Qazaqstanda týý kórsetkishi 2,8-ge tústi: demograf ne deıdi
ASTANA. KAZINFORM – Buǵan deıin álem halyqtarynyń qartaıyp bara jatqany, osy protsess Qazaqstanda da beleń ala bastaıtynyn jazǵan edik. Bul másele jahanda týý kórsetkishiniń tómendeýine baılanysty shyǵyp otyr. Kez kelgen eldiń demografııalyq jaıy turaqty bolýy úshin ár áıelge shaqqanda bala sany 2,1-den kem bolmaýǵa tıis. Damyǵan elderde bul kórsetkish qandaı, al Qazaqstanda halyq ósimi turaqty ma? Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy sarapshydan surap kórdi.
Áýeli álem elderindegi jaǵdaıǵa toqtalsaq. Jer betindegi týý kórsetkishi eń tómen el – Ońtústik Koreıa. Munda qazir ár áıel orta eseppen 0,7-0,8 bala bosanady, ıaǵnı demografııalyq ósim keri ketken. Japonııada kórsetkish – 1,3, AQSh-ta – 1,6. Kári qurlyq elderinde deńgeı 1,5-1,8 aralyǵynda. Damyǵan elderdegi jaǵdaı demografııalyq ónimdilikti turaqty dep baǵalatatyn 2,1 kórsetkishinen áldeqaıda tómendep ketkenin ańǵarý qıyn emes.
Endi eldegi jaǵdaı kelsek, Ulttyq statıstıka bıýrosynyń dereginshe, Qazaqstanda 2022 jyly jalpy týý koeffıtsıenti ár áıelge shaqqanda 3,05 baladan bolǵan eken. Al 2023 jyly 2,96 balaǵa azaıǵan. Byltyr kórsetkish 2,8 boldy. Bul qarqynmen aldaǵy onjyldyqta Qazaqstanda da týý kórsetkishi ár áıelge 2 bala deńgeıinen tómen túsip ketetin sekildi. Demograf Shynar Pazylbekqyzynyń aıtýynsha, pandemııadan keıin Qazaqstanda týý kórsetkishi rasymen tómendeı bastaǵan.
– Pandemııa jyldaryn biz «bebı bým» kezeńi dep aıtamyz. 2021 jyly týý koeffıtsıenti orta eseppen bir áıelge 3,32 bala boldy. Bul - táýelsizdik jyldarynda bolmaǵan týý deńgeıi. 2022 jyldan bastap kórsetkish birtindep tómendedi. Bul - zańdylyq, óıtkeni «bebı bým» ádette 1-2 jylǵa ǵana sozylady. Byltyr týý deńgeıi orta eseppen bir áıelge 2,80 bala boldy, osyndaı deńgeı 2016 jyly da tirkelgen bolatyn, – dedi sarapshy.
Alaıda demograf «Qazaqstanda jaqyn aralyqta týý kórsetkishi bir áıelge 2 baladan tómen túsip ketedi» degen boljam aıtý qıyn ekenin jetkizdi. Buǵan birneshe sebep te bar kórinedi.
– Birinshiden, osyndaı tómen deńgeı 1999 jyly tirkelgen, sol jyly týý kórsetkishi elimizde bir áıelge 1,80 balany kórsetti. Jalpy, táýelsizdikten keıingi 1990-jyldardaǵy daǵdarys otbasylardyń bala josparlaýyn keıinge qaldyrdy, óıtkeni halyqtyń bolashaqqa senimi azdaý, materıaldyq jaǵdaıy nashar boldy. Bul - postkeńestik elderge tán ortaq qubylys. Qazaqstanda 2000-jyldardyń basynan bastap áleýmettik-ekonomıkalyq jaqsarý júrgen ýaqytta týý kórsetkishi de joǵarylaı bastady. Sondyqtan elimizde saıası, áleýmettik-ekonomıkalyq daǵdarys bolmasa, týý deńgeıi kúrt tómendeı qoımaıdy.
Ekinshiden, elimizdiń óńirlerindegi týý deńgeıi ártúrli. Ońtústik, batys óńirlerde týý kórsetkishi aıtarlyqtaı joǵary. 2024 jyly Túrkistan oblysynda kórsetkish bir áıelge 4,25 bala deńgeıinde boldy. Bul óńir týý deńgeıi boıynsha elimizde kósh bastap tur. Al Soltústik Qazaqstan, Qostanaı oblystarynda týý deńgeıi bir áıelge 2 baladan tómen. Sondyqtan elimizdegi, sonyń ishinde ońtústik, batys óńirlerdegi dástúrli túsinik, kópbalaly bolý tendentsııasy joǵalmasa, týý deńgeıi tómendeı qoımaıdy, – deıdi Shynar Pazylbekqyzy.
Sarapshy osy tusta taǵy bir sebep baryn alǵa tartty. Elimizde otbasylardyń balany basty qundylyq dep esepteýi, otbasyn qurǵannan keıin balaly bolýǵa umtylýy áli de jalǵasyp keledi. Al týý kórsetkishiniń tómendeýine qaýip tóndiretin qubylys retinde bas qosqan er men áıel úshin basty maqsat balany ómirge ákelý emes, ózderiniń jeke múddelerin qanaǵattandyrý ekenin aıtýǵa bolady. Bul degenimiz shetelde keń taralǵan child free (baladan erkin) uǵymynyń taralýy arqyly túsindiriledi.
– Kópbalaly otbasylardyń azaıýyn da demografııaǵa qaýip tóndiretin qubylys retinde ataýǵa bolady. Buǵan áser etetin faktor – jastardyń otbasyn qurýǵa asyqpaýy. Ásirese, áıelderdiń turmysqa kesh shyǵýy onyń kóp balany dúnıege ákelý múmkindigin tómendetedi. Reprodýktıvti jasta bola tura úılenbegen, turmys qurmaǵan, sáıkesinshe dúnıege bala ákelmegen jalǵyzbasty adamdar úlesiniń kóbeıýi demografııalyq ósimge keri áser etedi, – dep qorytyndylady demograf.
