qolaıly jaǵdaı jasaıdy, – dedi S. Amanjolov atyndaǵy ShQÝ-dyń ekonomıkalyq máseleler jáne tsıfrlandyrý jónindegi prorektory Erqat Muqajanov.
Úkimet pen Senattyń sońǵy talqylaýlarynan keıin aldaǵy úsh jylǵa arnalǵan ekonomıkalyq baǵdar aıqyndala tústi. 2026-2028 jyldarǵa arnalǵan makroekonomıkalyq turaqtandyrý jáne halyqtyń ál-aýqatyn arttyrý baǵdarlamasy, respýblıkalyq bıýdjet pen transfertter týraly zań jobalary eldiń jańa ekonomıkalyq baǵytyn qalyptastyryp otyr.
Premer-Mınıstrdiń orynbasary – Ulttyq ekonomıka mınıstri Serik Jumanǵarınniń aıtýynsha, qazirgi ınvestıtsııa kólemi JІÓ-niń 16-17%-yn qurasa, negizgi maqsat – bul kórsetkishti 23-24 paıyzǵa jetkizý.
– 2029 jylǵa deıin shamamen 280 mıllıard dollar ınvestıtsııa tartamyz. Al bizge 400-ge deıin jetkizý kerek. 120 mıllıard alshaqtyq «Báıterek» holdıngi arqyly júrgizilip jatqan proaktıvti ekonomıkalyq saıasatpen baılanysty, – dedi Premer-mınıstrdiń orynbasary.
Jańa ınvestıtsııalyq saıasattyń negizgi elementteri retinde ulttyq ınvestıtsııalyq platformany qurý, 25 jyldyq zańnamalyq turaqtylyqty qamtamasyz etetin arnaıy kelisimder, sondaı-aq «Báıterek» holdıngin 1 trln teńgege kapıtaldandyrý bastamalary usynyldy. Bul – ekonomıkadaǵy naqty sektordy qoldaýǵa baǵyttalǵan keshendi sharalar.
Ekonomıst Aıbar Oljaevtyń pikirinshe, Qazaqstan alǵa qoıǵan kórsetkishterge qol jetkize alady.
– Investıtsııanyń baǵyttary ózgergen. Baıaǵydaı tek shıkizat emes, tereń óńdeý, hımııa, agroónerkásip, tamaq óndirisi, mashına jasaý mýltıplıkatıvtik effektini kóbirek beredi. Biz óńdeý ónerkásibiniń 2-tsıkline aıaq basqaly turmyz. Investıtsııalyq zańdarymyz, kepildikterimiz damyǵan. Brıtan quqyǵy bar, daýlar halyqaralyq arbıtrajda qaralady. Sondyqtan ınvestorlar bizden qashpaıdy, – dedi Aıbar Oljaev.
Qarjy sarapshysy Qazaqstannyń halyqaralyq reıtıngterdegi pozıtsııasynyń jaqsarýy da mańyzdy faktor ekenin atap ótti. S&P agenttigi eldiń kredıttik boljamyn «turaqtydan» «pozıtıvtige» kóterdi.
– Instıtýtsıonaldyq jáne ekonomıkalyq reformalar, qatań fıskaldyq erejeler bıýdjet tapshylyǵyn azaıtyp, memlekettik qaryz deńgeıin turaqtandyrady. Ekonomıkany ártaraptandyrý boıynsha júrgizilip jatqan jumystar - ınvestorlarǵa úlken sıgnal, – dedi ol.
Sarapshynyń aıtýynsha, Úkimet usynyp otyrǵan jańa mehanızmder Qazaqstannyń jańa ınvestıtsııalyq tsıklǵa kirýine múmkindik beredi.
– Bizde adamı kapıtal men halyqaralyq ıntegratsııa joǵary deńgeıde. Onyń ústine Qazaqstannyń oıyn erejesi kópke tanys, ashyqtyq qaǵıdatyna súıenetin el bolyp sanalady, – dedi ekonomıst.
Óńdeý ónerkásibinde ósim bar
Syrtqy ister mınıstrliginiń Investıtsııalar boıynsha komıtetiniń tóraǵasy Ǵabıdolla Ospanqulov óńdeý salasynda ósim baryn aıtady.
– Shıkizattyq salaǵa qaraǵanda, óńdeý salasy 16 paıyzdan 26 paıyzǵa jetti. Mashına jasaý jolǵa qoıylyp kele jatyr. Máselen, Soltústik Qazaqstan oblysynda Germanııanyń Glass kompanııasy aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn shyǵara bastady. Saran qalasynda qoǵamdyq kólik pen shınalar jasalyp jatyr. Turmystyq tehnıka da bar, – dedi ol.
Ǵ. Ospanqulovtyń aıtýynsha, aýyl sharýashylyǵy salasynda da jaǵdaı turaqty.
– Bıdaıdy tereń óńdeýge Qytaıdyń iri kompanııalaryn alyp keldik. Olar zaýyt soǵýdy bastady. Bul arqyly bıdaı tek shıkizat retinde syrtqa shyqpaı, tereń óńdelip, onyń qosymsha quny Qazaqstanda qalady. Sonyń nátıjesinde jumys oryndary ashylyp, 200-den astam taýardyń túri osy bıdaıdan shyǵarylyp jatyr.
Ekinshi taýar – júgeri. Ony tereń óńdeý úshin qytaılyq kompanııa Jambyl oblysynda zaýyt salýdy bastap ketti. Kelesi jyly tapsyrady. Odan bólek kómirdi tereń óńdeý boıynsha taǵy bir kompanııa iske kiristi, – dedi komıtet tóraǵasy.
Ospanqulov ınvestorlardyń eldi tańdaýdaǵy negizgi krıterıılerine de toqtaldy.
– Ár ınvestor memleketti tańdaǵanda logıstıkaǵa mán beredi. Óıtkeni shyǵarǵan taýary úlken naryqqa arzan ári tez jetýi kerek. Osy turǵyda Qazaqstannyń Orta Azııamen salystyrǵanda ornalasqan jeri utymdy. Toǵyz joldyń torabynda turmyz. 13 dáliz ótedi, sonyń eń irisi – Transkaspıı orta dálizi. Qazirgi taýar tasymalyn bir kúnge deıin qysqartý josparda bar, – dedi ol.
Komıtet tóraǵasy Prezıdenttiń sheteldik saparlaryndaǵy ınvestıtsııalyq jobalardy iske qosýdyń mańyzyn atap ótti.
– Mysaly, Qytaıǵa barǵan saparda iri jobalarǵa qol jetkizdik. Odan bólek AQSh, Nıý-Iorkte bolǵan kelisimde ІT salasyn damytý máselesi qaraldy. Sırek kezdesetin metaldar máselesinde úlken kelisimderge qol qoıylyp jatyr. Onyń ishinde shıkizat óndirýmen qatar amerıkalyq tehnologııanyń arqasynda tereń óńdeý, ónimdi eksporttaý máselesi bar. AQSh – 2005 jyldan beri 50 mlrd AQSh dollarynan kóp ınvestıtsııa salǵan iri memleket. Aldaǵy ýaqytta da osyndaı iri jobalardy júzege asyrsaq, ekonomıkaǵa úlken paıda túsedi, – dedi ol.
Ǵabıdolla Ospanqulov jasyl ekonomıkaǵa qatysty ınvestıtsııalardy tarqatty.
– 2060 jylǵa qaraı Qazaqstan kómirteksiz ekonomıkaǵa kóshýdi kózdeıdi. Bul maqsatta 610 mlrd dollar kóleminde ınvestıtsııa tartý josparlanǵan. Prezıdent jasyl ekonomıkaǵa qarjy tartý boıynsha úkimetke tapsyrma berip, qatań talap qoıyp otyr. Qazirdiń ózinde elimizde osy baǵytta jumys istep jatqan sheteldik ınvestorlar jetkilikti, – dedi ol.
Investıtsııa tartýdaǵy kedergiler qandaı?
Ekonomıst Baýyrjan Ysqaqov Qazaqstannyń ınvestıtsııalyq áleýeti joǵary, alaıda ony tolyq paıdalana almaı otyrǵanymyzǵa nazar aýdarady.
– Kemshilikter kedergi bolyp otyr. Máselen, ákimshilik rásimderdiń uzaqtyǵy, bıýrokratııa, sot júıesine senimniń tómendigi jáne jobalardy iske asyrýdaǵy baıaýlyq básekelesterimizdiń alǵa shyǵýyna múmkindik beredi. Shıkizat mol, biraq tehnologııalyq jańartý baıaý, energııa quny joǵary. Munaı, gaz, hımııa salasynda iri resýrstyq baza bar bolsa da tereń óńdeý jobalary jaı iske asady. Týrızmge kelsek, áleýet zor, alaıda taǵy ınfraqurylym, servıs jáne marketıng jetkiliksiz, – dedi ol.
Ekonomıst óńirlerdiń jaýapkershiligin kúsheıtý qajet dep esepteıdi.
– Investıtsııalyq jobalardy súıemeldeıtin kásibı komandanyń joqtyǵy ákimderdiń motıvatsııasyn tómendetedi. Keıde olar ınvestıtsııa tartsa da jobanyń iske asý táýekeli úshin jaýapkershilik alǵysy kelmeıdi, – dedi Baýyrjan Ysqaqov.
Máseleni Memleket basshysy byltyrǵy Joldaýda kótergen bolatyn. Prezıdent Úkimet janyndaǵy Investıtsııa shtabyna aýqymdy quzyret berip, jobalardy júzege asyrý qarqynyn arttyrýǵa jol ashý keregin aıtty.
– Ekonomıkaǵa salynǵan tikeleı ınvestıtsııa kólemin azaıtyp almaý úshin osy baǵyttaǵy jumysty kúsheıtý kerek. Keıbir ákimder men mınıstrler ınvestor tartý isine jóndi atsalyspaı otyrǵanyn atap ótkim keledi. Úkimet bul sharýany retke keltirýge tıis, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Ǵabıdolla Ospanqulov ınvestorlardan keletin shaǵymdardyń negizgi sebepterin tizbektedi.
– Investorlar ákimdikpen birge jer tańdaıdy, biraq bıýrokratııa, ınfraqurylym álsizdigimen betpe-bet kelýi múmkin. Máseleni ınvestıtsııalyq ortalyq sheshedi, olar turalap qalǵan jobalardy iske qosýǵa atsalysady. Shtabtyń arqasynda 80 mlrd AQSh dollary somasyndaǵy jobalar naqty júzege asqan, – dedi ol.
Baıqaǵanymyzdaı, ındýstrııalyq jobalardyń áleýeti joǵary bolǵanmen, olardyń naqty nátıjege jetýi ınvestıtsııalyq klımattyń sapasyna, jobalardy súıemeldeýdiń tıimdiligine jáne óńirlerdegi jaýapkershilik deńgeıine tikeleı baılanysty bolyp otyr. Eń bastysy, reformalar tıimdi júzege assa, ındýstrııalandyrý ekonomıkalyq ósimdi turaqty qamtamasyz ete alady.