Qazaqstanda sheteldik radıoaktıvti qaldyqtardy kómýge tyıym salynady – Edil Jańbyrshın

ASTANA. KAZINFORM — Búgin Parlament Májilisinde «Radıoaktıvti qaldyqtarmen jumys isteý týraly» zań jobasy men oǵan ilespe qujattar tanystyryldy.

«Radıoaktıvti qaldyqtarmen jumys isteý týraly» zań jobasy – elimizdiń radıatsııalyq jáne ekologııalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan júıeli ári strategııalyq mańyzdy qujat. Bul qujatty depýtattar eki jyldan astam ýaqyt buryn ázirlegen jáne ol Úkimetpen kelisilip, barlyq qajetti saraptamalar alynǵan.

- Bul qujat Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń ıadrolyq-otyn tsıkli men radıoaktıvti qaldyqtarmen jumys isteý salasynda Óńirlik quzyretter keńesin qurý jónindegi jýyrdaǵy bastamasy aıasynda ózekti sıpatqa ıe. Búginde Qazaqstan aýmaǵynda ıondaýshy sáýlelený kózderi atom energetıkasynda, ǵylymda, medıtsınada, munaı-gaz jáne taý-ken óndirý salalarynda keńinen qoldanylady. Sonyń nátıjesinde radıoaktıvti qaldyqtardyń ártúrli túrleri túziledi. Budan bólek, elimizde «tarıhı» dep atalatyn radıoaktıvti qaldyqtar máselesi áli tolyq sheshimin tapqan joq. Qoldanystaǵy zańnama bul salany tolyq qamtymaıdy, al qoldanystaǵy normalar bytyrańqy sıpatta. Sondyqtan zań jobasynyń negizgi maqsaty – radıoaktıvti qaldyqtarmen jumys isteýdiń biryńǵaı quqyqtyq júıesin qurý, halyqty jáne qorshaǵan ortany radıatsııalyq áserden qorǵaýdy qamtamasyz etý, sondaı-aq qaldyqtardy qaýipsiz saqtaý men kómý tártibin belgileý, - dedi Májilis depýtaty Edil Jańbyrshın.

Zań jobasy 7 taraýdan jáne 35 baptan turady jáne kelesi negizgi baǵyttardy qamtıdy:

- I taraýda jalpy erejeler eskerilgen. Munda negizgi uǵymdar, obektiler men sýbektiler aıqyndalady. Radıoaktıvti qaldyqtardyń túrleri, olardyń kózderi, sondaı-aq kómý jáne saqtaý pýnktteriniń mártebesi belgilenedi.

- II taraýda memlekettik retteý qarastyrylǵan. Ýákiletti organdardyń retteý qaǵıdattary men ókilettikteri aıqyndalady. Úkimet kómý pýnktterin salý jáne jabý týraly sheshimder qabyldaıdy. Ýákiletti organ lıtsenzııalaýdy jáne memlekettik baqylaýdy júzege asyrady. Radıoaktıvti qaldyqtardy esepke alý men baqylaýdyń memlekettik júıesi engiziledi.

- III taraýda qyzmetti júzege asyrý sharttary qamtylǵan. Radıoaktıvti qaldyqtarmen jumys isteýdiń jalpy sharttary belgilenedi, radıoaktıvti qaldyqtarmen jumys isteý jónindegi ulttyq operator ınstıtýty engiziledi jáne qarjylandyrý men tehnıkalyq ınfraqurylym kózderi aıqyndalady.

- Halyqaralyq tájirıbe ulttyq operatordyń bolýy radıoaktıvti qaldyqtarmen (RAQ) jumys isteýdiń qaýipsiz, ashyq jáne ekonomıkalyq turǵydan tıimdi tizbegin qamtamasyz etetinin rastaıdy, sondaı-aq fýnktsııalardyń bytyrańqylyǵyn boldyrmaıdy, biryńǵaı qaýipsizdik standartyn qamtamasyz etedi, RAQ-pen jumys isteý jónindegi «júktemeni» bolashaq urpaqqa aýdarýdyń aldyn alady, - dedi depýtat.

Avstralııada mundaı operator – ANSTO, Kanadada – NWMO, Qytaıda – CNNC, Chehııada – CEZ Group, Frantsııada – ulttyq agenttik ANDRA, Fınlıandııada – Fortum/TVO (Posiva) birlesken kompanııasy, Japonııada – NUMO.

Ulttyq operatordyń negizgi fýnktsııalary mynalardy kózdeıdi:

 barlyq qaldyq túzýshi kásiporyndardan RAQ-ty jınaýdy, tasymaldaýdy jáne qaıta óńdeýdi uıymdastyrý;

 RAQ-ty kómý pýnktterin jobalaý, salý, paıdalaný jáne qyzmet kórsetý;

 Olardyń qaýipsiz ornalastyrylýy úshin qaıta óńdeýdi jáne kondıtsıonerleýdi júrgizý;

 RAQ tizilimin júrgizý jáne olardyń barlyq túrleri boıynsha eseptilikti daıyndaý;

 RAQ-pen jumys isteý jónindegi memlekettik jáne halyqaralyq baǵdarlamalarǵa qatysý;

 kómilgen obektilerdi uzaq merzimdi monıtorıngteý jáne baqylaýdy qamtamasyz etý.

Osylaısha, ulttyq operator eldiń ıadrolyq jáne radıatsııalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýdiń ortalyq býyny bolady, radıoaktıvti qaldyqtardyń basqarý jáne túpkilikti kómý boıynsha tolyq ári keshendi jaýapkershilikti óz moınyna alady.

- IV taraý radıoaktıvti qaldyqtarmen jumys isteýge baǵyttalǵan. Radıoaktıvti qaldyqtardy jınaý, qaıta óńdeý, kondıtsıonerleý, kómý protsesteri, sondaı-aq kómý pýnktterin jobalaý, salý, paıdalaný jáne jabý egjeı-tegjeıli retteledi. Mańyzdy normalardyń biri – Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵyna sheteldik (syrttan ákelingen) radıoaktıvti qaldyqtardy ákelýge, ornalastyrýǵa jáne kómýge tyıym salý. Bul norma Qazaqstannyń ekologııalyq egemendigi men ulttyq qaýipsizdigin qorǵaýǵa baǵyttalǵan, - dedi E. Jańbyrshın.

Budan buryn habarlanǵandaı, jaqynda Májilis radıoaktıvti materıaldardy zańsyz tasymaldaýǵa jol bermeıtin qujatty qabyldady.