Qazaqstandyq qandaı brendter Ázerbaıjan naryǵyna shyǵýǵa daıyn

ASTANA. KAZINFORM – Bakýde ótip jatqan Eýrazııalyq franchaızıng forýmy aımaq elderiniń bıznes-qoǵamdastyǵy men memlekettik qurylym ókilderin biriktirdi. Forýmǵa QR Saýda jáne ıntegratsııa birinshi vıtse-mınıstri Aıjan Bıjanova qatysyp, Kazinform agenttigine suhbat berdi.

Ol áńgimesinde ne sebepti franchaızıng ekonomıkalyq ósimniń jańa draıverine aınalyp otyrǵanyn túsindirip, ortaq túrki brendi - «Made in Turan» bastamasynyń damýyn jáne Transkaspıı dáliziniń Qazaqstan men Ázerbaıjan kompanııalaryna ashyp otyrǵan jańa múmkindikterin aıtyp berdi.

– Siz franchaızıngtiń ekonomıkalyq ósimniń jańa draıverine aınalyp kele jatqanyn atap óttińiz. Qazaqstan bul salada Ázerbaıjanmen yntymaqtastyq áleýetin qalaı baǵalaıdy? Franchaızıngtik jobalar eki el arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq baılanystardyń jańa baǵyty bola ala ma?

– Árıne. Franchaızıng búginde jaı ǵana zamanaýı bıznes túri emes, ol tabysty úlgilerdi keńeıtýge, tehnologııalardy transferleýge jáne ulttyq brendterdi damytýǵa arnalǵan ámbebap qural bolyp otyr. Qazaqstan men Ázerbaıjan úshin bul dástúrli saýda sheńberinen shyǵatyn jańa ósý núktesi.

Franchaızıng bızneske qoldaý kórsetip, sapa standarttaryn saqtaýmen qatar, taýar aınalymyn ártaraptandyrýdyń tıimdi mehanızmine aınaldy. Sebebi mundaı ónimder men qyzmetterdiń basym bóligi joǵary qosylǵan qunǵa ıe. Bul óz kezeginde kásipkerliktiń damýyna, eksporttyń ósýine jáne eki el ekonomıkasynyń básekege qabilettiligin arttyrýǵa yqpal etedi.

Ásirese, Ázerbaıjan Franchaızıng qaýymdastyǵynyń «Made in Turan» jobasy erekshe qyzyǵýshylyq týdyrady. Qazaqstan bul ıdeıany tolyq qoldaıdy, óıtkeni ol túrki elderiniń óz brendterin ortaq sapa men jaýapkershilik belgisimen ilgeriletýge degen ortaq umtylysyn kórsetedi.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń 2024 jyldyń shildesinde Shýshada ótken Túrki memleketteri uıymy sammıtinde jarııalaǵan bastamasy aıasynda ortaq Túrki patent uıymyn qurý jumystary bastaldy. Osy qurylym aıasynda qalyptasatyn biryńǵaı túrki brendi túrki elderiniń ekonomıkalyq jáne mádenı áleýetin halyqaralyq deńgeıde – Taıaý Shyǵystan bastap Eýropa, Qytaı, Úndistan men Afrıkaǵa deıin tanytýǵa qýatty serpin beredi.

Alaıda brendti qalyptastyrý – tek alǵashqy qadam. Eń mańyzdysy – turaqty saýda-logıstıkalyq baılanystardy jolǵa qoıý. Osy turǵyda Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizi túrki elderin tabıǵı túrde baılanystyratyn, Eýrazııa saýdasynyń basty kúre tamyryna aınalyp keledi.

– Qazaqstan men Ázerbaıjan arasyndaǵy ózara saýda kólemi sońǵy jyldary edáýir artty. Mundaı serpindi ósimge qandaı faktorlar áser etti jáne bolashaqta qandaı salalar jańa ósý núktesine aınalýy múmkin?

– Sońǵy jyldary eki el arasyndaǵy taýar aınalymy shamamen eki esege ósip, 500 mıllıon AQSh dollarynan asty. Bul – ekijaqty saýdadaǵy naqty kedergilerdi joıý men naqty ekonomıkalyq yntymaqtastyqty damytý baǵytyndaǵy júıeli jumystyń nátıjesi.

Birinshiden, bizdiń ekonomıkalarymyz birin-biri tolyqtyrady. Qazaqstan azyq-túlik, metall ónimderi, munaı-hımııa jáne qurylys materıaldaryn jetkizse, Ázerbaıjan qubyrlar, temeki shıkizaty, balyq jáne kókónis ónimderin eksporttaıdy.

Ekinshiden, basty serpin bergen faktor – Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizi. Sońǵy bes jylda osy baǵyt boıynsha tasymal kólemi 0,8 mıllıon tonnadan 4,5 mıllıon tonnaǵa deıin, ıaǵnı alty eseden astam artty. Konteınerlik tasymal kólemi úsh esege ulǵaıdy. Bul Transkaspıı halyqaralyq kólik dáliziniń Eýrazııa keńistiginde strategııalyq kópir rólin atqaryp otyrǵanyn dáleldeıdi, ol bizdiń ekonomıkalardy Eýropamen, Túrkııamen jáne Taıaý Shyǵys elderimen baılanystyrady.

Úshinshiden, eki memleket te shıkizattyq emes eksportty ártaraptandyrýǵa basymdyq berip otyr. Aldaǵy ýaqytta ósim núkteleri retinde agroóńdeý (un, maı, et, kartop ónimderi), jeńil ónerkásip, IT-qyzmetter, jasyl tehnologııalar jáne rıteıl men HoReCa sektoryndaǵy franchaızıngtik formattar qarastyrylyp otyr.

ıAǵnı, shıkizat saýdasyn endi ıdeıalar, tehnologııalar men brendter saýdasy almastyryp keledi. Bul – bizdiń ekonomıkalyq seriktestigimizdiń jańa sapalyq deńgeıge shyqqanyn aıǵaqtaıdy.

– Siz óz sózińizde joǵary qosylǵan quny bar ónimderdi ilgeriletýdiń mańyzdylyǵyn atap óttińiz. Ázerbaıjan naryǵyna franchaızıng arqyly shyǵýǵa daıyn qazaqstandyq kompanııalar bar ma?

– Iá, men forýmda ishki naryqta óz tıimdiligin dáleldegen jáne halyqaralyq deńgeıge shyǵýǵa daıyn birneshe tabysty qazaqstandyq franshızany atadym. Olardyń qatarynda OLYMP, Taptaty, Meloman, Europharma, sondaı-aq Kunde, Lýgovoe pole, Qurmet, Vse v dom, Ainalayn jáne basqa da otandyq brendter bar.

Bul kompanııalardyń ereksheligi – joǵary sapa, áleýmettik baǵyt jáne tutynýshylardyń senimine ıe bolýynda.

Qazir bul kásiporyndar franchaızıngti syrtqy naryqtarǵa shyǵýdyń strategııalyq tetigi retinde qarastyryp otyr. Munda tek ónim jetkizý emes, birlesken rıteıl formattaryn qurý, ko-brend jobalardy iske asyrý jáne bólshek saýda basqarý tájirıbesimen almasý týraly sóz bolyp otyr.

Mysaly, qazaqstandyq Zebra kofebrendi Ázerbaıjan naryǵyna shyǵýǵa daıyndyq ústinde. Bul ózara yqpaldastyq pen praktıkalyq seriktestiktiń naqty mysaly.

Sondaı-aq biz eki eldiń saýda jelileriniń ózara qatysýyn kózdeıtin jobany talqylap jatyrmyz. Bul qadam ulttyq ónimderdiń eki el dúkenderiniń sórelerine shyǵýyna, brendterdiń tanymaldylyǵyn arttyrýǵa jáne tutynýshylardyń sapaly taýarǵa qoljetimdiligin qamtamasyz etýge múmkindik beredi.

– Transkaspıı dáliziniń damýy aımaqtyń logıstıkalyq baılanysyn kúsheıtip otyr. Bul saýda ósimine jáne jańa birlesken brendterdiń qalyptasýyna qalaı áser etýi múmkin?

– Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizi qazirdiń ózinde Eýrazııa keńistiginiń basty saýda kúre tamyryna aınaldy. Onyń basty artyqshylyǵy – jyldamdyq, boljamdylyq jáne qaýipsizdik. Kaspıı arqyly ótetin baǵytpen jetkizý ýaqyty balamaly baǵyttarǵa qaraǵanda shamamen úsh ese qysqardy.

Bul bıznes úshin logıstıkalyq shyǵyndardyń tómendeýin, jetkizilimderdiń turaqtylyǵyn jáne birlesken óndiristik-dıstrıbıýtorlyq modelderdi damytýǵa jol ashady. Mysaly, Qazaqstanda jasalǵan brend óz komponentteriniń bir bóligin Ázerbaıjanda óndire alady jáne kerisinshe.

Qazir eki el tarıftik saıasatty úılestirip, tranzıt pen porttyq logıstıkada tsıfrlyq sheshimder engizip, júkterdi baqylaýdyń biryńǵaı júıesin quryp jatyr.

Osynyń bári jańa býyn transulttyq brendterdiń paıda bolýyna negiz qalaıdy, al olardyń jetkizý tizbekteri dál osy Transkaspıı baǵyty arqyly ótetin bolady.

Sonymen qatar, Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizi áleýeti tek ekijaqty seriktestikpen shektelmeıdi. Bul baǵyt barlyq túrki memleketterin biriktiretin strategııalyq dálizge aınalyp, olardy ortaq óndiristik jáne logıstıkalyq ekojúıege biriktiredi. Dáliz arqyly túrki elderi Eýropa, Taıaý Shyǵys, Qytaı, Úndistan jáne Afrıka naryqtaryna tikeleı shyǵý múmkindigine ıe bolyp, búkil aımaqty turaqty ósý men ıntegratsııa keńistigine aınaldyrady.

– Siz tsıfrlandyrý men ınnovatsııany básekege qabilettiliktiń basty sharty dep atadyńyz. Qazaqstan men Ázerbaıjan arasynda franchaızıng jobalaryn qoldaýǵa arnalǵan ortaq tsıfrlyq platformalar qurý múmkindigi qarastyrylyp jatyr ma?

– Iá, bul másele qazir pysyqtalyp jatyr. Biz eki eldiń ekonomıkalyq jaqyndasýyndaǵy jańa kezeńniń negizi – tsıfrlyq ıntegratsııa dep esepteımiz.

Qazaqstanda bul salada naqty tájirıbe bar. QazTrade arqyly biz V2V ózara is-qımyl, kásipkerlerdi oqytý, elektrondy sertıfıkattaý jáne eksporttaýshylarǵa arnalǵan «bir tereze» qaǵıdaty boıynsha qyzmet kórsetetin tsıfrlyq ekojúıe qurdyq.

Osy tájirıbe negizinde Qazaqstan men Ázerbaıjan arasynda franshızalar, ınvestıtsııalyq jobalar men iskerlik usynystar jónindegi aqparatty jınaqtaıtyn ortaq tsıfrlyq platforma qurýǵa bolady. Bul bastama «Made in Turan» tujyrymdamasymen úılesip, túrki elderiniń ortaq V2V keńistiginiń ózegine aınala alady.

– Sońǵy ýaqytta eki eldiń bıznes qaýymdastyqtary ózara qyzyǵýshylyq tanytyp keledi. Aldaǵy ýaqytta franchaızıng salasynda qandaı birlesken bastamalar josparlanǵan?

– Iá, 2025-2026 jyldarǵa arnalǵan birlesken is-sharalar jospary bekitildi. Ol ekijaqty bıznes-forýmdardy ótkizý, shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaýǵa arnalǵan akseleratsııalyq baǵdarlamalardy iske qosý, kásipkerler delegatsııalarynyń almasýy jáne franshıza kórmelerin uıymdastyrýdy qamtıdy.

Biz sondaı-aq Bakýde qazaqstandyq franshızalardyń ulttyq ekspozıtsııasyn ótkizý jáne ázerbaıjandyq kásipkerlerdiń Astanaǵa bıznes-mıssııamen kelýin josparlap otyrmyz. Bul bastamalar bıznes dıalogynyń turaqty ári ınstıtýtsıonaldy sıpat alýyna baǵyttalǵan.

– Qazaqstan bul forým arqyly ázerbaıjandyq seriktesterine ne aıtqysy keledi?

– Qazaqstannyń basty ustanymy – sózden iske kóshý. Biz Bakýge deklaratsııalarmen emes, naqty jobalarmen keldik.

Qazaqstan Ázerbaıjandy Kavkaz baǵytyndaǵy strategııalyq seriktes retinde qarastyrady jáne franchaızıng sekildi bastamalar arqyly brendter, adamdar men ıdeıalar seriktestigine negizdelgen jańa ıntegratsııalyq formatqa kóship otyrmyz.

Bizdiń elderdi ortaq tarıh, túrkilik biregeılik jáne ınnovatsııa men ózara qoldaýǵa súıengen ortaq bolashaq biriktiredi.

Búginde biz senimge negizdelgen jańa ekonomıkany qalyptastyryp jatyrmyz. Qazaqstan men Ázerbaıjan brendteri jaqyn ýaqytta qazirgi Túrki áleminiń jańa sımvolyna aınalatyny sózsiz.

Buǵan deıin habarlanǵandaı, Ázerbaıjan Prezıdentiniń Qazaqstanǵa memlekettik sapary aıasynda energetıka, kólik jáne logıstıka, tsıfrlandyrý men jasandy ıntellekt, ónerkásiptik qaýipsizdik, densaýlyq saqtaý jáne mádenı-gýmanıtarlyq baılanystar salalarynda 15 qujatqa qol qoıylǵan bolatyn.