Qazaqstandaǵy munaı salasy qalaı jańaryp jatyr
ASTANA. KAZINFORM — Shilde aıynda el úkimeti Munaı óńdeý salasyn damytýdyń 2025–2040 jyldarǵa arnalǵan uzaqmerzimdi tujyrymdamasyn bekitti. Jańa strategııa eldiń ekonomıkalyq damýyna qalaı áser etedi –Kazinform analıtıkalyq sholýshysynyń materıalynan oqyńyz.
Qýattylyqty arttyrý jáne jańa naryqtar
Qujat munaı óńdeý jáne munaı hımııasy salasyndaǵy negizgi baǵdarlardy aıqyndaıdy, sondaı-aq ınfraqurylymdy jańǵyrtýǵa, eksporttyq áleýetti keńeıtýge jáne ornyqty tehnologııalardy engizýge aýqymdy ınvestıtsııalar salýdy kózdeıdi. Bul Qazaqstannyń Ortalyq jáne Ońtústik Azııa naryqtaryndaǵy pozıtsııasyn nyǵaıtýǵa múmkindik beredi.
Tujyrymdamaǵa sáıkes, Qazaqstan óńdeý qýattaryn eki eseden astam arttyrýdy josparlap otyr - aǵymdaǵy 18 mln tonnadan jylyna 39 mln tonnaǵa deıin jetedi. QR Energetıka mınıstrliginiń habarlaýynsha, bul kórsetkishterge qol jetkizý qoldanystaǵy munaı óńdeý zaýyttaryn (MÓZ) jańǵyrtý, sondaı-aq jańa munaı-hımııa keshenin salý esebinen múmkin bolady.
Munaı-gaz sarapshysy, PACE Analytics dırektory Asqar Ismaılov munaıdy qaıta óńdeý boıynsha negizgi maqsattarǵa qol jetkizgen kezde bizdiń elimiz ishki naryqtyń qajettilikterin jaba alady dep sanaıdy.
- Qazaqstan qazirgiden eki esege jýyq kóbirek munaı óńdeýdi josparlap otyr. Sondaı-aq, óńdeý tereńdigin álemdik standarttarǵa sáıkes keletin 94%-ǵa deıin jaqsartý nıeti bar. Bul, birinshiden, ishki qajettilikti tolyq óteýge múmkindik beredi. Ekinshiden, eksportty damytýǵa bolady. Eger bári oıdaǵydaı iske assa, onda jańa jumys oryndary qurylady, - dep pikir bildirdi sarapshy.
Qazaqstandaǵy munaıdy qaıta óńdeý tereńdigi búginde 85–89% deńgeıinde.
Munaı óńdeý strategııasynyń negizgi basymdyqtary:
• ishki naryqty sapaly munaı ónimderimen tolyq qamtamasyz etý, bul jerde ýrbanızatsııa men ónerkásiptiń damýy esebinen tutyný kólemi jylyna 1,5-2%-ǵa ósedi degen boljamǵa súıenemiz;
• 2040 jylǵa qaraı eksporttyń jalpy óndiris kólemindegi úlesin 30%-ǵa deıin arttyrý maqsatynda Qytaı, Úndistan jáne Ortalyq Azııa elderiniń naryqtaryna baǵyttalǵan eksportty kúsheıtý;
• $5 mlrd-qa deıin ınvestıtsııa tarta otyryp, polımerler men tyńaıtqyshtar óndirisin qosa alǵanda, jańa tizbekter qurý arqyly munaı-gaz hımııasyn damytý;
• qaıta óńdeýdi tereńdetý jáne jańa jumys oryndaryn qurý esebinen JІÓ úlesin arttyrý;
• zaýyttardy jańǵyrtý jáne K6+ ekologııalyq standartyn engizý;
• Tehnologııalarmen almasý úshin halyqaralyq kompanııalarmen seriktestikti qosa alǵanda, retteýshilik bazany jáne kadrlyq áleýetti jetildirý.
Qazaqstandaǵy munaı óńdeý salasynyń damýy jahandyq syn-qaterlerge, sonyń ishinde Azııadaǵy munaı ónimderine suranystyń artýyna beıimdelý qajettiligimen de baılanysty. Máselen, Halyqaralyq energetıkalyq agenttiktiń málimetinshe, munaıǵa, demek, munaı ónimderine degen suranys 2050 jylǵa deıin arta beredi. Bul birinshi kezekte damýshy Azııa elderine qatysty, onda halyq sany da, avtomobılder sany da artyp keledi.
"Eýrazııalyq monıtorıng" saraptamalyq zertteýler ortalyǵynyń dırektory Álibek Tájibaevtyń pikirinshe, munaı óńdeý salasyn damytý tujyrymdamasy - jaı ǵana salalyq qujat emes, Qazaqstannyń búkil ónerkásiptik saıasaty úshin strategııalyq baǵdar. Qabyldanǵan qujat ınvestorlar úshin uzaq merzimdi jáne boljamdy oıyn erejelerin belgileıdi, óndiris qýattaryn jańǵyrtýǵa jáne qaıta óńdeýdiń tehnologııalyq deńgeıin arttyrýǵa keńistik ashady.
- Óńdeý qýattaryn nyǵaıtý shıkizatty tereńirek óńdeýge, munaı ónimderiniń ımportyna táýeldilikti azaıtýǵa, demek, ishki ekonomıkalyq turaqtylyqty nyǵaıtýǵa múmkindik beredi. Bul úderis mashına jasaýdan logıstıkaǵa deıingi aralyqtaǵy irgeles salalardyń damýyna serpin berip, "tizbekti ósim" áserin týdyrary sózsiz. Uzaq merzimdi jáne naqty belgilengen baǵyt Qazaqstannyń eýrazııalyq jáne azııalyq naryqtardaǵy, ásirese jetkizilimderdiń turaqtylyǵy men ónimniń joǵary sapasy baǵalanatyn kópjaqty ekonomıkalyq bastamalar aıasyndaǵy ustanymyn nyǵaıtady. Mundaı jaǵdaıda munaı óńdeý jaı ǵana sala emes, eldiń ekonomıkalyq áleýetin eselep arttyrýǵa qabiletti ónerkásiptik ósim núktesine aınalýda, - dedi saıasattanýshy.
Eksportty 30% deıin arttyrý
Tujyrymdamadaǵy basym mindetter qatarynda 2040 jylǵa qaraı jalpy óndiris kólemindegi eksport úlesin 30%-ǵa deıin arttyrý kórsetilgen. Sarapshylardyń pikirinshe, maqsat órshil, biraq oǵan jetýge bolady. Bul úshin Qazaqstanda birneshe faktor biregeı úılesim tapqan: Eýrazııanyń iri naryqtary arasyndaǵy qolaıly geografııalyq ornalasýy, baı resýrstyq bazasy jáne EAEO, Qytaı men Parsy shyǵanaǵy elderin baılanystyratyn kólik-logıstıkalyq baǵyttarǵa qoljetimdiligi.
- Maqsatqa jetý úshin munaı óńdeý zaýyttaryn óńdeý tereńdigine jáne zamanaýı ekologııalyq standarttardy saqtaýǵa basa nazar aýdara otyryp, dáıekti jańǵyrtý qajetbolady. Bul ónimniń syrtqy naryqtardaǵy básekege qabilettiligin arttyrady, - dep atap ótti A.Tájibaev.
Osy rette eksporttyq ınfraqurylymdy keńeıtý, onyń ishinde Kaspııdegi porttar men shyǵys jáne batys baǵyttaǵy temirjol magıstraldaryn damytý da mańyzdy bolmaq.
Munaı-gaz salasynyń sarapshysy Asqar Ismaılov elimizdiń energetıka sektoryndaǵy ishki qajettilikter men naryqtyń syrtqy múmkindikteri arasyndaǵy tepe-teńdikti ózgerte alatyn boljamdy qadamdardy atap ótti.
- Tujyrymdama jumys istep turǵan MÓZ-di keńeıtý jáne jańalaryn iske qosý esebinen ishki qajettilikterdi jabýdy kózdeıdi. Osydan keıin jalpy óndiris kóleminiń shamamen 30%-yn Ózbekstan, Qytaı, Úndistan, Pákistan sekildi jyldam ósip kele jatqan naryqtarǵa eksportqa baǵyttaýǵa bolady, - dedi A. Ismaılov.
Bul máselede Qazaqstannyń qazirdiń ózinde benzın men dızeldi eksporttaý tájirıbesi bar ekeni jáne memlekettiń tıisti qoldaýymen eksporttyq baǵyt turaqty tabys kózine aınalýy múmkin ekeni mańyzdy.
Investıtsııa tartý
Qujatta Qazaqstannyń 30 mıllıard barrel munaı qory bar ekenin eskere otyryp, seriktesterden sheteldik ınvestıtsııa tartý perspektıvasy kórsetilgen.
- «Jasyl» energııaǵa jahandyq betburys jaǵdaıynda bul eldi shıkizat eksportynan joǵary tehnologııalyq óńdeýge kóshýde óńirlik kóshbasshy retinde kórsetedi. Atalǵan shara ekonomıkanyń munaı baǵasynyń aýytqýyna táýeldiligin azaıtýy múmkin, - dep málimdedi Energetıka mınıstrligi.
Shıkizat derjavasyna aınalamyz ba?
Qabyldanǵan Shıkizat bazasy jónindegi tujyrymdama iri ken oryndaryna baǵdarlanǵan. Asqar Ismaılovtyń túsindirýinshe, bul ken oryndary ónimdi bólý týraly kelisimdermen retteledi, al búginde MÓZ-di munaımen tolyq júkteýdi qamtamasyz etetin jetilgen ken oryndary basymdyqqa ıe bola almaı otyr. Mundaı kelisimder memleket pen ınvestor arasyndaǵy ken ornyn ıgerý týraly shartty bildiredi. Onda ınvestor qarajat salady (táýekelder sonyń ishine kiredi), al onyń ornyna óndirilgen ónimniń bir bóligin jáne jer qoınaýyn ıgerý quqyǵyn alady.
- Teńiz ken orny boıynsha 2033 jyly taǵy qandaı kelisimderge keletini belgisiz, al Qashaǵan jobasynyń 2041 jylǵa deıingi ÓBK (ónimdi bólý týraly kelisim – red.) merzimi bar. Esterińizge sala keteıin, ÓBK boıynsha bul ken ornynyń barlyq munaıy eksportqa jiberiledi. Meniń oıymsha, Energetıka mınıstrligi bul bólimdi pysyqtaýy kerek. Áıtpese, munaı óńdeý kólemin ulǵaıtý boıynsha barlyq jumys tıimsiz bolyp, eldegi otyn-energetıka salasy turalap qalady, - dedi A.Ismaılov.
Ekonomıkalyq áser
Sarapshylardyń pikirinshe, tujyrymdama mindetteri oryndalsa, onyń ekonomıkalyq áseri aıqyn. Bul - ishki jalpy ónimniń ósýi, ınvestıtsııa tartý, jańa salalardy damytý, ishki naryqta neǵurlym sapaly jáne ekologııalyq taza munaı ónimderi. Jalpy, bul Qazaqstannyń ındýstrııalanýy men tehnologııalyq derbestigin arttyrýǵa jasalǵan qadam bolmaq.
Tujyrymdamany iske asyrý kezinde halyqaralyq kelisimder sheńberinde uzaq merzimdi kelisimsharttar jasaý qosymsha áser beredi, bul Qazaqstannyń álemdik naryqtyń negizgi segmentterindegi pozıtsııasyn nyǵaıtýǵa múmkindik beredi. Sarapshylardyń pikirinshe, bolashaqta bul eksporttyń ósýin ǵana emes, sonymen qatar halyqaralyq ekonomıkadaǵy bedeli turaqtylyqqa, boljamdylyqqa jáne óndiristiń joǵary standarttaryna negizdeletin senimdi jáne tehnologııalyq áriptes retindegi eldiń beınesin qalyptastyrýdy bildiredi.
Energetıka mınıstrliginiń túsindirýinshe, qabyldanǵan strategııany iske asyrý bıyl munaı óńdeý zaýyttaryn tsıfrlandyrý boıynsha pılottyq jobalardan bastalady.
Buǵan deıin biz munaı baǵasynyń tómendeýi Qazaqstanǵa qalaı áser etetini týraly jazǵan bolatynbyz.