Qazaqstandaǵy jańa kezeńniń jol kartasy
Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaev óz erkimen prezıdenttik mandatynan bas tartqannan keıin bıylǵy 9 maýsymda ótken saılaýda ekinshi Memleket basshysy retinde saılanǵan Qasym-Jomart Toqaev apta basynda alǵash ret halyqqa Joldaý jasady.
Q.Toqaev Qazaqstannyń jańa kezeńdegi basymdyqtary retinde tabysty ádil bólý, táýelsiz sot júıesi, tıimdi basqarý, lıberaldy demokratııa men ótken shaqtyń qundylyqtaryna negizdelgen jańǵyrtýlardy atap kórsetti.
N.Nazarbaevtyń 1997 jyldan bergi halyqqa arnaǵan joldaýlary memleket pen azamattardyń ózara is-qımylyna negizdelgen mańyzdy manıfest sanalady. Bul, sonymen qatar Elbasy atanǵan N.Nazarbaevtyń jańa kezeńge daıyndaǵan mańyzdy kóshbasshylyq qasıetteriniń biri. Osylaısha azamattar Prezıdenttiń kózqarasyn túsinedi jáne qandaı da bir baqylaý róline ıe bolady. Jańa Prezıdent Q.Toqaev halyqqa osyndaı sanaly túrde úndeý tastady jáne eldi buǵan deıin basqarǵan N.Nazarbaev modelin jalǵastyra beretinin kórsetti.
Jalpy, aldyn ala daıyndalǵan maqsattar men tapsyrmalar qordalanǵan kóptegen máselelerdi sheshetini belgili. Táýelsizdik alǵannan beri eldegi problemalar men sheshimderdiń kýási bolǵan Q.Toqaev ekonomıkalyq reformalardy saıası jáne quqyqtyq reformalarmen qatar júrgizý kerektigin aıtty. Jaqynda eldegi demonstratsııalarǵa toqtala otyryp, Q.Toqaev mundaı beıbit jáne zańdy áreketterge kedergi keltirýge bolmaıtynyn, tipti sherýshilerge qolaıly jerler berilý qajettigin málimdedi. Tıisinshe Q.Toqaev taıaýdaǵy bolashaqta eldiń damýyn bes negizgi baǵytta qaraıtynyn ańǵardyq. Olar: ádilettilik, táýelsiz sot júıesi, tıimdi basqarý, lıberaldy demokratııany ilgeriletý jáne ótken shaqtyń qundylyqtaryna negizdelgen jańǵyrtýlar.
Atalǵan maqsattar men nusqaýlardyń tolyq jıyntyǵy jańa Prezıdent Q.Toqaevtyń ulttyq júıeni, ishki tynyshtyqty saqtaıtyn jáne ekonomıkasy únemi ósip kele jatqan el týraly kózqarasyn bildiredi. Ekinshi jaǵynan, Túrkııa úshin Qazaqstannyń qaýipsizdigi men turaqtylyǵy úlken mańyzǵa ıe. Sondaı-aq munyń Túrkııanyń bolashaq baǵdar turǵysynan da máni zor. Eger Qazaqstan jańa menedjment modelimen óziniń tabysyn jalǵastyra berse, túrki álemi, naqtyraq aıtsaq, Túrki keńesine de onyń tıimdiligi artady.
Bizdiń eldegi ushaq bıletiniń quny týraly máselege Q.Toqaev ta toqtaldy. Eýropalyq marshrýttarmen salystyrǵanda 30 paıyzǵa deıingi aıyrmashylyqty aıtqan ol bul jaǵdaı Qazaqstannyń tranzıttik tasymalyna nuqsan keltiretinin jetkizdi. Keleshekte Qazaqstanda ushaq pen poıyz bıletteriniń baǵasy tómendeýi múmkin. Prezıdenttiń halyqqa Joldaýyndaǵy mańyzdy maqsattaryna alda toqtalamyz.
Barlyq saladaǵy keshendi reformalar
Memlekettik basqarýdy qolaıly etý, ónimdilikti arttyrý úshin memlekettik qyzmetshilerdiń ortasha jasy jasarady, al memlekettik qyzmetkerlerdiń sany 2024 jylǵa qaraı 25 paıyzǵa qysqarady. Osy arqyly únemdelgen qarajat tıimdi basqa qyzmetkerlerge bólinedi. Azamattyq qoǵamǵa baǵyttalǵan memleket týraly túsinik basym bolady. Atap aıtqanda, baspana máselesine qatysty shaǵymdar men ótinishterge nazar aýdarylmaq. Sondaı-aq eger jergilikti ákimderge turǵyndardyń bergen baǵasy 30 paıyzdan tómen bolsa, olarǵa qatysty shara qabyldanady. Barlyq memlekettik kompanııalar jartylaı memlekettik kompanııalarǵa ótedi. Sonymen qatar muǵalimderdiń jalaqysy kóteriledi.
Sot bıligi táýelsizdik jáne beıtaraptyq qaǵıdattaryna sáıkes áreket etedi. Bul turǵyda Joǵarǵy sottyń sheshimderin tekserý ádisi basym bolmaq. Qajetti qadamdar tez arada qabyldansa, sheteldik ınvestıtsııalar da kóbeıe túsedi.
Qazaq tili men túrik tiliniń ortaq tusy kóp ári etımologııalyq turǵydan baılanysy zor. Byltyr N.Nazarbaevtyń nusqaýymen latyn álipbıine kóshý týraly sheshim qabyldanýynyń osy turǵyda mańyzy zor. Jańa Prezıdent Q.Toqaev bul qadamdy odan ári jalǵastyra bermek. Endi qazaqstandyq dıalog pen jarııalanymdar halyqaralyq jáne dıplomatııalyq qatynastarda kóbirek baıqalady. Bul jaǵdaı eldegi qazaq tiliniń qoldaný aıasyn keńeıte túsedi.
Qazaqstannyń áskerı júıesinde keıbir problemalar bar ekenin aıta kele, Q.Toqaev áskerı qyzmetti yntalandyrý úshin ári zamanaýı jáne tıimdi armııa qurý úshin qarjylyq qoldaýdyń ulǵaıatynyn aıtty. Qazaqstanda shamamen 18 mıllıon adam bar jáne áskerı qyzmetkerlerdiń sany 250 myńǵa jýyqtaıdy. Sonymen qatar polıtsııa sanynda tótenshe reformalar jasalady. Qaýipsizdiktiń taǵy bir máselesi – jerdi sheteldikterge satý. Q.Toqaev elde jıi talqylanatyn bul másele boıynsha naqty aıtty: jer sheteldikterge satylmaıdy.
Q.Toqaev shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaý úshin baǵdarlama daıyndalǵanyn jetkizdi. 2020 jyldan bastap mıkro jáne shaǵyn bıznes tabysqa salynatyn 3 jylǵa salyqtan bosatylady. Memlekettik qoldaý júıesi ornatylyp, atalǵan kompanııalarǵa qysym jasaý qylmys bolyp sanalady. Bir jaǵynan bul tájirıbe memlekettik bıýrokratııanyń shaǵyn jáne orta bıznesti jeke resýrs retinde kórýine jol bermeýge baǵyttalǵan.
Paıdalanylmaı jatqan jerler ony qoldanýǵa qabiletti turǵyndarǵa jalǵa beriledi. Barlyq egistik jerler túgendeletin bolady. «Aýyl – el besigi» baǵdarlamasy boıynsha paıdalanylatyn qarajat úsh esege artyp, olar ınfraqurylymǵa, mektepter men aýrýhanalarǵa jumsalady. Aýylsharýashylyq óndirisin 4,5 ese arttyrý úshin sýarmaly jerlerdiń sany 4 esege artpaq.
Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl
Q.Toqaevtyń saılaý aldyndaǵy baǵdarlamasynda sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres mańyzdy oryn alady. Q.Toqaev bul máseleni óziniń alǵashqy halyqqa Joldaýynda kóterip, kinásizdik prezýmptsııasyn joǵary basqarý organdary qaıta anyqtaıtynyn jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy ınstıtýttardaǵy problemalar dereý joıylatynyn málimdedi.
Q.Toqaev zeınetkerlerge arnalǵan arnaıy jeńildikter júzege asatynyn málimdedi. Tıisinshe zeınetaqy qorynda jınalǵan qarajatynyń bir bóligin belgili maqsatta qoldana alady; mysaly, úısiz adam úı satyp alsa nemese bilim alý maqsatynda paıdalansa bolady. Taǵy da, osy sheńberde mindetti zeınetaqy saqtandyrýynyń 5 paıyzyn tóleý 2023 jylǵa deıin shegeriledi. Sonymen qatar mindetti medıtsınalyq saqtandyrý júıesi 1 qańtardan bastap engiziledi.
Qoǵamdyq kelisim men turaqtylyqty saqtaý
Qazaqstan – túrli etnos ókilderi ómir súretin el. Tuńǵysh Prezıdent N.Nazarbaev ult máselesine úlken mán bergenimen, ol árqashan osy sheńberdegi erkindik aımaqtaryn saqtap qalýǵa tyrysty. Q.Toqaev eldiń birligin mańyzdy dep sanaıdy. Osy maqsatta ol áleýmettik kómek júıesiniń kúsheıtilýine mańyz bermek. 1,7 mıllıon adam áli de áleýmettik kómek alýda. Q.Toqaev qyzmetke kirisken kezde osyndaı sheshim qabyldap, tabysy tómen toptardyń qaryzyn keshirýdi tapsyrdy.
Atalǵan maqsattar jańa Prezıdent Q.Toqaevtyń birtutas memlekettik júıeni, ishki tynyshtyqty saqtaıtyn jáne ekonomıkasy únemi ósip kele jatqan eldi alǵa jeteleıtinin kórsetti.
Kýrshad ZORLÝ,
«Anadoly Agency»
Aýdarǵan Abaı ASANKELDІULY,
«Egemen Qazaqstan»
