Qazaqstannyń áskerı baılanys qyzmeti zamanaýı tehnologııany qanshalyqty meńgergen
ASTANA. KAZINFORM — 1994 jylǵy 31 qazanda Qorǵanys mınıstriniń dırektıvasyna sáıkes QR Qarýly kúshteriniń Bas shtabynda Baılanys basqarmasy quryldy. Sol ýaqyttan beri elimizdiń baılanys áskerleri qalyptasyp, damyp, qazir zamanaýı qarý-jaraqpen jáne tehnıkalyq quraldarmen tolyq qamtamasyz etildi. Áskerı baılanysshylar kúnine oraı osy qyzmettiń qazirgi jaı-kúıin QR QK Bas shtaby Baılanys departamentiniń bastyǵy polkovnık Asan Ákishevten surap bildik.
– Baılanys áskerleriniń qalyptasýy men damýy ońaı bolmaǵanyn túsinemiz. Keńes Odaǵy ydyraǵannan keıin, qorǵanys salasy aýyr synaqtardan ótti. Sol kezeńdi eske alǵanda, tuńǵysh Qorǵanys mınıstri, Keńes Odaǵynyń Batyry, Halyq qaharmany Saǵadat Nurmaǵambetovtiń: «Men ózimdi maıdan shebinde turǵandaı sezinemin» degen sózi oıǵa oralady. Sol kezdegi qıyn kezeńge osylaı baǵa berilgen edi...
– Sózińizdiń jany bar. Sol kezeńdegi basty mindet – baılanys áskerlerinde qalǵan murany saqtaý, tehnıka men kadrlardy qorǵaý boldy. Barlyq ardager baılanysshylarǵa, sonyń ishinde alǵashqy basshymyz general-maıor Múbarak Orynbekovke alǵys aıtý kerek. Solardyń arqasynda ınfraqurylym men tehnıka saqtaldy, baılanys quraldary men múlik qalpyna keltirildi jáne Qazaqstan armııasynyń baılanys áskerlerin qurý mıssııasy tolyǵymen oryndaldy.
Kadr tapshylyǵy da ózekti másele boldy. Ony sheshý úshin 1994 jyly Almaty joǵary jalpy komandalyq ýchılışesinde baılanys kafedrasy quryldy. Kýrsanttardy daıyndaý úshin barlyq áskerı bólimder men baılanys bólimsheleriniń kómegimen qysqa merzimde oqý-materıaldyq baza jasaldy. Sol ýaqytta kishi býyn mamandaryn daıarlaıtyn oqý ortalyǵy da ashyldy (21770 áskerı bólim).
Tehnıka moraldyq turǵydan eskirgen, jıi isten shyǵyp turatyn. Sondyqtan ony qalpyna keltirý, jańartý jáne jańa baılanys quraldarymen jabdyqtaý birinshi kezekte sheshildi. Memlekettik qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin baılanys áskerleriniń quramyn arttyrý, jańa áskerı bólimder men baılanys toraptaryn qalyptastyrý qajet boldy. Búginde Qarýly kúshterdiń baılanys áskerleri qural-jabdyqpen tolyqtaı qamtamasyz etilgenin, kez kelgen qıyn jaǵdaıda bólimshelerdi basqarýdy qamtamasyz ete alatynyn senimdi túrde aıta alamyz.
– Qazirgi kezdegi baılanys áskerleri qandaı zamanaýı tehnıkalyq quraldarmen jabdyqtalǵan?
– Baılanys áskerleri qazirgi zamanǵy baılanys quraldarynyń keń spektrimen qamtamasyz etilgen. Qarý-jaraqta zamanaýı tsıfrlyq keshender men apparattar bar. Olar derekterdi, daýysty jáne beıne sıgnaldaryn jabyq rejımde joǵary jyldamdyqpen joldaýǵa múmkindik beredi. Spýtnıktik jáne radıojelilik stantsııalar keńinen qoldanylady. Negizgi nazar jelilik prıntsıpterge sáıkes baılanys qurýǵa jáne radıoelektrondyq kedergilerge tótep berýge múmkindik beretin jańa býyndaǵy tsıfrlyq radıostantsııalarǵa aýdarylǵan. Sonymen qatar, birtutas aqparattyq-kommýnıkatsııalyq keńistikke biriktirilgen mobıldi baılanys keshenderi damytylyp jatyr. Bul áskerlerdi basqarýdyń jedeldigin, senimdiligin jáne jasyryndylyǵyn arttyrady.
Spýtnıktik keshender alys aýdandarda dástúrli baılanys jelilerin qoldaný múmkin bolmaǵan kezde baılanys arnalaryn uıymdastyrýǵa múmkindik beredi. Baılanys toraptaryn osylaısha jabdyqtaý respýblıka aýmaǵynda áskerlerdi basqarýdy tolyq qamtamasyz ete alady.
– Asan Rahmatýllauly, Qarýly kúshterdi turaqty basqarýdy qamtamasyz etýde baılanysshylardyń róli mańyzdy. Baılanys áskerleri qandaı jattyǵýlarǵa qatysady?
– Baılanys – bul armııanyń negizgi júıesi jáne kez kelgen jaýyngerlik is-qımyldardy tabysty oryndaýdyń kepili. Turaqty basqarýsyz jeńis te bolmaıdy. Sondyqtan baılanys áskerleri Qazaqstan aýmaǵynda ǵana emes, halyqaralyq deńgeıdegi barlyq jattyǵýǵa qatysyp turady.
Bıyl barlyq baılanys áskerlerin jumyldyrý arqyly aýqymdy arnaıy jattyǵý ótkizilgenin aıta ketý kerek. Bul jattyǵýdyń ereksheligine toqtalsaq, memlekettik organdarmen jáne baılanys operatorlarymen ózara is-qımyl aıasynda baılanysty qamtamasyz etý boıynsha aýqymdy tapsyrmalar oryndaldy.
– Baılanys áskerleri úshin mamandardy daıarlaý júıesi qalaı uıymdastyrylǵan? Injenerlik mamandyqtar boıynsha ofıtserler, sondaı-aq kishi býyn mamandary qaıda daıyndalyp jatyr?
– Qazirgi kezde baılanys mamandaryn daıyndaý júıesi tolyq qurylǵan jáne baılanysshylar barlyq deńgeıde daıarlyqtan ótedi. Baılanys ofıtserlerin daıyndaý boıynsha negizgi oqý orny – Almatydaǵy Radıoelektronıka jáne baılanys áskerı-ınjenerlik ınstıtýty. Munda jyl saıyn 50–60 leıtenant daıyndalyp, áskerlerge baılanys vzvodtarynyń komandırleri, baılanys toraptarynyń ınjenerleri jáne mamandary retinde jiberiledi.
Ofıtserlerdi joǵary bilimnen keıin daıarlaý máselesi de oń sheshimin tapqan. 2023 jyly Qorǵanys mınıstrliginiń qoldaýymen QR Ulttyq qorǵanys ýnıversıtetinde polkovnık Dáýlet Sathanuly Arenovtiń basshylyǵymen baılanys jáne aqparattyq qaýipsizdik kafedrasy ashyldy. Polkovnık Arenov joǵary kásibı deńgeıge ıe jáne áskerde mol tájirıbe jınaǵan maman. Qazir kafedrada 9 magıstrant oqyp jatyr. Sonymen qatar, ofıtserler Reseıdiń Sankt-Peterbýrg qalasyndaǵy S. Býdennyı atyndaǵy áskerı baılanys akademııasynda daıyndyqtan ótedi.
Baılanysshy serjanttardy daıyndaý Astanadaǵy armııa generaly Saǵadat Nurmaǵambetov atyndaǵy áskerı kolledjde júrgiziledi. Al kishi býyn baılanys mamandaryn Almaty oblysyndaǵy oqý ortalyǵynda daıyndaıdy. Ortalyq jyl saıyn 240 mamandy túrli baǵyt boıynsha áskerge jiberedi.
– Kezekti merzimdi shaqyrý kezinde baılanys áskerlerine qandaı kontıngent qabyldanady? Jańadan kelgen sarbazdar arasynda tehnıkalyq dıplomy bar mamandar jetkilikti me?
– Kelgen kontıngent ártúrli deńgeıde. Ókinishke qaraı, tehnıkalyq bilimi bar jaýyngerler kóp emes. Degenmen, baılanys áskerleriniń ereksheligin eskere otyryp, áskerge shaqyrǵanda biz negizinen ІT mamandardy, tehnıkalyq bilimi bar jastardy jáne baılanys salasynda jumys istegen adamdardy irikteýge tyrysamyz.
Atap aıtqanda, Qorǵanys mınıstrliginiń basshylyǵy ásker qatarynda qyzmet barysynda baılanys mamandaryn sapaly daıyndaý mindetin qoıdy. Bul keıin azamattyq salada jumysqa ornalasýǵa septigin tıgizedi. Atap aıtqanda, áskerge shaqyrylǵan jas jigitter bizdiń oqý ortalyǵymyzda jelilik qondyrǵylar men elektrondy jabdyqtardyń elektromonteri, radıobaılanys mamandyǵyn meńgerip shyǵady. Oqý ortalyǵyn támamdaǵan soń, merzimdi qyzmettegi áskerı qyzmetshilerge sertıfıkat beriledi. Sondyqtan burynǵy sarbazdarymyzdy túrli kásiporyndar men baılanys mekemelerinde qyzmet atqaryp júrgenin jıi kezdestiremiz.
– Baılanys áskerleri oqý jylynyń sońynda qandaı nátıjelerge qol jetkizdi?
– Kásibı mereke – «Áskerı baılanysshy kúni» oqý jylynyń sońyna (áskerde oqytýdyń eki kezeńi bar - qysqy jáne jazǵy) sáıkes keledi. Bul bizge jumysymyzdy jan-jaqty taldap, oń jáne teris jaqtaryn anyqtap, bolashaqqa arnalǵan tapsyrmalardy belgileýge, qorytyndy shyǵaryp, jaýyngerlik saıystyń jeńimpazdaryn anyqtaýǵa múmkindik beredi.
Osy oqý jyly baılanys áskerleri úshin sátti boldy. Bólimsheler men bólimder barlyq daıyndyq kezeńinde joǵary kásibı deńgeıin kórsetti. Daıyndyq sapasy men tapsyrmalardy oryndaý qabileti aıtarlyqtaı artty. Oqý jylynyń maqsaty tolyq oryndalyp, tapsyrmalar tabysty sheshildi deýge negiz bar.
– Áskerı baılanysshy qyzmetine keletin maman ózin qaı qyrynan damytýy kerek?
– Qazirgi jaǵdaıda baılanys quraldary tez damyp kele jatqanyn eskersek, baılanysshy mamandyǵy joǵary ıntellektini, bilim men quzyretin únemi jetildirip otyrýdy talap etedi.
Sonymen qatar, qazirgi zamanǵy jaǵdaılarda tabysqa jetý úshin baılanysshyǵa zamanaýı tehnologııalardy meńgerý, eń kúrdeli jaǵdaıda da baǵdar taýyp, komandır men shtabqa baılanysty qamtamasyz etý qabileti qajet. Qarsylastardyń radıoelektrondyq jáne kıberqaýip tosqaýylyna tótep berip, jumys isteı bilýi kerek.
Barlyq áskerı qyzmetshiler sııaqty baılanys mamanynda da batyldyq pen fızıkalyq tózimdilik qasıetteri bolýy tıis. Sondyqtan bul mamandarǵa kez kelgen ýaqytta Otanyn qorǵaýǵa daıyn turý tıis degen talap qoıylady.
– Kásibı mereke – «Áskerı baılanysshy kúni» ózderińiz dástúrli túrde qandaı is-sharalar uıymdastyrasyzdar?
– Baılanys áskerleriniń ózindik qalyptasqan jaýyngerlik dástúrleri bar. Kásibı mereke kúni barlyq bólimshede áskerı baılanysshylar óz salasyna sińirgen eleýli eńbegi úshin ardagerlerge qurmet kórsetedi. Olar jınaǵan baı tájirıbesin jas býynǵa úıretip, kásibı sabaq beredi. Aıta ketý kerek, kóptegen ardager áli kúnge deıin óz mamandyǵy boıynsha ártúrli salalarda jemisti qyzmet atqaryp keledi.
Qazirgi áskerı baılanysshylardyń jas býyny úlgi tutar ardagerlerimizge qarap, boı túzeýi tıis. Olardyń qajyrly eńbegi men jetistikteri - árqashan bizge ónege. Biz – ofıtserler, serjanttar men sarbazdar Otanymyzdy qorǵaýda turaqty baılanysty qamtamasyz etýge qaýqarlymyz.