Qazaqstanda páter alý úshin qansha jyl eńbektený kerek?
ASTANA. KAZINFORM – Turǵyn úı – ómir sapasyn aıqyndaıtyn basty qajettiliktiń biri. Alaıda baspana baǵasy men tabys deńgeıi arasyndaǵy aıyrmashylyq jahandyq máselege aınalyp otyr. Osyǵan baılanysty Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy birqatar eldegi páter baǵasy men jalaqy mólsherin salystyryp, ár el turǵynyna baspana alý úshin qansha jyl eńbek etý qajettigin zerttedi.
Alternatıvti ınvestıtsııalyq quraldar tapshy
Finder zertteý portalynyń derekterine súıensek, 2025 jyly álem boıynsha ortasha páter baǵasy shamamen 208,5 myń AQSh dollaryna baǵalandy. Zertteý barysynda jalpy aýdany 59 sharshy metr, eki jatyn bólmesi men bir qonaq bólmesi bar páterler qarastyrylǵan. Sarapshylardyń aıtýynsha, bul kórsetkishter elderdiń turǵyn úı baǵasy men azamattardyń satyp alý qabiletin salystyrý úshin alynǵan. Degenmen, naryq únemi ózgerip otyratynyn eskere otyryp, páter baǵasy on jyldan keıin de dál osy deńgeıde bolady deý — qate.
Qarjy salasynyń sarapshysy Aıbar Oljaevtyń pikirinshe, Qazaqstan turǵyn úı saıasaty salasynda túrli elderdiń tájirıbesin tıimdi úılestirip otyr.
— Elimiz turǵyn úı jınaq júıesiniń úlgisin Germanııadan alǵan. Áleýmettik baspanamen qamtý tásili Sıngapýr tájirıbesine negizdelgen. Al klassıkalyq ıpoteka — álemdik tájirıbede keń taraǵan úlgi. Keı elderde ıpoteka mólsherlemesi tómen, sebebi ınflıatsııa deńgeıi az. Bizde kommertsııalyq ıpoteka mólsherlemesi joǵary, al memlekettik baǵdarlamalar boıynsha jeńildetilgen nusqalar bar. Qazir ıpotekalardyń shamamen 50 paıyzy jeńildetilgen baǵdarlamalarǵa tıesili, onyń negizgi úlesi «Otbasy banktiń» portfelinde, — deıdi sarapshy.
Al Numbeo saıtynyń derekterine sáıkes, Qazaqstandaǵy «turǵyn úı baǵasy men tabysqa qatynas» koeffıtsıenti — 9,40, ıaǵnı orta eseppen qazaqstandyqqa úı satyp alý úshin shamamen 9 jyldan asa jınaqtalǵan jalpy tabys qajet. Aıbar Oljaevtyń esebi de osy kórsetkishke jaqyndaıdy.
— Bir adam birneshe páter alýǵa nıetti, sebebi elimizde alternatıvti ınvestıtsııa quraldary joq. Sondyqtan baspanaǵa suranys joǵary. Páterdiń 1 sharshy metri shamamen — 550 myń teńge, al ortasha jalaqy — 405 myń teńge. Ortasha tabysty otbasy 40 sharshy metr úı alǵysy kelse, 120 aı, ıaǵnı 10 jyl jınaý kerek. Eshqandaı ınflıatsııany eseptemegende osylaı shyǵady, — deıdi Aıbar Oljaev.
Qalaı bolǵanda da Qazaqstan azamaty shamamen 8-10 jyldyń aınalasynda úıli bola alady.
Memlekettik qarjy aımaqtarǵa baǵyttalýy kerek
Álemniń túrli qalalarynda turǵyn úı quny arasyndaǵy aıyrmashylyq joǵary. Máselen, Sıngapýrda úsh bólmeli páterdiń ortasha quny — shamamen 1,37 mıllıon AQSh dollary. Al osyndaı úlgidegi baspana Tashkent qalasynda — shamamen 97 myń dollar, eń arzan nusqalar Kýbada kezdesedi, munda bar bolǵany 23 myń dollar.
Qazaqstanda da turǵyn úı baǵasy óńirlerge qaraı qubylady. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń derekterine súıensek, eń qymbat páterler Astana men Almatyda, al eń tómen baǵaly baspana Aqtóbe men Oralda ornalasqan.
Qaıtalama naryqta Almatyda — sharshy metri 701 088 teńge, Astanada — 678 190 teńge, Atyraýda — 495 004 teńge deńgeıinde satyldy. Quny tómendeý turǵyn úıdi Qyzylordadan sharshy metri — 317 693 teńge, Kókshetaýdan — 337 856 teńge jáne Aqtaýdan — 342 500 teńgeden tabýǵa bolady.
Sarapshy Aıbar Oljaevtyń aıtýynsha, páter sany boıynsha Astana alǵa shyqqan. Elordada jarty jylda 19,1 myń páter berilse, Almatyda 14,8 myń páter ǵana qoldanysqa berilgen. Mundaǵy aıyrmashylyq Almatydaǵy bıik ǵımarattarǵa qoıylǵan shekteýlermen túsindiriledi.
— Ulttyq statıstıka bıýrosynyń derekteri turǵyn úı qurylysynyń qarqyny báseńdemeı, kerisinshe, jandanyp kele jatqanyn aıǵaqtaıdy. Alty aıda 7,9 mıllıon sharshy metr baspana salynsa, onyń 5 mıllıony — kóppáterli turǵyn úı, 2,8 mıllıony — jeke úı. Demek, turǵyndardyń basym bóligi áli de qaladan páter alýdy jón kóredi. Sonymen birge eldegi barlyq jańa turǵyn úıdiń 93 paıyzyn jeke qurylys kompanııalary salǵan. Óńirlerdegi kórsetkishterge kelsek, Almaty qalasy 242 jańa turǵyn úı keshenimen birinshi orynda tur, — deıdi sarapshy.
Osy oraıda Aıbar Oljaev turǵyn úı saıasatyna qatysty usynys aıtty.
— Úkimettiń baǵyty durys. Alaıda Almaty men Astanany kommertsııalyq naryqqa qaldyrý kerek, al turǵyn úıge arnalǵan memlekettik qarjyny aımaqtarǵa baǵyttaý tıimdi. Sebebi eki megapolısti ýrbanızatsııalyq ortalyqqa aınaldyrý durys emes, — deıdi ol.
Al ekonomıst Eldar Shamsýtdınovtyń oıynsha, baǵanyń ósimi jeńildetilgen ıpotekamen baılanysty.
— Nesıe qoljetimdi bolǵan saıyn mámileler sany artady, al naryq birden baǵany kóterip jaýap beredi. Qurylys ınflıatsııasy jylyna 2–3% shamasynda bolsa da, turǵyn úı baǵasy áldeqaıda tez ósip otyr, — deıdi sarapshy.
Naryqta qurylys materıaldarynyń quny mańyzdy
Qazaqstandaǵy turǵyn úı baǵasynyń ósýin taǵy bir faktor — ımporttyq qurylys materıaldarynyń baǵasy anyqtaıdy.
— Qosalqy emes, bazalyq materıaldar men qyzmetterdiń qymbattaýy — qurylys protsesiniń negizi. Sol materıaldardan irgetas qalanady, ǵımarattyń konstrýktsııasy, qasbeti, páter jáne bólmearalyq qalqalar, ınjenerlik kommýnıkatsııalar jasalady. Negizgi materıaldardyń qymbattaýy barlyǵynyń da baǵasyn kóteredi, — deıdi ekonomıst Rýslan Sultanov.
Qazaqstan keıbir qurylys ónimderin óz óndirisi arqyly shyǵarady, alaıda kóp bóligi shetelden valıýtaǵa satyp alynady. Sol sebepten teńgeniń devalvatsııasy baspana baǵasynyń kúrt ósýine yqpal etedi.
— Qurylysta qajetti materıaldar men shıkizattyń eleýli úlesi negizinen syrttan, birinshi kezekte Reseıden ımporttalady. Qazaqstannyń qurylys materıaldary ımportyndaǵy RF úlesi — shamamen 50%. Teńgeniń rýblge shaqqandaǵy qunynyń nasharlaýy — baǵalardyń ósýine áser etetin faktorlardyń biri. Baspananyń qymbattaýy — ýaqyttyń máselesi, ol bolady, biraq qashan bolatyny túrli faktorǵa baılanysty, — deıdi Sultanov.
Ekonomıstiń pikirinshe, baspana buqaraǵa qoljetimsiz bolyp qalmaýy úshin Úkimet otandyq qurylys materıaldaryn óndirýshilerdi qoldaýdy kúsheıtip, logıstıkany damytýǵa da nazar aýdarýy tıis.
Úkimettiń bastamasy ne beredi?
Úkimettiń «Naýryz», «Naýryz-Jumysker» jáne «Áskerı baspana» baǵdarlamalary boıynsha jeńildetilgen ıpotekalyq nesıeleýdi ulǵaıtý, sondaı-aq qurylys kompanııalarymen turǵyn úı baǵasyn úsh jylǵa bekitý jospary turǵyn úı naryǵyn turaqtandyrýǵa jáne baspanaǵa qoljetimdilikti arttyrýǵa baǵyttalǵan.
Halyk Finance sarapshylarynyń pikirinshe, naryq qalypty ósimde qalady, jańa turǵyn úı baǵasy óse beredi, óıtkeni usynys az, suranys joǵary. Al qarasha aıynda ıpoteka sharttarynyń qatańdatylýy sál báseńdeýshilik týdyrsa da negizgi úrdisti ózgertpeıdi. Bul sharalar halyqtyń baspana alýyna kedergi keltirmeý úshin jasalyp otyr.