Qazaqstanǵa JI retteýde halyqaralyq tájirıbe qajet pe — sarapshylar pikiri

ASTANA. KAZINFORM — BIZDIÑ ORTA podkastynyń jańa shyǵarylymynda Májilis depýtaty Ekaterına Smyshlıaeva men ekonomıst Oljas Qudaıbergenov jasandy ıntellektini qoldanýdaǵy avtorlyq quqyq pen jeke derekterdi qorǵaýǵa qatysty retteý tásilderin talqylady.

Depýtat E. Smyshlıaevanyń aıtýynsha, retteýshiler arasyndaǵy pikirtalastarǵa qaramastan ázirge eshbir memleket adamnyń shyǵarmashylyq ónim jasaýdaǵy úlesin naqty aıqyndaıtyn tabysty tájirıbe qalyptastyrǵan joq.

— Qazir túrli pikirtalas júrip jatyr, eger júıe ózdiginen túpnusqa dúnıe jasasa, nege ol adamnyń qatysýynsyz da qorǵalmaıdy? Mundaı jaǵdaıda avtorlyq quqyqta jańa normalardy oılap taýyp, bólek sanat engizýge týra kelýi múmkin. Shartty túrde aıtqanda, osyndaı ónimderge arnalǵan «elektrondyq» nemese «tsıfrlyq» quqyq bolady. Sol kezde júıelerdiń ıeleri mundaı quqyqqa talap qoıyp, ony qorǵaý úshin kúrese alady. Sondyqtan da bul taqyryp óte daýly bolyp tur, — dedi ol.

Depýtattyń aıtýynsha, jasandy ıntellekt modelderin oqytý kezinde árbir avtordan kelisim alý talaby is júzinde múmkin emes, óıtkeni derekter kólemi orasan zor. Mundaı shema is júzinde jumys istemeıdi, al qazirgi modelder ony áldeqashan aınalyp ótken. Bul saladaǵy erejeler áli kúnge deıin qaıta qaralmaǵan.

— Taǵy bir mańyzdy suraq: júıeni oqytýdy avtorlyq quqyqty buzý dep sanaýǵa bola ma? Óıtkeni model derekterdi kesh sekildi tek ýaqytsha kóshiredi. Al kesh quqyq buzýshylyq bolyp sanalmaıdy. Demek, jasandy ıntellektini oqytý da avtorlyq quqyqty buzý retinde qarastyrylmaýy múmkin, — dedi depýtat.

E. Smyshlıaeva atap ótkendeı, jasandy ıntellektini oqytý protsesinde derekter jańa ónim jasaý úshin paıdalanylady, biraq bastapqy avtorlyq kontentpen naqty baılanysyn anyqtaý múmkin emes. Onyń aıtýynsha, mundaı modelder túpnusqany qaıtalamaıdy jáne onymen básekege túspeıdi, sondyqtan avtorlyq quqyqty buzýdyń klassıkalyq tetigi bul kontekste is júzinde «joıyldy».

Qazir jańa retteýshi tásilder talqylanyp jatyr, dedi depýtat. Sońǵy jyldary Qytaı, Japonııa, AQSh jáne tipti avtorlyq quqyqty qorǵaýdaǵy barynsha konservatıvtiligimen tanymal Eýropalyq odaq kelisim alýdyń tetikterin jeńildetýge bet burdy.

— Qazir «avtomatty kelisim» nusqasy usynylyp jatyr: eger materıal ashyq qoljetimdi bolsa jáne avtor mashınamen oqylatyn tyıym belgisin qoımasa, júıe bul derekterdi paıdalana alady, ári bul avtorlyq quqyqty buzý bolyp sanalmaıdy. Biz de osyndaı úlgini usynamyz, áıtpese ulttyq júıeler jeńiledi: biz ózge elderdiń kontentin alyp, óz materıalymyzdy qoldana almaı qalamyz, — dedi ol.

Ekonomıst Oljas Qudaıbergenovtyń pikirinshe, retteý turǵysynan aldyńǵy qatarly elder alǵa ketip barady, olar sheshim qabyldaýda jedel áreket etedi.

— Sondyqtan negizdemelik Tsıfrlyq kodekste mynadaı normany qarastyrýǵa bolady: eger qandaı da bir taqyryp Qazaqstanda áli pysyqtalmasa, onda el ozyq tájirıbege súıenedi. Mundaı jaǵdaıda bul tehnologııalardy qoldanatyn iri IT-kompanııalar qazaqstandyq paıdalanýshylar aldynda eń úzdik halyqaralyq tájirıbelerge sáıkes jaýapkershilik arqalaıtyn bolady, — dedi spıker.

Tıisinshe, eger aqparattyń nemese jeke derekterdiń taralýyna qatysty sot isteri qaralsa, mysaly, Eýropalyq komıssııa Qazaqstan halqynyń sanyna saı proportsıonaldy kólemde iri aıyppul salady. Bul aıyppul talap qanaǵattandyrylǵan soń Qazaqstanǵa tólenýi tıis. Ekonomıstiń pikirinshe, bul ádil norma jáne ol IT-gıganttardy qazaqstandyq paıdalanýshylarǵa qatysty tártipke shaqyrady.

— Senimdi ıýrısdıktsııalar uǵymy — jańa zańnama emes. Ol birqatar elde qoldanylady. Bul máseleni talqylaýymyz kerek, óıtkeni bul ońaı másele emes. Bir jaǵynan, iri kompanııalarda derekterdi qorǵaý mindettemeleri Qazaqstanǵa qaraǵanda áldeqaıda qatań. Ekinshi jaǵynan, Qazaqstan aýmaǵynda ózge eldiń quqyǵyn qoldaný pretsedenti jańashyl, biraq daýly tásil sanalady. Sondyqtan munda abaı bolý qajet, onyń artyqshylyqtary da, kemshilikteri de bar, — dep jaýap berdi Ekaterına Smyshlıaeva.

Depýtattyń aıtýynsha, iri platformalar mundaı talaptarǵa jıi kelisedi, óıtkeni olar belgili bir máselede Qazaqstanda eýropalyq zańnamaǵa sáıkes jaýapqa tartylýy múmkin ekenin túsinedi, esesine ulttyq normalardy basqa salada aınalyp ótýge múmkindik alady. 

— Bul kúrdeli taqyryp, biraq ıdeıanyń ózi ómirsheń. Meniń oıymsha, Tsıfrlyq kodekspen jumys barysynda biz osyndaı máselelerdi de talqylaıtyn bolamyz, — dep atap ótti depýtat.

E. Smyshlıaeva túsindirgendeı, Qazaqstanda senimdi tsıfrlyq obektiler ınstıtýty qarastyrylǵan. Ol halyqaralyq ıýrısdıktsııalarmen tikeleı baılanysty emes, alaıda elimiz halyqaralyq kompanııalarmen jáne tsıfrlyq sheshimdermen sózsiz árekettesedi. Onyń aıtýynsha, senim ınstıtýty aıqyn ári ashyq jumys isteýi tıis, bul úshin ulttyq saraptamany damytý qajet.

— Dál osy sebepti senimdi dep taný kezinde kompanııalardyń nemese ónimderdiń halyqaralyq mártebesi de eskeriletin bolady, sebebi keıbir sheshim boıynsha jahandyq deńgeıde saraptama bizdiń el ishindegi múmkindikterimizden áldeqaıda joǵary. Osyǵan baılanysty senimdi ıýrısdıktsııa ıdeıasy da ómirsheń bolyp qala beredi, — dep qorytyndylady Ekaterına Smyshlıaeva.

Aıta keteıik, bıyl elimizde barlyq qarajat kózderi esebinen 19,2 mln sharshy metr turǵyn úı nemese 176-myńnan astam páter salý josparlanǵan.