Qazaqstanda sý qoımasyn tazartý úshin alǵash ret mıkrobaldyr qoldanyldy
ASTANA. KAZINFORM – Kóktem-jaz kelse Petropavldy basatyn jaǵymsyz ıis budan bylaı jurttyń mazasyn almaıdy. Úsh jylǵa josparlanǵan joba sátti aıaqtaldy. Bıotoǵan hlorella baldyrymen tazartylyp, kúkirtsýtek endi kún jylynsa aýaǵa taramaıdy. Ǵylymı-tehnologııalyq sý ortalyǵy dırektory Aleksandr Reıbandt Kazinform tilshisine jobanyń ereksheligi jaıynda aıtyp, josparlarmen bólisti.
Bıotoǵan sarqyndy sý jınaǵyshy sońǵy jyldary ekologııalyq máselege aınalyp, jedel sheshimdi qajet etti. «Qyzyljar sý» JShS-ne qaraıtyn nysandy tazartý úshin mamandar jergilikti ǵalymdardyń kómegine júginip, nátıjesinde 2021 jyldyń tamyzynda jańa joba qolǵa alyndy. Jumysty Qozybaev ýnıversıtetiniń bazasynda qurylǵan ǵylymıtehnologııalyq sý ortalyǵy atqardy.
«Soltústik Qazaqstan ýnıversıtetiniń negizinde sýdy reagenttersiz tazartý ǵylymı zertteý jumystarymen aınalystyq. Óıtkeni reagentter keıin sýda qalyp, adam densaýlyǵyna áser etýi múmkin. Ýnıversıtettiń zerthanasynda túrli tásilderdi kórdik, 2016 jyly bizge zertteý nátıjemizdi naryqqa shyǵarý úshin grant berdi. «Ǵylym» qorynan qarajat bólindi. Memlekettiń, ýnıversıtettiń jáne qordyń qoldaýy nátıjesinde bizdiń tehnologııa jaryqqa shyǵyp, «Qyzyljar sý» kásipornynda tusaýyn kestik», - deıdi osy ortalyqtyń dırektory, jaratylystaný ǵylymdarynyń magıstri Aleksandr Reıbandt.
Ǵalymnyń aıtýynsha, hlorella degen bir jasýshaly baldyr, 2,5 mlrd jyl buryn paıda bolǵan. Muz dáýirinen ótken. Bul mıkroaǵzanyń hımııaǵa qatysy joq, ol – taza bıologııa. Aqpa sýlardy tazartýda taptyrmas dúnıe, óıtkeni adam, qorshaǵan orta úshin las nárse hlorella úshin azyq. Bul baldyr óte tez ósip, jaıylady. Mamandar mıkroaǵzany synaqtan ótkizip, sýdy tazartýǵa osy hlorellany tańdaýda qatelespegendikterine kóz jetkizedi.
«Sý qoımasyna hlorellany quıdyq. Olar basqa ósimdikter sııaqty ottegin bóledi. Osylaısha barlyq organıka totyǵady. Bul sýdyń tazartylýyn jedeldetedi. Keıin hlorella bıomassasy kóbeıip, basqa mıkroaǵzalardy jeı bastaıdy. Olardy tabıǵı súzgish organızm deýge bolady. Óte kishkentaı bolǵanymen, tez kóbeıý arqyly jaqsy nátıje beredi.
Taǵy bir ereksheligi – sýqoımasyn tazalaýdyń bul tehnologııasy basqalarymen salystyrǵanda arzan.
Biz «Qyzyljar sý» kásipornymen jumys istedik. Eger olardyń toǵandaryn klassıkalyq ádispen, ıaǵnı Keńes odaǵy kezeńinen qoldanylyp kele jatqan tehnologııamen tazartqanda, bul maqsatqa 6 mlrd teńge jumsalar edi. Ol úshin arnaıy nysan turǵyzyp, ony elektr qýatymen qamtýdy, kóp mólsherde kompressormen aýa jiberýdi – jumysy da kóp, ýaqytty da qajet etedi. Biz olarǵa óz tehnologııamyzdy berdik, qyzmetkerlerin úırettik, 3 jyl boıy jobany baqylaýda ustap, kómektestik. Sýdyń saraptamasyn alyp, quramyn tekserip otyrdyq. Nátıjesinde olar 127 mln teńge jumsady.
Biz Petropavldaǵy bıotoǵannan aýaǵa taralǵan jaǵymsyz ıisti joıý úshin bastapqyda hlorellany óte kóp mólsherde jáne jıi saldyq. Óıtkeni qalanyń sarqyndy sý jınaǵyshy 1956 jyldan beri tazartylmaǵan. Bizge eki jyldyń ishinde osy máseleni sheshý mindeti qoıyldy. Jedel shara qoldaný qajet bolǵandyqtan, toǵanǵa birneshe ret hlorellany quıdyq. Tek kóktem men jazda ǵana emes, qysta da oıyqtar jasap, muz astyna jiberdik. Kól betindegi muz ketisimen-aq birden nátıje bersin degen nıet boldy.
Qazir «Qyzyljar sý» bul jobamen ózderi aınalysyp jatyr. Olar keste qurǵan, qatelespesem aıyna bir ret belgili mólsherde bıotoǵanǵa hlorella quıady. Bul – jetkilikti. Qazir ondaǵy jaǵdaı jaqsarǵan, sondyqtan ony osy qalypta ustap turý qajet», - deıdi Aleksandr Reıbandt.
Mamannyń aıtýynsha, kóktemde hlorella basqa baldyrlarǵa qaraǵanda bir aıǵa erte «oıanady». Muz astynda jatyp-aq basqa patogen baldyrlarǵa qajet kómirqyshqyl gazyn joıyp, ottegin bóledi.
Nátıjesinde 2021 jyly Petropavl qalasynda kúkirtsýtekpen atmosferalyq aýanyń joǵary lastanýynyń 7 jaǵdaıy anyqtalsa, 2022-2023 jyldary bir de bireýi tirkelmegen.
«Eń aldymen bizge oblys ortalyǵyn jaǵymsyz ıisten qutqarý mindeti qoıyldy. Kúkirtsýtek belgili bir jaǵdaılarda paıda bolady. Eger ol protseske ottegini qossaq, protsess ózgeriske ushyraıdy. Fotosıntez – hlorellanyń kóp qasıetteriniń biri. Basqa ósimdiktermen salystyrǵanda ol baldyrda 16 ese kóp. Mıkroaǵzanyń áleýeti joǵary, sondyqtan bıotoǵandy ol kóp kúsh salmaı-aq tazalap shyqty. Bul jobada bar áleýetiniń tek 10 % ǵana jumsady. Hlorella basqa salalarda da tıimdi qoldanylady. Qazirgi ýaqytta Beskólde ashylǵan mal qospasyn shyǵaratyn zaýytpen jumys istemekpiz. Baldyrdyń boıynda aýyl sharýashylyǵy janýarlaryna qajet mıkroelementter jetkilikti. Ony jemazyqqa qosý arqyly qunarlylyǵyn arttyryp, mıneraldy-dárýmendermen baıytýǵa bolady. Ázirge tek synaq retinde qoldanyp kórip jatyrmyz. Qytaı, Japonııa, Koreıa ony taza kúıinde kóp mólsherde qolanady. Untaq, kapsýla túrinde shyǵarady. Quramynda aqýyz mólsheri joǵary, ımmýnıtetti jaqsy kóteredi», - deıdi Aleksandr Reıbandt.
Ǵalymnyń aıtýynsha, sarqyndy sý jınaǵyshtardyń lastanýy – elimizdegi sýmen qamtýshy kásiporyndardyń barlyǵyna ortaq másele.
«Jaǵymsyz ıis qala turǵyndarynyń mazasyn almaýy úshin bıotoǵandy ádette alys salady. Bes jyl bul máselemen aınalysyp jatyrmyz, ınternetti aqtardyq. Biz álemde alǵashqy bolyp, qolda bar málimetter boıynsha, úlken qalalardyń aqpa sýlaryn tazartý úshin bıologııalyq ońaltý ádisin qoldandyq. Qazir basqa qalalardaǵy kásiporyndardyń mamandary kelip, bizdiń tehnologııamyzdy kórip, kelisimge otyryp jatyr. Shymkent jáne Qostanaı sý kásiporyndarymen jumys isteımiz. Qazirgi ýaqytta tehnologııany standarttaý máselesi qaralyp jatyr. Standarttaý rásimi bizge qajet, nátıjesinde kóptegen mamandar bul tehnologııamen tanysyp, ózderiniń usynystaryn, túzetýlerin engizedi. Biz qujattarymyzdy mınıstrlikterge, sý kásiporyndaryna jiberdik, ázirge 21 uıymnan ótti. Áli 19-ymen tekseriledi, usynystary tyńdalady. Nátıjesinde qaýipsiz, jan-jaqty tekserilgen ónim shyǵady. Buǵan shamamen bir jyl ýaqyt ketpek», - deıdi ǵylymı-tehnologııalyq sý ortalyǵynyń dırektory.
Qazir erekshe baldyr – hlorella sý ortalyǵynyń zerthanasynda ósiriledi eken.
