Qazaqstandyq mamandar aı saıyn koronavırýsty anyqtaıtyn 50 myń test jasaýǵa qaýqarly
«Sizben sóılespes buryn myna bir máselege nazar aýdartqym keledi. Qazir adamdar óte mańyzdy aqparattardy keıde jiti túsinbeı, keıde basqa málimettermen shatastyryp alyp jatyr. Sol úshin sizge bul istiń mánisin túsindirip bereıin. Mańyzdy eki baǵyt bar: onyń biri – dıagnostıka, ekinshisi – skrınıng. ıAǵnı dıagnostıka bizge koronavırýs juqtyrǵan adamdy anyqtaýǵa múmkindik beredi. Dıagnostıkany júrgizý úshin polımerazalyq tizbek reaktsııaly testterdi (PTR testter) paıdalaný kerek. ıAǵnı bul – laborotorııalyq zertteý. Koronavırýs juqtyrýy múmkin degen adamnyń murnynan alǵan test laborotorııaǵa jóneltiledi. Onda nátıje shyǵady. Adamnan alynǵan testten osy kezde koronavırýstyń kóshirmesi tabylýy múmkin. Vırýs kóbeıgenniń ústine kóbeıip belgili bir mólsherge kelgen kezde aǵzaǵa shabýyl jasaı bastaıdy. Osy vırýsty PTR testter anyqtaıdy. Olardyń dáldigi óte joǵary. Ol tipti vırýstyń 100 kóshirmesine deıingi mólsherin taba alady. ıAǵnı biz testileýmen aınalysyp jatyrmyz degen kezde juǵyndyny alamyz da laborotorııalyq jaǵdaıda onyń nátıjesin shyǵaramyz.
Vırýs belgi bermeı ótip ketýi de múmkin. Alaıda testileý barysynda koronavırýs ınfektsııasy muryn qýysyna endi ǵana túsken adamdardy da anyqtap jatyrmyz. Eger vırýs tek muryn qýysynan tabylyp, ary ketpegeni belgili bolsa – ol kisi álbette aýyrmaýy múmkin.
PTR testter ınkýbatsııalyq deńgeıde jatqan, aýrý belgileri anyqtalmaǵan adamdardan da vırýsty anyqtaýǵa qaýqarly.
Adam aýyrǵan kezde onyń aǵzasynda antıdene (mıkroaǵzalar bóletin toksınderdi joıatyn qan plazmasy) paıda bolady. Antıdene degenimiz – atalǵan vırýsqa qarsy ımmýnıtet. Immýnıtet ózdiginen vırýsqa qalaı tótep berýdi ýaqyt óte kele uǵady. Bul jaǵdaıda adam aýyrmaýy ıakı syrqatty jeńil kóterýi múmkin. Qazir metsenattar satyp alyp, iri qalalarǵa taratyp jatqan ekspress-testter aǵzadaǵy antıdeneniń baryn anyqtaıdy. Ekspress-testter vırýsty taba almaıdy. Olar dıagnostıkadan keıin birshama ýaqyttan keıin qoldanylady. Ekspress-testter halyqty skrınıngten ótkizý úshin qajet.
ıAǵnı áý bastan aıtyp, túsindirip ketkim keletini: ekspress-testter men PTR testter degenimiz – eki túrli nárse. Olardy shatastyrmaý kerek.
- Test qansha ýaqyt daıyndaldy? Ony daıyndaýǵa qandaı mamandar tartyldy?
- Myna jaǵdaıdy uǵý kerek: Qazaqstanda eshkim ekspress-testterdi oılap tapqan joq. Almatydaǵy bıotehnologııalyq ortalyq óte az ýaqyttyń ishinde vırýsty anyqtaý úshin PTR-testterdi oılap shyǵardy. Ol qolda bar shıkizatpen jasaldy. Álemge pandemııany jarııalaı salysymen Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy osy testterdi qalaı jasaý kerektigi týraly nusqaýlyqty memleketterge taratqan bolatyn. Sol standarttarǵa sáıkes búkil álem óz testterin jasady. Qazaqstan 2020 jyldyń qańtar aıynyń sońynda 2500 testti jasap shyǵaryp, birden paıdaǵa jarata bastady.
Osydan keıin bizdiń ǵalymdar testterdi tolyqqandy sıpatta qoldanysqa engizdi. Tipti ony ózge memleketterge sata alatyn dárejege jetip qaldyq. Buǵan deıin Qytaı elinen PTR testterdi satyp alyp kelgen edik. PTR testter qazir «maıa-maıa shóp ishindegi ıneni jarty saǵatta tabatyn qural» degen sıpatqa ıe bolyp otyr. ıAǵnı adamnyń boıyndaǵy mıkroaǵzalardyń ishinen PTR vırýsty taýyp alýǵa qaýqarly.
PTR testter shyǵarylǵan kezde biz ony durystap tekserip, taldap baryp, jumysqa kiristirgenimizdi aıta ketý kerek. Olar talaptardyń bárine saı bolyp shyqty.
- Paıyzben eseptegende PTR testterdiń vırýsty anyqtaý múmkindigi qanshalyqty?
- Murynnan alǵan juǵyndydan koronavırýstyń bar-joǵyn PTR testter 99 paıyzdyq dáldikpen anyqtap bere alady.
- Este bolsa, BAQ habarlamalarynda Aqmola oblysynda koronavırýs ınfektsııasynan kóz jumǵan áıelden áý basta ol syrqattyń anyqtalmaǵany aıtylǵan edi. ıAǵnı kúdikke ilingen azamattardy qaıtara testten ótkizý qajettigi bar ma?
- Bálkim, bul suraǵyńyzǵa Densaýlyq saqtaý mınıstrligi tolyqqandy jaýap bere alýy múmkin. Áıtse de PTR testtiń qatelespeıtinin aıta alamyn. Ol adamda alǵashynda vırýs bolmaýy da múmkin. ıAǵnı vırýs tekseristen keıin juǵýy da yqtımal.
- ıAǵnı kúdikke ilingen azamattardy qaıtara testten ótkizý qajettigi joq qoı...
- Jalpy, ıá. Testileý mehanızmi bar desek, qorytyndy «álsiz oń nátıje» kórsetýi de múmkin. Test qorytyndysy álsiz oń nátıje kórsetse, DDSU da qaıtadan testten ótkizýge keńes beredi. ıAǵnı bul zertteýde test vırýsqa uqsas mıkroaǵzalardy tabýy múmkin.
- Al elimizde koronavırýstan testten ótem deýshilerge aqyly qyzmetti iske qosý josparda bar ma?
- Qazirgi tańda koronavırýs ınfektsııasyn juqtyrdy degen kúdikke ilingen azamatty hattamaǵa sáıkes aýrýhananyń provızorlyq statsıonaryna jatqyzady. Demek ózdiginen tekserilem degennen buryn memleket ózi-aq kúdikke ilingenderdi tekseredi.
- ıAǵnı bul rette aqyly qyzmetti iske qosý josparda joq pa?
- Joq. Ázirge ondaı qyzmettiń keregi de joq. Bilýimshe, Almatydaǵy ońtústikkoreıalyq klınıka, sondaı-aq jeke emhanalardyń birqatary aqyly testten ótý júıesin iske qosýdy kózdegen. Biraq qazirgi tańda memleket bárin óz qolyna alyp, qaýip oshaǵyna jaqyn bolǵan adamdardyń bárin tekserip jatyr.
Qajettilikti jabý úshin qazir memleket 320 myń PTR testti (sheteldik) satyp alǵan edi. Shamamen 60 myńy qoldanylyp qoıdy. Al bizdiń qazaqstandyq mamandar shamamen aıyna 50 myń test jasaýǵa qaýqarly. Biz aıyna 250-300 myń test ótkizýdi kózdep otyrmyz. Bul jetkilikti.
- Qazaqstanda shyǵarylatyn testter shetelge satylýy múmkin be?
- Testti jasaýshylar qazir usynystaryn engizý ústinde. Biraq óndirýshiler qazirgi tańda aıyna tek 50 myń test shyǵarýǵa qaýqarly ekenin habarlaıdy. ıAǵnı olar ázirge Qazaqstannyń ishki suranysy úshin jumys atqarady. Shetelden suranys áli túsken joq. Іshinara birli-jarym suranystyń kelgeni bar.
- Suhbat bergenińiz úshin rahmet!