Qazaqstanda TikTok-ty buǵattaý: Elimizge tanymal blogerler ne deıdi

ASTANA. KAZINFORM – Elimizde TikTok áleýmettik jelisin buǵattaý múmkindikteri qarastyrylyp jatyr. Bul jaıynda Mádenıet jáne aqparat mınıstri Aıda Balaeva málimdegen bolatyn.

Onyń atap ótýinshe, bul platformada zańǵa qaıshy kóptegen kontent taralyp jatyr. Bul máseleni depýtattar da kótergeni este. Osyǵan oraı Kazinform agenttiginiń tilshisi bilim men ǵylymdy elimizde nasıhattap júrgen tanymal blogerlermen tildesip, atalǵan áleýmettik jeliniń jabylý múmkindigine qatysty pikirin bilgen edi.

Almatylyq hımııa pániniń muǵalimi Ulan Úsenov osydan úsh jyl buryn mektep materıaldaryn japonnyń «Narýto» anımesi arqyly túsindirip, TikTok-ta tanymal blogerge aınaldy. Ol elimizde TikTok-tyń buǵattalýyna qarsy.

«Bilýimshe, jasóspirimderdi, kámeletke tolmaǵandardy býllıngten, jat kontentterdi kórýden qorǵaý degen sııaqty ýáj aıtylady. Bul ásirese TikTok-ta jıi taralatyny atap ótiledi. Birneshe sebepke oraı munymen kelispeımin. Birinshiden, kez kelgen ata-ana, eresek adam balasynyń telefonyndaǵy qosymshalardy baptaýyna kirip, «ata-ana baqylaýyn» qosa alady. Sodan keıin balaǵa kez kelgen jat kontent avtomatty túrde kórsetilmeıdi. Bul qas qaǵymda sheshiledi», - dedi ol.

Onyń sózine qaraǵanda, TikTok-ta depýtattar aıtyp júrgendeı pornografııalyq kontent bolmaıdy. Vkontakte áleýmettik jelisinde mundaı zańǵa qaıshy foto men vıdeony kóptep kezdestirýge bolady.

«Muǵalim retinde balalar jat dúnıeni eń alymen áleýmettik jeliden emes qorshaǵan ortasynan – ata-analarynan, aǵalarynan, ápkelerinen, aýladaǵy balalardan alady dep sanaımyn. Jalpy, eger otbasynda júris-turystyń keıbir erejeleri belgilenip, boǵaýyz sóz aıtýdyń durys emestigi balaǵa túsindiriletin bolsa, onda ol onyń jaman ekendigin túsinedi. Menińshe, áleýmettik jelini tolyqtaı aıypty dep sanaý durys emes. Balanyń uzaq ýaqyt boıy telefonda otyrýyna ata-ana da kináli. Óıtkeni balamen ýaqytta durys ótkizgennen góri qolyna telefon ustata salý áldeqaıda ońaı. Óıtkeni kitap oqýǵa, kóshede serýendeýge, qandaı da bir sharýamen aınalysýǵa kóp ýaqyt pen energııa ketedi», - dep sanaıdy ustaz.

Ulan Úsenovtiń paıymynsha, TikTok kerisinshe balanyń kreatıvtiligin damytady. Platforma mańyzdy taqyryptardy yńǵaıly ári qyzyqty ádistermen túsindirýge múmkindik beredi. Bala jańalyq alyp, áleýmettenedi, qyzyǵýshylyqtaryn bólisedi. Vıdeoǵa túsirýdi, montaj jasaýdy úırenip, kamera aldynda sóıleýge mashyqtanady. Sonymen qatar qazaqstandyq mýzykanttar TikTok arqyly tanymal bolyp, qazaq tilin de damytyp jatyr.

Buǵan qosa, áleýmettik jeli ákimshiligi de balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin aıtarlyqtaı resýrs jumsap otyr.

«TikTok ákaimshiligi bas keńsesin Máskeýden Almatyǵa kóshirip, qazaqstandyq mamandardan kadr jasaqtady. Olar otandyq blogerlerge kezdesýler, semınarlar ótkizip, ár ýaqytta da qoldaý kórsetedi. Qazaqstan boıynsha týrlar ótkizip, onyń barysynda blogerler týǵan ólkesi jaıly vıdeolar túsiredi. Olar kerisinshe bilimdi qoldap otyr», - dedi ol.

Óziniń tarıhı vıdeolarymen TikTok-ta tanymal bolǵan taǵy bir elimizdiń ǵylymy men mádenıetin nasıhattaýshy – Nurqoja Ersaıyn. Ol da Qazaqstanda platformany buǵattaý qate qadam bolatyndyǵyn aıtady. Onyń paıymynsha, áleýmettik jeli óz oıyńdy bildirýge, bilim men mádenı qundylyqtardy taratýǵa biregeı múmkindikter usynady.

«Etno-dloger retinde TikTok-ty qazaqtardyń tarıhy men mádenıetin tanytý úshin qoldanamyn ári mundaı bastamalar qoǵamǵa mol paıda ákeletindigine senimim mol. Bul – bilim alýǵa bolatyn vıdeolardy, ózińdi damytatyn tapsyrmalardy, mádenıet pen tarıh jaıly aqparattardy alýǵa bolatyn platforma. Balalar úshin bul oqýǵa jáne damýǵa ıtermeleıtin qyzyqty ári ınteraktıvti ádis bola alady», - dedi Nurqoja Ersaıyn.

Degenmen ol TikTok-ta kez kelgen ózge áleýmettik jeli sııaqty kontentinde baqylaý bolmasa, onda balalarǵa teris áserin tıgizýi múmkin ekendigin moıyndaıdy. Degenmen blogerdiń aıtýynsha, platformada moderatsııa jáne balalardy qorǵaýǵa baǵyttalǵan kúshti júıe jumys isteıdi. Beıádep kontent birden buǵattalady. Ana-ana baqylaýy da bar. Sondyqtan da ol balalar men ata-analardy atalǵan quraldardy durys paıdalanyp, tsıfrlyq saýyttylyqty damytýǵa úıretý qajet dep sanaıdy.

Esterińizge sala ketsek, Qyrǵyzstanda bul tanymal áleýmettik jeli buǵattalǵan. Al sáýir aıynyń sońynda Eýrokomıssııa TikTok platformasyna qarsy tekserýge bastamashylyq jasady. AQSh Prezıdenti Djo Baıden bolsa TikTok ıesinen atalǵan áleýmettik jelini satýdy talap etetin zańǵa qol qoıdy. Osydan keıin TikTok jáne onyń qytaılyq ByteDance ege kompanııasy atalǵan zańǵa qarsylyq bildirýge tyrysyp, AQSh úkimetin sotqa berdi.

Osy jyldyń aqpanynda elimizdiń Mádenıet jáne aqparat mınıstri Aıda Balaeva Qazaqstanda platformany buǵattaý máselesi qarastyrylatynyn aıtqan edi. Osyda keıin TikTok resmı ókili mınıstrdiń Qazaqstan aýmaǵynda platformanyń jabylýy múmkin degen pikirine túsinikteme berdi.

«Qaýipsizdikke, ásirese jas paıdalanýshylarǵa kelsek, bul TikTok-tyń absolıýtti basymdyǵy jáne oǵan kóp kúsh jumsaımyz. Sonyń ishinde qaýymdastyq erejelerin buzatyn kontentti belsendi jáne agressıvti túrde joıamyz. 2023 jyly biz Qazaqstanda erejeni buzǵan tórt mıllıonnan astam beınerolıkti alyp tastadyq. Biz QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi men Іshki ister mınıstrligin qosa alǵanda, múddeli bılik organdarymen tikeleı jumys isteımiz», - dedi spıker.

Senat depýtaty Álisher Satybaldıev te Úkimet basshysynyń atyna saýal joldap, TikTok jelisine qatysty Batys pen kórshi elderde shekteý sharalary engizilgenin, biraq Qazaqstannyń bul máselege salǵyrt qarap otyrǵanyn málimdegen edi.

«Eýropa memleketteriniń birqatar elinde júrgizilgen arnaıy tekserister nátıjesinde platformada balalardy zııandy aqparattan qorǵaý tetikteriniń istemeıtini anyqtalyp, Eýroodaq tarapynan jelige qatysty 368 mln dollar shamasynda aıyppul salynǵan. Al AQSh 5 mln dollar, Nıderland 750 myń eýro, Ulybrıtanııa 15 mln eýro kóleminde aıyppul salǵan. Kórshilerimiz Reseı men Ózbekstan jelini óz aýmaǵynda tolyq buǵattap qutyldy», – degen edi ol.

Májilis depýtaty Erlan Saırov ta Úkimet basshysynyń atyna saýal joldap, onda áleýmettik jeliler balalardyń densaýlyǵy men psıhıkasyna teris áser etip jatqanyn alǵa tartady.

«Ásirese, balalar arasynda keń tanymaldylyqqa ıe TikTok-tyń jastarymyzǵa rýhanı zııany artyp keledi. Ókinishke qaraı, búgingi jastar ata-baba tálimimen emes, negizinen TikTok arqyly tárbıelenip jatyr. Onda paıdaly kontentpen qatar, balany jaǵymsyz ádetter men teris qylyqtarǵa bastaıtyn beınematerıaldar da jetkilikti. Túrli oıyndardy jarnamalaý, onlaın kazıno, strımder arqyly ádepsiz áreketter kórsetý, tipti pornografııa, sýıtsıdke shaqyrý, bylapyt sózder men beıádep kórinisterge toly rılstar da osy TikTok arqyly taralyp jatyr. Olardy balalar tek qarap qana qoımaı, zorlyq-zombylyqtyń qurbany da bolyp, oıynqumarlyq dertine ushyraýda. Biz kóptegen ata-áje, áke-anamen kezdesken saıyn osy máseleni jıi kóteretin boldy. Haıp qýyp, prank degen jeleýmen ar-uıattan attaý ádetke aınaldy», - dedi Erlan Saırov.