Qazaqstanda jumys isteı bastaıtyn kontrtsıkldik bıýdjettik qaǵıdanyń tıimdiligi nede?
QUB Qarjylyq turaqtylyq jáne zertteýler departamentiniń dırektory Oljas Kúbenbaev jańa bıýdjettik qaǵıdanyń Ulttyq qordan qarajat alýdy tómendetýge qalaı áser etetini, sondaı-aq memlekettik shyǵystar júıesin qalaı tártipke keltiretini týraly aıtyp berdi, dep jazady nationalbank.kz.
– Jańa qaǵıda bıýdjetti qalyptastyrýǵa qalaı áser etedi?
– Bıýdjettik qaǵıda – bul el bıýdjetin munaı men gaz sııaqty kiristerdiń mańyzdy eksporttyq baptaryna baǵalardyń aýytqýynan qorǵaýǵa baǵyttalǵan qaýipsizdik algorıtmi ekenin túsiný kerek. Onyń máni – jyl saıyn Úkimettiń kelesi jylǵa arnalǵan bıýdjetti qalyptastyrý kezinde kesimdi baǵany, kelesi josparly kezeńge arnalǵan bıýdjetti qalyptastyrý kezinde kepildik berilgen transferttiń mólsherin aıqyndaý úshin paıdalanylatyn munaıdyń baǵasyn aıqyndaıtynynda.
Kesimdi baǵa óndirýdiń boljamdy kólemi esepti jyly 90,5 mln tonnadan asqan kezde túzetiletin bolady. Bul kovıdke deıingi 2019 jyly qol jetkizilgen Qazaqstandaǵy óndirýdiń eń joǵary kórsetkish deńgeıi bolyp tabylady. ıAǵnı, eger, boljamdy jylǵa óndirý kólemi osy shekti mánnen asatyn bolsa, onda kesimdi baǵa artýǵa barabar tómendeıdi. Basqasha aıtqanda, bıýdjettik qaǵıda tipti óndirý kólemi ósken kezde de Ulttyq qordan qarajat alýdy ósirýge múmkindik bermeıdi.
ıAǵnı, Ulttyq qordan kepildik berilgen transfert tıisti jylǵa munaı óndirýdiń boljamdy deńgeıi eskerile otyryp kesimdi baǵa kezinde munaıǵa jatpaıtyn sektor uıymdarynan túsetin salyq túsimderiniń kólemi retinde esepteletin bolady. Osylaısha, bul keıinnen daǵdarys kezeńderinde ekonomıkany yntalandyrý úshin paıdalanylýy múmkin fıskaldy býferdi jasaýǵa múmkindik beredi.
– Memlekettik shyǵystardyń ósý qarqyny qalaı shekteletin bolady?
– Bul qaǵıda respýblıkalyq bıýdjet shyǵystarynyń ósý qarqynyn shekteý jónindegi shekti mán turatyn eki elementti reglamentteıdi.
Birinshisi – ekonomıkanyń uzaq merzimdi naqty ósýi. Ol josparlanǵan kezeńniń aldyndaǵy 10 jyldaǵy naqty ІJÓ ósýiniń ortasha máni retinde esepteledi. Alynǵan mán Ulttyq Bank belgileıtin josparly kezeńge ınflıatsııa boıynsha nysanaly baǵdardyń ortasyna sáıkes keletin ınflıatsııa jónindegi maqsatqa ulǵaıtylady.
On jyldyq esepteý kezeńi – bul ІJÓ-niń áleýetti naqty ósý qarqynyn barabar baǵalaýǵa múmkindik beretin ekonomıkalyq tsıkldiń approksımatsııasy bolyp tabylady.
Shyǵystardyń ósý qarqynyn shekteý memlekettik shyǵystardy turaqtandyrýǵa jáne fıskaldy tártipti arttyrýǵa baǵyttalǵan. Bul normany engizý aqsha-kredıt jáne salyq-bıýdjet saıasattaryn úılestirýdi jaqsartýǵa múmkindik beredi, bul ekonomıkanyń uzaq merzimdi ornyqty ósýin qamtamasyz etý úshin negizgi faktorlardyń biri sanalady.
– Memlekettik qarjyny basqarý tujyrymdamasynda reformalaýdyń qandaı negizgi baǵyttary men maqsattary sıpattalǵan?
– Eń aldymen, bıýdjettik qaǵıdalar 2030 jylǵa deıingi memlekettik qarjyny basqarý jónindegi jańa tujyrymdamada kórinis tabatyn memlekettik qarjyny basqarý saıasatyn reformalaý boıynsha keshendi tásildiń bir bóligi bolyp tabylatynyn atap ótkim keledi.
Tujyrymdamada salyq-bıýdjet saıasatyn qalyptastyrýdyń jáne iske asyrýdyń negizgi tujyrymdamalyq máseleleri, qaǵıdattary men tásilderi, bıýdjet qaǵıdalarynyń ólshemderi, memlekettiń boryshtyq saıasaty saıasatynyń uzaq merzimdi paıymdaýy kórsetilgen. Sonymen qatar, Ulttyq qor qarajatyn odan ári saqtaýǵa jáne kóbeıtýge basa nazar aýdaryldy.
Reformalardyń birinshi kezektegi mindeti ekonomıkanyń uzaq merzimdi jáne turaqty ósýi úshin qolaıly jaǵdaı jasaý bolyp tabylady, ol úshin memlekettik qarjynyń teńgerimdiligin qamtamasyz etý, bıýdjet shyǵystarynyń tıimdiligin arttyrý, sondaı-aq boljanbaǵan daǵdarys jaǵdaılarynan shyǵý úshin jetkilikti turaqtylyq qoryn qamtamasyz etý qajet.