Qazaqstandyqtar óte az qımyldaı bastady – Zertteý

ASTANA.KAZINFORM — Qazaqstandyq ǵalymdar eresek turǵyndardyń fızıkalyq belsendilik deńgeıin ólsheý jóninde buryn-sońdy bolmaǵan aýqymdy zertteý júrgizdi. Kóńil kónshitpeıtin qorytyndylar men jaǵdaıdy túzetý joldary týraly Kazinform sholýynan oqyńyz.

Zertteýde medıtsına salasyndaǵy ǵalymdar — Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıtetiniń rektory Maqsat Shoranov, prorektor Ildar Fahradıev, Ǵylymı-tehnologııalyq park jetekshisi Aıaýlym Ibraeva Qazaqstannyń barlyq óńirinen 18 ben 69 jas aralyǵyndaǵy 6 720 adamǵa saýalnama júrgizgen. Alynǵan nátıjeler ǵalymdar kútkennen de alańdatarlyq bolyp shyqty.

Zertteý derekterine sáıkes, qazaqstandyq eresekterdiń 19,7 paıyzy Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy usynǵan fızıkalyq belsendiliktiń eń tómengi normasyn da oryndamaıdy. Qarapaıym tilmen aıtqanda, árbir besinshi adam densaýlyqqa qaýip tóndiretindeı deńgeıde az qozǵalady. Mundaı qozǵalys tapshylyǵy júrek-qan tamyrlary aýrýlarynyń, ınsýlttiń, ekinshi tıptegi qant dıabetiniń jáne qaterli isiktiń keıbir túrleriniń damý qaýpin arttyrady.

Salystyrmaly túrde, halyqaralyq zertteýlerge sáıkes, Qyrǵyzstanda fızıkalyq belsendiligi jetkiliksiz eresekterdiń úlesi shamamen 11 paıyzdy, Ózbekstanda — 16 paıyzdy, al Tájikstanda — 28 paıyzdy quraıdy. Álem boıynsha ortasha kórsetkish — 23 paıyz. Bul turǵyda Qazaqstan orta deńgeıde tur: óńirdegi eń nashar kórsetkish emes, alaıda eń úzdikterdiń de qataryna kirmeıdi.

DDSU eresekterge aptasyna keminde 150-300 mınýt ortasha qarqyndaǵy fızıkalyq belsendilikpen (jyldam júrý, velosıped tebý, belsendi úı sharýasy) nemese 75-150 mınýt joǵary qarqyndaǵy qozǵalyspen (júgirý, fýtbol oınaý, baspaldaqpen tez kóterilý) aınalysýdy, ne bolmasa osy eki nusqany úılestirýdi usynady. Bul kúnine nebári 20-30 mınýt qana, alaıda sonyń ózine de bári birdeı jete bermeıdi.

Al orta eseppen alǵanda, qazaqstandyqtar kúnine shamamen 2-3 saǵat qozǵalys jasaıdy. Bul kórsetkish áserli kóringenimen, eń bastysy — fızıkalyq belsendiliktiń qalaı jáne qandaı qarqynmen bólinetini.

Sporttyń ornyna kólik

Qazaqstan turǵyndary úshin qozǵalystyń negizgi kózi — bir jerden ekinshi jerge qatynaý, ıaǵnı jaıaý júrý men velosıped tebý. Bul kúndelikti fızıkalyq belsendiliktiń shamamen jartysyn quraıdy. Ekinshi orynda — jumys (shamamen úshten biri), al bos ýaqyttaǵy belsendilik, ıaǵnı sportpen shuǵyldaný men belsendi demalysqa bar-joǵy 17 paıyz ǵana tıesili.

Basqasha aıtqanda, kópshiligimiz qımyldy sportqa ýaqyt bólgendikten emes, bir jerge barý nemese jumys isteý qajettiliginen ǵana jasaımyz. Al densaýlyq turǵysynan alǵanda, dál bos ýaqyttaǵy júıeli belsendilik asa mańyzdy. Ol kúızelisti azaıtyp, uıqynyń sapasyn jaqsartady ári júrek jumysyn nyǵaıtady.

Dárigerlerdiń aıtýynsha, júrek pen qan tamyrlary úshin eń paıdalysy — bos ýaqyttaǵy qozǵalys: serýendeý, sportpen aınalysý, bı bıleý. Al aýyr fızıkalyq eńbek, kerisinshe, aǵzany shamadan tys qajytyp, dál osyndaı qorǵanysh áserin bermeıdi.

Qaýip tobyna kimder kiredi

Zertteý birqatar turaqty zańdylyqtardy anyqtady.

* Áıelder erlerge qaraǵanda az qozǵalady. Erler arasynda fızıkalyq belsendiligi joǵary adamdar jıi kezdesse, áıelderde tómen deńgeı basym. Áıelder qozǵalys mınýttaryn negizinen jaıaý júrý men qatynaýdan jınaıdy, al sportpen shuǵyldaný men aýyr dene eńbegi sırek kezdesedi. Bul kóbine turmystyq júktemeniń kóptigimen jáne áıelderdiń ózine arnalǵan ýaqyttan bas tartýǵa májbúr bolýymen baılanysty.

* 35 jastan keıin belsendilik birtindep tómendeıdi. Eń belsendi top — 18-34 jas aralyǵyndaǵy jastar. 35 jastan keıin negizgi nazar jumys pen otbasyǵa aýysyp, otyryp ótkizetin ýaqyt kóbeıedi, nátıjesinde DDSU usynymdaryna jete almaıtyndardyń úlesi artady. Erekshe osal top — 55 jastan asqan adamdar, ásirese áıelder: bul sanatta qozǵalysy jetkiliksiz jandardyń úlesi eń joǵary.

* Mamandyq pen otbasylyq jaǵdaıdyń mańyzy zor. Qozǵalysy az ómir salty kóbine memlekettik qyzmetshilerde, stýdentterde jáne jumyssyzdarda kezdesedi — ıaǵnı kóp otyratyn nemese kún tártibi turaqsyz adamdar arasynda. Úılengender men turmystaǵylar arasynda da fızıkalyq belsendiliktiń tómen deńgeıi boıdaqtarǵa qaraǵanda kóbirek baıqalady, sebebi bos ýaqyttyń edáýir bóligi otbasy men turmysqa jumsalady.

* Óńirler arasyndaǵy aıyrmashylyq aıqyn. Zertteý nátıjeleri óńirler boıynsha DDSU usynǵan fızıkalyq belsendilik deńgeıin oryndaıtyndar úlesinde eleýli aıyrmashylyq bar ekenin kórsetti. Máselen, Shyǵys Qazaqstan oblysy, Aqmola oblysy jáne Astana turǵyndary Shymkent qalasynyń qatysýshylaryna qaraǵanda jetkilikti deńgeıde qozǵalǵanyn sál jıirek atap ótken.

Jalpy alǵanda, soltústik jáne shyǵys óńirlerde fızıkalyq belsendi turǵyndardyń úlesi joǵaryraq bolsa, keıbir ońtústik jáne batys aımaqtarda qozǵalysy jetkiliksiz adamdar kóbirek.

Bul jaǵdaı ómir saltymen de, ınfraqurylymmen de baılanysty: tyǵyz qurylys, kólik qozǵalysynyń kóptigi, yńǵaıly trotýarlar men velojoldardyń jetispeýi jaıaý serýendeýdi tartymsyz etedi.

Bul densaýlyq úshin neni bildiredi

Zertteýshiler tirkegen fızıkalyq belsendilik deńgeıi Qazaqstanda adam óliminiń negizgi sebepteri sanalatyn aýrýlarmen — júrek-qan tamyrlary dertterimen, qant dıabetimen jáne semizdikpen tyǵyz baılanysty.

Halyqaralyq baǵalaýlarǵa sáıkes, eger Qazaqstandaǵy barlyq eresek turǵyn fızıkalyq belsendilikke qatysty usynymdardy oryndasa, ortasha ómir súrý uzaqtyǵy shamamen 0,8 jylǵa artýy múmkin. Bul tutas el aýqymynda qarastyrǵanda asa qomaqty kórsetkish.

Sonymen birge, qımyl-qozǵalystyń azdyǵy densaýlyq saqtaý júıesine qosymsha júkteme artady: ınfarkt, ınsýlt, qant dıabetiniń asqynýlaryn emdeýge ketetin shyǵyndar artady. Qanshalyqty qozǵalyp júrgenimiz burynnan beri tek jeke tańdaý máselesi bolýdan qaldy, endi bul qoǵamdyq densaýlyq pen ekonomıkanyń mańyzdy faktoryna aınaldy.

Memleket ne isteı alady

Zertteý avtorlary atap ótkendeı, adamdardy jaı ǵana «sportpen kóbirek aınalysýǵa» shaqyrý jetkiliksiz. Qozǵalý jeńil ári qolaıly bolatyndaı jaǵdaı jasaý qajet.

Usynystar qatarynda:

Jaıaý júrginshiler men velosıped ınfraqurylymyn damytý — qaýipsiz trotýarlar, velojoldar, jaryqtandyrý júıesin jaqsartý;

«Belsendi jumys orny» baǵdarlamalaryn engizý — keńselerde qysqa sergitý jattyǵýlary, otyryp-turýǵa arnalǵan ústelder, lıfttiń ornyna baspaldaqty qoldanýdy yntalandyrý;

Aýla ishindegi jáne qoǵamdyq sport alańdaryn qoldaý, ásirese sport nysandary jetkiliksiz aýdandarda;

Áıelder men egde jastaǵy adamdarǵa arnalǵan arnaıy baǵdarlamalar — qaýipsizdik pen jaılylyqty eskere otyryp, toptyq jattyǵýlar, skandınavııalyq serýen, bı sabaqtary.

Mundaı bastamalardyń bir bóligi qazirdiń ózinde «Salaýatty ult» memlekettik baǵdarlamasynda jáne «Belsendi uzaq ómir súrý» jobalary aıasynda qamtylǵan. Alaıda naqty nátıje bolýy úshin olardy keńeıtip, tek iri qalalarda ǵana emes, barlyq óńirde qoljetimdi etý qajet.

Ár adam ne isteı alady

Degenmen, aýqymdy reformalarsyz da kóp nárse ózimizge baılanysty. Zertteý kórsetkendeı, negizgi múmkindik — bos ýaqyttaǵy belsendilikti arttyrý bolyp otyr.

Kúndelikti ómirge ońaı engizýge bolatyn birneshe qaǵıda mynalar:

* Jaıaý júrýdi kóbeıtý. Bir-eki aıaldamany jaıaý ótý, jumystan keıin serýendeý, lıfttiń ornyna baspaldaqty paıdalaný — munyń bári kúnine qosymsha ondaǵan mınýt qozǵalys beredi.

* Qozǵalysqa arnalǵan «jeke 30 mınýtty» belgileý. Jyldam júrý, jeńil júgirý, velosıped tebý, úı jaǵdaıyndaǵy jattyǵýlar nemese bı — unaıtyn ári aýyrtpalyq túsirmeıtin kez kelgen nusqa jaraıdy.

* Otyryp ótkizetin ýaqytty azaıtý. Kompıýter aldynda jumys isteıtinderge keminde ár saǵat saıyn ornynan turyp, arqa men moıynǵa arnalǵan jeńil jattyǵýlar jasaý paıdaly.

* Balalar men ata-analardy qoldaý. Otbasylyq serýender, birge saıabaqqa shyǵý, konkı tebý nemese velosıpedpen serýendeý — bul ári qozǵalys, ári birlesken qarym-qatynas bola alady.

* Densaýlyqty baqylaý. Sozylmaly aýrýlary bar adamdar úshin qozǵalysty dárigermen keńesip, jeńildetilgen baǵdarlama arqyly bastaý mańyzdy.

Qazaqstan eń «qımylsyz» elderdiń qatarynda emes, biraq bosańsýǵa da negiz joq. Ázirge árbir besinshi eresek adam fızıkalyq belsendiliktiń eń tómengi deńgeıine jete almaı otyr, al áıelder men egde jastaǵy adamdar arasynda qozǵalysy jetkiliksiz jandardyń úlesi odan da joǵary. Bul sozylmaly aýrýlar men mezgilsiz ólim qaýpiniń saqtalyp otyrǵanyn bildiredi.

Jaǵdaıdy ózgertý úshin qozǵalys qalalyq ortada, jumys protsesinde jáne bos ýaqytta tabıǵı ádetke aınalýy tıis. Degenmen jeke qadamnyń da mańyzy zor, kúnine jarty saǵat jyldam júrý densaýlyq saqtaý júıesindegi barlyq máseleni sheshpese de, naqty bir adamnyń densaýlyǵyna eleýli áser ete alady.

Buǵan deıin Densaýlyq saqtaý mınıstrligi jıi tumaýratýdyń sebebin túsindirgen edi.