Qazaqstanǵa tartylatyn tikeleı sheteldik ınvestıtsııalar nege azaıdy

ASTANA. KAZINFORM – «Kazakh invest» ulttyq kompanııasy» AQ arnaıy materıal jarııalady. Onda tikeleı sheteldik ınvestıtsııa kólemi, eldegi ınvestıtsııalyq saıasatqa qatysty qalyptasqan jaǵdaı men oǵan áser etetin faktorlar týraly aıtylady.

Ulttyq kompanııa málimetterine súıenetin bolsaq, Qazaqstan Respýblıkasyna tikeleı sheteldik ınvestıtsııalardyń (TShI) aǵyny boıynsha derekter Qazaqstan Ulttyq bankiniń (QUB) ádistemesine sáıkes qalyptastyrylady. Bul ádisteme Halyqaralyq valıýta qorynyń (HVQ) halyqaralyq standarttaryna saı keledi. Esepteýlerdiń negizin tikeleı sheteldik ınvestorlardyń qyzmeti týraly resmı málimetter, korporatıvtik statıstıka jáne salalar men óńirler boıynsha jarııalanatyn vedomstvolyq esepter quraıdy.

Atalǵan ádistemege sáıkes, TShI quramyna kelesi kórsetkishter kiredi:

• Qazaqstandyq kásiporyndardyń keminde 10%-dyq úlesin rezıdent emesterdiń satyp alýy;
• Qaıta ınvestıtsııalanǵan tabys – sheteldik tikeleı ınvestorlardyń qazaqstandyq kásiporyndardyń bólinbegen paıdasyndaǵy nemese zalalyndaǵy úlesi;
• Sheteldik tikeleı ınvestorlardan alynǵan qaryz qarajattary – nesıe, taýar, qyzmet nemese materıaldyq emes aktıvter túrinde.

QUB-tyń syrtqy ekonomıkalyq qyzmet shottaryn qalyptastyrý ádistemesine sáıkes, qaıta ınvestıtsııalanǵan tabys – bul sheteldik ınvestordyń kapıtaldaǵy úlesine proportsıonaldy túrde tıesili sheteldik enshiles jáne assotsıatsııalanǵan kásiporyndardyń bólinbegen tabysy.

2024 jyldyń qańtar-qyrkúıek aılarynda Qazaqstanǵa taza TShI aǵynynyń 98,4%-ǵa tómendeýi qaıta ınvestıtsııalanǵan tabystyń 93,4%-ǵa (6,4 mlrd AQSh dollaryna) qysqarýymen tikeleı baılanysty. Bul, óz kezeginde, sheteldik qatysy bar kásiporyndardyń taza paıdasynyń azaıýyn nemese sheteldik aktsıonerlerge dıvıdend tólemderiniń artýyn kórsetedi.

Naqty sebepterdi anyqtaý úshin sheteldik ınvestorlardyń qarjylyq eseptiliginiń bastapqy derekterin ashý qajet. Alaıda, Qazaqstannyń halyqaralyq mindettemelerine (HVQ aldyndaǵy), sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasynyń Kásipkerlik kodeksiniń 29-babyna jáne «Memlekettik statıstıka týraly» zańnyń 8-babyna sáıkes, QUB bul aqparatty jarııalamaıdy.

Aıta ketý kerek, qaıta ınvestıtsııalanǵan tabys kólemi sheteldik aktsıonerlerdiń paıda bólý týraly sheshimderine jáne álemdik shıkizat naryqtarynyń baǵamyna baılanysty qalyptasady. Qazaqstandaǵy TShI qurylymynda taý-ken óndirý sektorynyń úlesi áli de joǵary bolǵandyqtan, bul faktorlar eldiń ınvestıtsııalyq tartymdylyǵynan góri jahandyq ekonomıkalyq úrdisterdiń áserin kórsetedi. Osyǵan baılanysty, memlekettik organdar bul úderisterdi tikeleı retteı almaıdy.

Demek, taza TShI aǵynynyń tómendeýi Qazaqstannyń ınvestıtsııalyq saıasatynyń álsizdigimen emes, shıkizat naryǵyndaǵy jahandyq qubylmalylyqpen jáne ınvestorlardyń dıvıdendterdi tóleý týraly sheshimderimen baılanysty. BAQ-tyń keıbir jarııalanymdarynda kórsetilgen ınvestıtsııalyq saıasatty túbegeıli qaıta qaraý qajettiligi týraly tujyrymdar osy ekonomıkalyq erekshelikterdi eskermeıdi.

2024 jyldyń úsh toqsanynda Qazaqstan ekonomıkasyna 12,7 mlrd AQSh dollary kóleminde Jalpy TShI tartyldy. Bul kórsetkish birqatar telegram-arnalarda aıtylǵan ınvestıtsııalar tolyǵymen toqtady degen pikirdi joqqa shyǵarady. Degenmen, bul kólem 2023 jylmen nemese rekordtyq 2022 jylmen salystyrǵanda aıtarlyqtaı tómen.

Jalpy TShI aǵynynyń azaıýynyń negizgi sebebi – Atyraý oblysyndaǵy Teńiz munaı-gaz ken ornynda jalpy quny 46 mlrd AQSh dollarynan asatyn «Bolashaq» keńeıý jobasynyń (BKJ) aıaqtalýy. 2025 jyldyń qańtarynda «Teńizshevroıl» JShS (TShO) úshinshi býyn zaýytynda munaı óndirýdi sátti bastady, bul BKJ-nyń negizgi kezeńderiniń biri bolyp tabylady. Jobanyń tolyq iske qosylýynan keıin Teńizdegi jalpy munaı óndirý kólemi jylyna 12 mln tonnaǵa artyp, jyldyq kórsetkish 40 mln tonnaǵa jýyqtaıdy.

Osylaısha, BKJ negizgi kezeńderi aıaqtalyp, joba sońǵy iske qosý satysyna kóshti. Buǵan deıin TShI statıstıkasynda qurylysqa salynǵan ınvestıtsııalar kórsetilip kelse, endi memleket osy joba arqyly salyq túsimderi túrinde tikeleı tabys alatyn bolady.

Sarapshylardyń baǵalaýy boıynsha, BKJ-nyń iske qosylýynan keıin jyl saıyn Qazaqstan bıýdjetine qosymsha 2,8 mlrd AQSh dollary túsedi. 2016–2024 jyldary BKJ aıasynda tartylǵan ınvestıtsııalar jalpy TShI kórsetkishterine aıtarlyqtaı áser etti, al qurylys kezeńiniń aıaqtalýy ýaqytsha tómendeýge alyp keldi. Sondyqtan, TShI kórsetkishteriniń azaıýyna jol bermeý úshin jańa ınvestorlardy tartý jáne jańa jobalardy iske qosý boıynsha belsendi jumys isteý mańyzdy.

Bul baǵyttaǵy jumystar belsendi júrgizilýde.

BUU-nyń ESKATO uıymynyń málimetine sáıkes, Qazaqstan Soltústik jáne Ortalyq Azııa óńirinde jańa jobalarǵa ınvestıtsııa tartý boıynsha kóshbasshy mártebesin saqtap otyr. 2024 jyly elimizge jańa jobalarǵa 15,7 mlrd AQSh dollary kóleminde ınvestıtsııa tartylyp, bul kórsetkish aımaqtyń jalpy ınvestıtsııalarynyń 63%-yn qurady. Sonymen qatar, 2024 jyly jańa ınvestıtsııalyq jobalar sany 2023 jylmen salystyrǵanda 88%-ǵa artty. Bul jobalardyń iske qosylyp, tolyq qýatynda jumys isteýi úshin birneshe jyl qajet bolǵanymen, olar munaı-gaz sektoryndaǵy iri jobalardyń aıaqtalýynan týyndaǵan TShI kórsetkishteriniń ýaqytsha tómendeýin óteýge jáne Qazaqstan ekonomıkasynyń ártaraptandyrylýyna negiz qalaýǵa múmkindik beredi.

Jalpy, 2024 jyly tirkelgen taza TShI aǵynynyń tómendeýi – ýaqytsha qubylys, ol obektıvti ekonomıkalyq jáne tsıkldik faktorlarǵa baılanysty oryn aldy.

Qazaqstan sheteldik ınvestorlar úshin tartymdy baǵyt retinde qalyp otyr. Buǵan eldiń jańa ınvestıtsııalyq jobalardy tartý boıynsha Soltústik jáne Ortalyq Azııada kóshbasshy bolýy dálel. Osyndaı iri jobalardyń, sonyń ishinde BKJ-nyń aıaqtalýy, el ekonomıkasyn ártaraptandyrýǵa múmkindik beredi. Bolashaqta jańartylatyn energetıka, agroónerkásiptik keshen, kólik-logıstıka jáne tsıfrlandyrý salalary Qazaqstan ekonomıkasynyń negizgi ósý draıverlerine aınalýy múmkin.

Qazaqstan ınvestıtsııalyq klımatty jaqsartý jáne jańa ekonomıkalyq bastamalardy ilgeriletý boıynsha belsendi jumys júrgizýde. Bul sharalar TShI kórsetkishteriniń ýaqytsha tómendeýiniń áserin azaıtyp qana qoımaı, Qazaqstannyń jahandyq ınvestıtsııalyq naryqtaǵy pozıtsııasyn nyǵaıtýǵa múmkindik beredi.

Aıta keteıik, 28 qańtar kúni Memleket basshysynyń tóraǵalyǵymen ótken úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Qasym-Jomart Toqaev úkimet ınvestıtsııa salasyndaǵy jumysty kúsheıtýi qajet ekendigine basa nazar aýdardy.

«Basqa jol joq. Áıtpese, ınvestıtsııa naryǵyndaǵy básekelestik qyzyp turǵan kezeńde zaman aǵymynan kesh qalamyz. Bizge sapaly ınvestıtsııa qajet ekeni anyq. Ozyq tehnologııaǵa negizdelgen jáne syrtqy naryqqa arnalǵan jobalardy ádette shetel ınvestorlary usynady. Byltyrǵy 9 aıda elimizge 12,7 mıllıard dollar tikeleı shetel ınvestıtsııasy tartyldy. Bul 2023 jyldyń dál sondaı kezeńimen salystyrǵanda 36 paıyzǵa kem, - dedi Qasym-Jomart Toqaev.