Qazaqstandaǵy krıptovalıýta ıpoteka problemasy sekildi ýshyǵyp ketpeı me

ASTANA. QazAqparat - Sońǵy ýaqytta krıptovalıýtanyń damýymen birge oǵan qatysty alańdaýshylyq ta kúsheıip keledi. Bas kezinde tek kásibı mamandardyń pikiri ǵana estilse, kúni keshe depýtattar dabyl qaǵyp, Qazaqstandaǵy krıptovalıýta naryǵyn baqylaýǵa alýdy talap ete bastady. Sebebi atalǵan másele arnaıy zańmen rettelmeı otyr. Krıptovalıýta zańmen rettelmegennen keıin onda esh jaýapkershilik joq. Al zań da, jaýapkershilik te joq jerde alaıaqtyq pen basqa da qylmystar beleń alatyny anyq jaıt. Osylaı jalǵasa berse, krıptovalıýta bir kezdegi ıpoteka máselesi sııaqty ýshyǵyp ketýi ábden kádik. Nege olaı bolýy múmkin ekenin birshama saralap kórsek.

Jalpy krıptovalıýta men ıpoteka múldem eki bólek nárse bolyp kóringenmen, problemasy jaǵynan óte jaqyn bolyp tur. Bir aıyrmashylyǵy sol, egerde úleskerler qarjysyn kóbinese qurylys kompanııasynyń basshysy urlap, shetelge qashsa, krıptovalıýtany satyp alatyndar qarajatty óz qolymen shetelge aýdaryp, urynyń «qaltasyna» jiberip otyrady. Qazirgi kezde elimizde tsıfrlyq qarajat zańmen rettelmegen. Demek, oǵan shekteý de joq degen sóz. Sol sebepti qazirgi tańda qazaqstandyqtar krıptovalıýtany emin-erkin saýdalap júr. Biraq mundaı saýda ishki naryqta emes, sheteldik naryqtarda júrgiziledi. Krıptovalıýtanyń ózi elektrondyq ámııanda jatsa da, ony satyp alýǵa ketken qarajat ózge eldiń bırjalarynda aınalyp turady. Ondaıda krıptovalıýtanyń baǵamyn qatty baqylaıtyndar utylmaıtyn shyǵar. Alaıda óz aqshasyn basqa bireýge senip tapsyrǵandar, ıa bolmasa, qarajatty óz kúshimen kóbeıtip alamyn deıtinder «kúıip» ketýi ábden múmkin. Sebebi olardyń arnaıy bilimi, qor naryǵy men qarjy júıesin jaqsy biletin saýaty da joq. Osyndaı «oıynǵa» qatysýshylar qatary Qazaqstanda kóbeıgen saıyn, olarǵa qatysty táýekel de arta túsedi, aqyr aıaǵy arnaıy zań bolmaǵannan keıin «táýekelshil topqa» kómek berý, olardy qorǵaý da qıynǵa soǵady.

Sarapshy mamandar ne deıdi?

«Búginde Qazaqstanda birqatar adamdar páterlerin, kólikterin satyp, aqshalaryn joǵaltyp jatyr. Nege? Sebebi krıptovalıýta naryǵyn durys bilmeıdi. Sol bilimsizdikten halyqtyń bir toby shyǵynǵa batyp jatyr. Sondyqtan Ulttyq bank teledıdar arqyly, gazetter arqyly qazaqstandyqtardyń qarjylyq saýattylyǵyn, ásirese, krıptovalıýtaǵa qatysty bilimin kóterip otyrýy qajet. Sebebi azamattarymyzdyń alaıaqtardyń arbaýyna túsýi ońaı bolyp tur», - deıdi «Astana» HQO tsıfrlyq tehnologııalar jónindegi dırektory Ásel Jıenbaeva.

Onyń oıynsha, Qazaqstanda krıptovalıýta naryǵyn tezdetip baqylaýǵa alý qajet. Áıtpese, aldanǵan azamattardyń qatary da, olardyń narazylyǵy da kúsheıip ketýi ábden múmkin. «Men ózim krıptovalıýta naryǵyn retteý kerek dep sanaımyn. Sebebi búgin ol - «bıtkoın» bolsa, erteń taǵy birdeńe shyǵady. Mysaly, Avstralııada krıptovalıýtaǵa ruqsat berdi. Alaıda memleket tarapynan qadaǵalanyp otyrady. Sondyqtan Ulttyq bank osy salany qadaǵalaýy qajet, tıisti retteý normalaryn jasaý kerek. Qandaı kompanııalar kele alady? Akkredıtatsııa qandaı bolady? Osynyń bári zańnamada aıqyn bolýy shart. Onsyz men de qazir óz krıptovalıýtamdy ótirik shyǵaryp, qarapaıym halyqtyń aqshasyn jınap, basqa elge kóship kete alamyn. Bitti. Odan keıin meni kim tabady? Sondyqtan qazir Ulttyq bankke osy máselemen aınalysý asa qajet. Sebebi búgingi kishkene kópirshikter  erteń úlken shýǵa aınalýy ábden múmkin», - dep atap kórsetti Á.Jıenbaeva QazAqparat tilshisine bergen suhbatynda.

Ulttyq banktiń ustanymy qandaı?

Qazaqstannyń bas bankıri atalǵan máseleni retteýge asyqpaıtyn sııaqty. Sebebi kúni keshe Parlament Májilisiniń talqylaýyna túsken «Valıýtalyq retteý jáne valıýtalyq baqylaý týraly» zań jobasynda krıptovalıýta jaıynda eshteńe aıtylmaǵan. Degenmen Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary Oleg Smolıakov krıptovalıýtaǵa qatysty banktiń resmı kózqarasyn jetkizgen edi. Onyń ózin depýtattar taqymdap surap bolmaǵannan keıin aıtty.

«Negizi, krıptovalıýta máselesin keńinen qarastyrý qajet. Sebebi álem boıynsha naqty ustanym joq. Bireýler qoldap jatyr, endi bireýler tyıym salyp otyr. Alaıda bir nárse anyq, krıptovalıýtany aqsha retinde qarastyrýǵa bolmaıdy. Bul - qarjylyq ónim, texnologııa. Biraq tólem men aıyrbas quraly emes. Biz osyny zerdelep jatyrmyz. Krıptovalıýtany aqshanyń balamasy retinde emes, qarjylyq texnologııa retinde qarastyrýǵa bolady dep sanaımyz. Osy balansty saqtaýǵa tyrysamyz», - deıdi  Smolıakov myrza. Alaıda onyń jaýaby depýtattardy qanaǵattandyrmady. «Buny keńinen qarastyryp qaıtemiz?! Qazirdiń ózinde qarjy mınıstrligi kóz aldyńyzda krıptovalıýtaǵa maınıng jasap júr», - dep tap berdi halyq qalaýlylary.

Depýtattardyń aıtyp otyrǵany da ras. Ótkende ǵana Ulttyq qaýipsizdik komıteti qarjy mınıstrligine qarasty Memlekettik kirister komıtetiniń Qaraǵandy, Atyraý, Aqtóbe jáne Soltústik Qazaqstan oblystary boıynsha departamentterde aqparattyq serverlerdi krıptovalıýtalarǵa maınıng jasaý, ıaǵnı tsıfrlyq aqshany óndirý úshin paıdalandy dep aıyptady. Bilýimizshe, mınıstrlikke qarasty aqparattyq bólimshe qyzmetkerleri vırýsqa qarsy baǵdarlama ornatamyz dep, kompıýterlerge maınerler ornatqan. Sonyń saldarynan tehnıkanyń aqparatty óńdeý jyldamdyǵy tómendedi, jalpy kompıýterlerdiń jumysy baıaýlap qalǵan. Búginde atalǵan áreketter boıynsha QR Qylmystyq kodeksiniń  207-baby  (aqparattyq júıeniń nemese telekommýnıkatsııalyq jeliniń jumysyn qasaqana buzý) jáne 210-baby (zııandy kompıýterlik baǵdarlamalar men baǵdarlamalyq ónimderdi jasaý, paıdalaný nemese taratý) boıynsha qylmystyq ister qozǵaldy. Atalǵan baptar boıynsha 3-7 jylǵa deıin bas bostandyǵyn aıyrý jazasy qarastyrylǵan. Biraq ol úshin qylmystyq toptyń áreket etkenin dáleldeý kerek. Onsyz kináli dep tanylǵan azamattar bas bostandyǵyn shektelip qana, ıa bolmasa, aıyppul tólep, qutylyp ketýi bek múmkin. Al osy ýaqytqa deıin olar qansha krıptovalıýta jasap aldy? Onyń bári qaıda ketti? Aqparattyq serverlerdiń resýrstary qansha protsentke tozdy? Maınıngten memleketke kelgen shyǵyn qandaı? Mine, sarapshylar da osyny aıtyp, zań bolmaǵannan keıin bunyń barlyǵyn anyqtaý múmkin emestigin eskertedi. Erteń sol kináli dep tanylǵandar aıyppuldy krıptovalıýtadan tapqan aqshanyń bir bóligin tólep qana ketpeıtinine kim kepil?..

Túıindeı aıtsaq, qazirgi kúni Qazaqstan naryǵynda arnaıy zań bolmasa, krıptovalıýtamen aınalysatyndardy baqylaý esh múmkin emes. Al, eń bastysy, sol krıptovalıýtaǵa aldanǵandarǵa kómek berý jaǵy qıyn bolady. Olardyń barlyǵy aqshadan aıyrylyp, úısiz-kúısiz qalsa, úleskerler sııaqty óz qarjysyn qaıtaryp berýdi talap etedi. Depýtattardyń sózine qaraǵanda, qazirdiń ózinde aldanǵan azamattardan aryzdar túse bastady. Demek, problema barshylyq. Endigi kezekte, krıptovalıýta máselesi ıpoteka problemasy sııaqty ýshyǵyp ketpese bolǵany. Áıtpese, burnaǵy jylǵy sekildi ıpotekadan aldanǵandardyń problemasyna memleket aralasqanyndaı Ulttyq qordan qaıtadan qyrýar qarjy bólip, memlekettiń taǵy da  jekelegen azamattardyń problemasyn sheshýge kirisýine týra keletin tárizdi...