Qazaqstandaǵy avtoónerkásip qansha tabys ákeledi nemese otandyq kólikke senim bar ma
ASTANA. KAZINFORM – Avtoónerkásip – el ekonomıkasyndaǵy qarqyndy damyp kele jatqan baǵyttyń biri. Kazinform tilshisi saladan túsetin tabys pen otandyq kólik óndirisiniń tıimdiligin saralap kórdi.
Ekonomıkadaǵy avtoónerkásip úlesi
Ónerkásip jáne qurylys mınıstrliginiń dereginshe, 2025 jyldyń I jartyjyldyǵynda mashına jasaý salasyndaǵy avtomobıl ónerkásibiniń úlesi 40,9%-ǵa, al óńdeý salasy – 7,28%-ǵa jetti. Salystyrar bolsaq, 2018 jyly avtomobıl ónerkásibiniń úlesi – 19,2%, óńdeý salasy – 1,98% edi. Demek, alty jyl ishinde avtoónerkásip 2,1 esege, al óńdeý ónerkásibi 3,7 esege jýyq ósti degen sóz.
Qazaqstanda 8 kólik zaýyty bar
- «SaryarqaAvtoProm» (Qostanaı) – jeńil avtomobılder, avtobýstar, júk jáne arnaıy tehnıkalar shyǵarady.
- «Hyundai Trans Kazakhstan» (Almaty) – jeńil avtomobılder shyǵarady.
- «Hyundai Trans Auto» (Almaty) – júk kólikterin, avtobýstar men arnaıy tehnıkallar qurastyrady.
- «SemAZ» (Semeı) – júk kólikteri men arnaıy tehnıkalar óndiredi.
- «Daewoo Bus Kazakhstan» (Semeı) – avtobýstar shyǵarady.
- «KamAZ-Injınırıng» (Kókshetaý) – júk avtomobılderi, avtobýstar jáne arnaıy tehnıkalar shyǵarady.
- «QazTehna» (Saran qalasy, Qaraǵandy oblysy) — avtobýstar men júk kólikterin shyǵarady.
- «Ýralskagroremmash» (Oral) — júk avtomobılderi men arnaıy tehnıkalar shyǵarady.
Óndirýshilerdiń dereginshe, ótken jyly 145 myń kólik shyǵarylǵan. Taǵy da 2018 jylǵy kórsetkishpen salystyrsaq, kólem kóp – 2018 jyly 32 myń kólikpen shektelgenbiz, 2021 jyly 93 myń kólik shyqty. Demek, alty jyl ishinde statıstıka 4,5 ese ulǵaısa, 2021 jylǵy kórsetkishten 56%-ǵa artyq.
Almaty-Qostanaı: jańa zaýyttar salaǵa serpin bere me?
Bıyl eki iri jobany júzege asyrý josparlanǵan:
- Almatydaǵy CHANGAN, Chery jáne GWM avtomobılderin ázirleıtin, jylyna 120 myń avtokólik shyǵaratyn mýltıbrendtik zaýyt. Іske qosý merzimi – 2025 jyldyń ІІІ toqsany.
- Jylyna 70 myń avtokólik shyǵarýǵa múmkindigi bar Qostanaıdaǵy KIA zaýyty. Іske qosý merzimi – 2025 jyldyń IV toqsany.
Budan ózge naryqtaǵy jeke kompanııalar da óndiris kólemin toqtatqan joq. Demek, atalǵan segmentke bıznes tarapynan qyzyǵýshylyq joǵary.
Jumys oryndary men áleýmettik áser
Ótken jyly avtoónerkásip salasyna 6,5 myń adam jumysqa ornalasty. Bıyl jyl ortasyna qaraı mundaǵy jumys oryndarynyń sany 7,6 myńǵa ulǵaıýy múmkin. Almaty men Qostanaıdaǵy eki zaýyt iske qosylsa, qosymsha 5 myńnan astam jumys orny ashylmaq.
Bul rette ekonomıkalyq erekshelikti aıta ketý jón. Avtoónerkásiptegi bir jumys kózi birneshe qyzmetke bólinedi – logıstıka, qyzmet kórsetý, saýda sekildi birneshe baǵyt qosylady.
Salyq túsimi
Memlekettik kirister komıtetiniń málimetinshe, 2025 jyldyń І jartyjyldyǵynda eldegi 8 avtoóndirýshi bıýdjetke 16,9 mlrd teńge tólegen. Bul – salyq jáne mindetti tólemder.
Salyq túsimi:
- 2024 jyly – 36,2 mlrd teńge;
- 2023 jyly – 47,5 mlrd teńge;
- 2022 jyly – 27 mlrd teńge boldy.
Salyq mólsheri jyl sanap qubylǵanymen, saladaǵy túsim bıýdjettiń turaqty tabysyna aınalyp otyrǵanyn jasyra almaımyz.
Jańa kólikter quny
«Qazaqstan Avtokólik Odaǵy» ZTB deregine sensek, bıyl maýsym aıynda Qazaqstandaǵy jańa avtokólikter naryǵy tómendegideı qalyptasqan:
- sedandar – 7,3 mln teńgeden bastalady, ortasha baǵa – 11,1 mln teńge;
- krossoverler men jol talǵamaıtyn kólikter – 7,3 mln teńgeden bastalady, ortasha baǵa – 16,8 mln;
- mınıvender – 11,6 mln teńgeden bastalady, ortasha baǵa – 18,9 mln teńge.
Avtokóliktiń aqyrǵy quny kólikke tańdalǵan jıyntyqqa baılanysty ózgeretinin eskerý kerek. Avtokólik sarapshysy Alekseı Alekseevtiń aıtýynsha, Qazaqstandaǵy jańa kólikterdiń baǵa dıapazony 7-23 mln teńgeniń shamasynda, al ortasha naryqtyq quny 13 mln teńgege jýyq.
Sonymen qatar «Qazaqstan Avtokólik Odaǵy» ZTB prezıdenti Anar Maqashevanyń aıtýynsha, Qazaqstanda zaýyttan shyǵarylǵanyna 20 jyldan asqan 2,5 mln avtokólik jolda júr. Olardyń kópshiligi zamanýı qaýipsizdik pen ekologııalyq talaptarǵa saı kelmeıdi. Osyǵan baılanysty memleket álemdik tájirıbege súıenip, avtoparkti jańartý tetigin qarastyrýǵa kóshken.
Qazaqstanda avtokólik shyǵarý tıimdi me?
Anar Maqasheva avtoónerkásip salyq úshin ǵana súıkimdi emes, sala retinde de bereri kóp dep otyr. Jumys ornyn qurý, aralas segmentterdi damytý, zamanýı tehnologııalardy engizý, mamandardyń biliktiligin arttyrý sekildi qadamdy jetildirýge sep bolady degen oıda.
– Óndiris kóleminiń ósýi eldiń JІÓ-ne tikeleı áser etedi. 2025 jyldyń 7 aıynda ónerkásip óndirisiniń ındeksi 118,6%, mashına jasaýdaǵy avtoónerkásiptiń úlesi 40,7% boldy. Onyń ústine, bul – tikeleı ınvestıtsııa kózi: ótken jyldyń ózinde 189,8 mlrd teńge tústi. Demek óndiristiń damýy modeldik jelilerdi jańartýǵa, ınfraqurylymdy damytýǵa, salany óristetýge múmkindik beredi, – dedi Anar Maqasheva.
Sarapshy salaǵa ınvestorlardyń qyzyǵýshylyq tanytyp jatqanyn erekshe meńzedi. Aıtýynsha, ınvestorlardyń kómegimen jańa kásiporyndar ashylyp, kólik bólshekteri jergilikti óndiris oryndarynda ázirlenedi. Sońǵy tehnologııalyq jańalyqtar da ene bastaǵan.
Anar Maqasheva avtoónerkásip salasy saýdaǵa qaraǵanda, shyǵyny joǵary, paıdasy ýaqytty talap etetin bıznes ekenin aıtyp otyr. Mundaǵy tabystyń basty kilti óndiris kólemine táýeldi.
– Avtoónerkásiptegi ınvestıtsııa óteýi uzaq ýaqyt alatyn ınvestıtsııa sanatynda. Bastysy, ýaqyt kerek. Al turaqty ótkizý naryǵy qalyptassa, memleket úshin de, ınvestorlar úshin de tıimdi, – dep qosty QAO prezıdenti.
Alekseı Alekseev te osy mándes oıda. Ol Qazaqstandaǵy avtokólik óndirisi el ekonomıkasy úshin tıimdi ekenine kelisedi, alaıda bıznes úshin paıdasyna kúmánmen qaraýda. Sebebi salaǵa kóp kapıtal qajet ári onyń qaı kezde aqtalatynyn naqty aıtý qıyn.
– Avtozaýyttardy qurý jáne damytýǵa óte kóp ınvestıtsııa qajet. Oǵan qosa óndirýshilerdiń naqty qansha tabysyn tabýy múmkin ekenin eshkim dóp basyp aıta almaıdy. Saladaǵy tabys týraly málimet ashyq derekkózderge jarııalanbaıtyndyqtan, qarjylyq kórsetkishti obektıvti baǵalaý ońaı emes, – dep qosty ol.
Sapa men otandyq óndiris deńgeıi
Qazaqstan naryǵyndaǵy barlyq avtokólik – elde shyǵarylǵany da, syrttan ákelingeni de – EAEO-nyń tehnıkalyq reglamentterinde belgilengen qaýipsizdik talaby men tehnologııalyq normasyna sáıkes kelýi tıis. Osy rette Anar Maqasheva otandyq zaýyttarda sapany baqylaýdyń kópdeńgeıli júıesi jumys isteıtinin atap ótti: óndiristiń árbir satysy tekseriledi, jeke baqylaý bólimi jumys isteıdi, al daıyn avtokólikter naryqqa shyǵar aldynda synaq tsıklynan ótedi.
– Zaýyttarda tehnologııalyq protsestiń saqtalýyn qadaǵalaıtyn jáne turaqty ınspektsııa júrgizetin brend ókilderi bolady. Onyń ústine memlekettik qalaýyna oraı tehreglament talaptary qatańdaıtyn tusy bar. Mysaly, eger apat sany kóbeıse, qaýipsizdik boıynsha mindetti optsııalar engiziledi, qaýipsizdik jastyǵynyń sany ulǵaıýy múmkin. Eger ekologııa nazarda bolsa, janar-jaǵarmaıǵa jáne avtomobılderdiń ekologııalyq klasyna qatysty norma kúsheıedi. Mundaı tájirıbe basqa memleketterde de keńinen qoldanylady, – dep tolyqtyrdy Anar Maqasheva.
Qazir eń mańyzdysy otandyq avtoquramdaýysh bazany qalyptastyrý bolyp otyr. Naqtyraq aıtsaq, kólik bólshekteriniń neǵurlym kóp bóligin otandyq óndirýshilerdiń shyǵarýna jaǵdaı jasaý kerek. Atalǵan bastama kólik qurastyrýmen shektelmeı, otandyq kólik óndirisin jetildirýge kómek beredi. Bul qadam memleket úshin – ınvestıtsııalyq-tehnologııalyq ósim, ınvestor úshin – shyǵyndardy azaıtý men naryqty keńeıtý joly, al tutynýshy úshin – jańa múmkindik pen qoljetimdi avtokólikke bastar múmkindik.
Avtokólik eksperti Alekseı Alekseev qazaqstandyq avtokólektiń sapasyna qatysty tutynýshy kózqarasy ózgergenin jetkizdi. Ádepkide kólik alýǵa nıetti azamattarda otandyq ónimge degen kúmán bolǵan, alaıda ýaqyt óte zaýyttardan shyqqan kólik sapasy pikirdi ózgertkenge uqsaıdy. Onyń sózinshe, otandyq kólikter halyqaralyq standartqa sáıkes keledi ári brendterdiń sheteldik zaýyttaǵy ónimderimen básekege túsetin dárejede.
Buryn habarlaǵanymyzdaı, bıyl mashına jasaý salasynda otandyq avtokólik kólemi 149 myńǵa deıin artady – ótken jyldan 5%-ǵa joǵary.
2025 jyly Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi salaǵa qatysty qaýly qabyldady. Oǵan sáıkes qazaqstandyqtar jańa nemese eski avtokólikti satyp alý úshin nesıe alǵan kezde boryshtyq júkteme koeffıtsıenti (KDN) eseptelmeıdi.