Qazaqstanda temekini tastaǵysy keletin jandarǵa tegin kómek beriledi
Búgin Densaýlyq saqtaý mınıstrliginde vıtse-mınıstr Ajar Ǵınııat halyqaralyq uıymdardyń, memlekettik organdar men úkimettik emes uıym ókilderimen onlaın-kezdesý ótkizdi.
Kezdesý barysynda 2019 jyly elimizde ótkizilgen eresekter arasynda temeki tutynýdy jahandyq zertteýdiń (GATS) nátıjeleri, sondaı-aq odan ári áriptestiktiń perspektıvalyq baǵyttary talqylandy.
«Qazaqstan álemdik qaýymdastyqtyń temeki shegýdi azaıtý jáne zertteý boıynsha bastamalaryn qoldaıdy jáne atsalysady. Elimizde Qazaqstan Respýblıkasynyń densaýlyq saqtaý salasyn damytýdyń 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy júzege asyrylýda. Onyń basty mindeti - densaýlyq saqtaý qyzmetin damytý, turǵyndar arasynda salaýatty ómir saltyn ustanýdy qalyptastyrý, temeki shegý sııaqty zııandy ádetterdiń aldyn alý», - dep atap ótti A.Ǵınııat.
Birinshi ulttyq GATS zertteýi 2014 jyly Qazaqstanda halyqaralyq talaptarǵa sáıkes júrgizildi. Zertteý barysynda elektrondy málimetter jınaý júıesi qoldanyldy.
Saýalnama búkil eldi, eń shalǵaı aýdandardy da qamtydy. Zertteýlerdi Ulttyq Salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý ortalyǵy statıstıka organdarymen birlesip júrgizdi.
Nátıjesinde temekini tutyný boıynsha senimdi ári salystyrmaly derekter alyndy. Dál osy málimetter sońǵy tórt jylda halyqtyń densaýlyǵyn jaqsartý jáne eldi temeki tútininen qorǵaý boıynsha memlekettik saıasat pen ulttyq baǵdarlamalardy qurýǵa negiz boldy.
2019 jyly júrgizilgen GATS zertteýin Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý ulttyq ortalyǵy men QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń qadaǵalaýymen Statıstıka bıýrosynyń Aqparattyq-esepteý ortalyǵy júzege asyrdy.
Tehnıkalyq kómekti AQSh-tyń Aýrýlardy baqylaý jáne aldyn alý ortalyǵy, DDSU jáne RTI International usyndy.
Zertteý barysynda 15 jáne odan úlken jastaǵy azamattar arasynda ulttyq irikteý júrgizilip, saýalnamaǵa 11 501 sharýashylyqtyń ókilderi qatysty, jalpy jaýap berý deńgeıi - 95,5%.
Temekiniń negizgi ındıkatorlaryna qatysty aqparat: temekini paıdalaný, elektrondy nıkotındi jetkizý quraldaryn paıdalaný, temekini tastaý, temeki tútinine áser etý, temekini paıdalaný ekonomıka, aqparat quraldary jáne bilim turǵysynan kózqarastar men túsinikterdi zerdeleýge baǵyttalǵan.
Nátıjesinde qazirgi temeki tutynýdyń jalpy taralýy 2014 jylmen salystyrǵanda aıtarlyqtaı ózgergen. Aıtalyq, temeki tutyný deńgeıi erler arasynda 43,4%-dan 38,3%-ǵa deıin tómendegen, biraq áıelder arasynda 4,5%-dan 6,4%-ǵa deıin ósken.
Sonymen qatar, Qazaqstan qabyldaǵan jabyq qoǵamdyq oryndarda temeki shegýge ishinara tyıym salý jónindegi sharalar jabyq qoǵamdyq oryndarda jáne úıde temeki paıdalanýǵa beıimdiliktiń 13,8%-dan 9,1%-ǵa deıin, jumys ornynda-19,1%-dan 11,4%-ǵa deıin, qoǵamdyq kólikte-18,1%-dan 9,0%-ǵa deıin aıtarlyqtaı tómendeýine yqpal etken.
«Qazaqstandaǵy GATS-2019 nátıjeleri kóńil qýantady, biraq odan da kóp nátıjelelerge qol jetkizýge bolatynyn kórsetip otyr», - dep atap ótti DDSU-nyń Qazaqstandaǵy ókili, doktor Karolın Klarınval.
Aıta ketý kerek, GATS derekteriniń ekinshi deńgeıiniń nátıjeleri Qazaqstan halqyn temekiniń zııandy áserinen qorǵaýǵa baǵyttalǵan memlekettik saıasat pen ulttyq baǵdarlamalardy odan ári ázirleýge jáne baǵalaýǵa yqpal etetin bolady.
Sońǵy birneshe jylda QR-da temeki ónimderin jarnamalaýǵa tyıym salý tájirıbege engizildi, aýrýhanalardy, jumys oryndaryn, mektepterdi, qoǵamdyq kólikterdi qosa alǵanda, qoǵamdyq obektiler temeki tútininen 100% taza.
Temeki ónimderine salyq aktsızderiniń stavkalary dáleldi sebeppen ósti jáne búginde bólshek saýda baǵasynyń 40%-yn quraıdy. Temekini tastaǵysy keletin adamdarǵa MSAK deńgeıinde tegin qyzmet kórsetiledi.
QR jańa «Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» kodeksi temeki shegýge, 100% tútinsiz, jańa ınnovatsııalyq temeki ónimderin temeki buıymdaryna teńestire otyryp retteýge tyıym salynǵan qoǵamdyq oryndar tizbesi keńeıtildi.
Temeki ónimderin satýǵa tyıym salynǵan jıyrma bir jasqa deıingi adamdardyń jas shekteýi ulǵaıtyldy.
2021 jyldyń 1 shildesinen bastap temeki ónimderin satýdy boldyrmaý jáne temeki shegýshiler men shylym shegýden bas tartýshylar arasynda temeki ónimderin ımpýlsıvti satyp alýdy, temeki ónimderin saýda jelilerinde ashyq ornalastyrýǵa jáne kórsetýge tyıym salý kúshine enedi.
Sonymen qatar, A.Ǵınııat qoldanystaǵy normalar men talaptardyń saqtalýyn turaqty baqylaýdy talap etý kerek dep esepteıdi. Tútinsiz orta qurý jumysy odan ári jalǵasady.
«Biz temekige qarsy kúrestiń negizgi kórsetkishterin baqylaý úshin tıimdi áriptestik pen eresekter arasynda temeki tutynýdy júıeli túrde baqylaý nátıjeleriniń qajettigin moıyndaımyz. Osyǵan baılanysty, 2019 jylǵy GATS nátıjeleri Qazaqstanǵa derekterdi qoǵamdyq densaýlyqty nyǵaıtý jáne halyqty temeki tútininen qorǵaý jónindegi saıasat pen baǵdarlamalardy jetildirý jónindegi is-sharalarǵa kómektesedi»,-dep málimdedi vıtse-mınıstr.