Qazaqstanda qoı sharýashylyǵyn qalaı damytýǵa bolady
ORAL. KAZINFORM – Qazaqstanda qoı sharýashylyǵyn damytýdyń ózekti máseleleri Oralda ótkizilgen «AUYL FEST. Qoı sharýashylyǵy – 2025» tuńǵysh halyqaralyq forýmynda keńinen talqylandy.
«Aýyl» partııasynyń basshysy, Májilistegi Agrarlyq máseleler jónindegi komıtet tóraǵasy Serik Egizbaevtyń málim etkenindeı, Edilbaı qoıynyń otany bolǵandyqtan forým ótkizý úshin Batys Qazaqstan oblysy tańdalyp alynǵan.
Onyń aıtýynsha, qoı sharýashylyǵy qazaq halqynyń ejelden kele jatqan atakásibi ekeni málim.
Derekterge qaraǵanda, 1913 jyly qazaq dalasynda 19,6 mln ýaq mal bolsa, 1936 jyly bul kórsetkish 4,3 mıllıonǵa deıin kemigen. Al ótken ǵasyrdyń jetpisinshi, sekseninshi jyldary 35 mıllıonnan asty. Tipti keńes dáýirinde Qazaqstanda qoı sanyn 50 mıllıonǵa jetkizý mindeti qoıylǵany belgili.
– Keńes odaǵy taraǵannan keıin qoı sharýashylyǵy quldyrap ketti. Oǵan qosa tyń ıgerý kezinde mıllıondaǵan jerler jyrtyldy. Keıin bul jerler erozııaǵa ushyrap, jaıylymǵa da, egiske de jaramaı qaldy. Májilis depýtaty retinde eldi aralaǵan kezde qarapaıym halyq maldyń júni men terisi dalada jatqany jóninde qynjyla aıtady. Qoı etin óz baǵasyna ótkizý qıyn nemese deldaldar alyp ketedi. Onyń ústine mal tuqymyn asyldandyrýmen kóp eshkim aınalyspaıdy. Mine, osyndaı kókeıtesti máselelerdi talqylap, forým qorytyndysyna sáıkes Úkimettiń aldyna qoıatyn bolamyz, - dedi S.Egizbaev.
Premer-Mınıstrdiń keńesshisi Eraly Toǵjanov festıvalde tek qoı sharýashylyǵy ǵana emes, aýyldyń damýyna, órkendeýine qatysty máselelerdiń kóterilip otyrǵanyn atap ótti.
– Aýylda turatyn adamdarǵa jumys orny kerek. Aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń, jalpy aýyldyń óskeni qajet. Prezıdent bastamasymen «Aýyl amanaty»» jobasy aıasynda úsh jyl ishinde kóptegen jumys atqaryldy. Qoı sharýashylyǵyn damytý baǵytynda qolǵa alynyp otyrǵan jobalardyń júzege asyrylǵany mańyzdy. Osy oraıda qoıdyń sanyn tómendetpeı, onyń júni men terisine deıin paıdaǵa asyrý joldaryn izdestirý kerek. Sol sekildi Qaratóbe aýdany Qoskól aýylynda kooperatıv qurý tájirıbesin jalpy Qazaqstanǵa taratýǵa bolady, - dedi E.Toǵjanov.
QR Aýyl sharýashylyǵy vıtse-mınıstri Amanǵalı Berdalın keltirgen málimetke qaraǵanda, respýblıkada kúni búgin 21,1 mln bas qoı bolsa, sonyń 3,1 mıllıony asyl tuqymdy bolyp esepteledi. 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha 132,7 myń tonna qoı eti óndirilgen. 18 myń tonna et eksporttalsa, sonyń 13 892,5 tonnasy – Ózbekstan, 1 241,3 tonnasy – BAÁ, 1 161 tonnasy – Iran, 494,5 tonnasy – Qatar, 410,9 tonnasy – Kýveıt, 163,3 tonnasy – Saýd Arabııasy, 112,1 tonnasy – Reseı, 51 tonnasy – Tájistan, 22,2 tonnasy – Qyrǵyzstan, 16,6 tonnasy – Sırııa, 1,7 tonnasy Iordanııaǵa jóneltilgen.
– Bıylǵy jeti aıda 14 500 tonna et eksporttaldy, bul ótken jylǵy osy kezeńdegiden 2,3 esege kóp. Mal sharýashylyǵyn sýbsıdııalaý aıasynda qoı sharýashylyǵyn damytýǵa jyl saıyn 15 mlrd teńge bólinedi. Atap aıtqanda, alty baǵyt boıynsha sýbsıdııalaý qarastyrylǵan. Sondaı-aq qoı ónimderin qaıta óńdeý baǵytynda birneshe iri joba júzege asyrylýda, - dedi vıtse-mınıstr.
Frantsııadan kelgen aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy Frantsııa-Qazaqstan yntymaqtastyǵy boıynsha halyqaralyq tehnıkalyq sarapshy Vensan Berje óz elinde qoı sharýashylyǵynyń qanshalyqty damyǵanyn aıta kelip, ózara tıimdi baılanystyń mańyzdylyǵyna toqtaldy.
– Qazaqstannyń qoı sharýashylyǵyn damytýdaǵy áleýeti joǵary. Qoı etin Qytaı men Taıaý Shyǵys elderine ótkize alady. Edilbaı qoıyn alsaq, óte tartymdy, tózimdi túlik. Biz Qazaqstanmen birlesip jumys istep, qarym-qatynasymyzdy nyǵaıta túsýge daıynbyz, - dedi V.Berje.
Sonymen qatar Majarstan elshisiniń saýda keńesshisi Tıbor Kovach, Reseıdiń Volgograd oblysynan kelgen «Volgograd Edilbaı» JShQ dırektory Eragyı Gıshlarkaev óz usynys-pikirlerimen bólisti.
Batys Qazaqstan oblysy Jańaqala aýdany «Birlik mal zaýyty» JShS dırektory Qanat Eshimov Edilbaı qoıynyń shyǵý tarıhy men tabys-jetistikterine toqtaldy.
– «Birlik» mal zaýytynan asyl tuqymdy mal satyp alyp, elimizge qosa Reseıdiń Volgograd oblysynda irgeli sharýashylyqqa aınalǵandar barshylyq. Qazirgi tańda sharýashylyqta ınvestıtsııalyq jobalardy júzege asyrý kózdelýde. Atap aıtqanda, analyq saýlyqty 10 myń basqa jetkizý, mal bordaqylaý alańyna qosa et kombınatyn salý, sýarmaly jerge ekpe shóp egý oılastyrylýda. Shet elge de óz ónimimizdi kóptep shyǵarǵymyz keledi, - dedi Q.Eshimov.
Almaty qalasynan kelgen aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń kandıdaty, et-maı baǵytyndaǵy qoı sharýashylyǵy boıynsha respýblıkalyq palatanyń basshysy Narjan Jumadillaev et-maı baǵytyndaǵy «Baısary» qoıynyń jańa tuqymy shyǵarylǵany, ony Qazaqstan óńirlerinde ósirýge bolatyndyǵy jóninde áńgimelep berdi. Bul qoıdyń salmaǵy 213 kelige jetip, Qazaqstannyń Gınnes rekordtar kitabyna engizilgen.
Aqtóbe oblysy Shalqar aýdany «Nuraly sharýa qojalyǵy» fermer qojalyǵynyń joba jetekshisi, «Bolashaq» baǵdarlamasynyń túlegi Kámshat Tóleýova qoı sharýashylyǵynda taýarlyq nesıeleý jolyn tilge tıek etti.
– 2019 jyly 4 myń bas qoıdy jaıylym-shabyndyǵy, tehnıkasy bar qojalyqtarǵa taratyp berdim. Bir jyldan keıin 4 myń bastyń tóliniń teń jartysyn keri alyp otyramyn. Maldy aýystyryp jibermes úshin chıpteý jumysyn júrgizdim. Qoldan uryqtandyrý jumysyn ózimiz atqaramyz. Sosyn aıyna bir ret veterınar maman tekserip turady. Onyń qorytyndysy bolmasa, maldy qabyldamaımyz. Qazirgi ýaqytta kórsetkishterimiz jaqsy, mal bordaqylaý alańyna qosa et kombınatyn turǵyzmaqshymyz, sóıtip sharýashylyqty keńeıte túspekshimiz, - dep qosty K.Tóleýova.
Soltústik Qazaqstan oblysy «SK Proteın» JShS bas dırektory Asylbek Aıkenov iri qara mal men jylqy terilerinen joǵary proteındi jemdik qospalar óndirý jobasyn iske qosý tájirıbesin ortaǵa saldy.
– M.Qozybaev atyndaǵy Soltústik Qazaqstan ýnıversıtetimen jáne «Ǵylym qory» AQ-men yntymaqtastyq aıasynda 350 mln teńge kóleminde grant utyp alyp, atalmysh jobany úsh jyl ishinde júzege asyrdyq. Ádette terige bylǵary buıym retinde qaraımyz. Al biz odan juǵymdylyǵy joǵary jemdik qospalar óndirip otyrmyz. Osyndaı qospanyń arqasynda maldyń qosymsha salmaq ósimi tórt aıdyń ornyna 1,5 aıǵa deıin qysqardy. Sol sekildi qoı júninen amınqyshqyldy qospa óndirý de, túptep kelgende, ettiń sapasy men dámdiligin arttyrady, - dedi A.Aıkenov.
Eske sala keteıik, budan buryn Oralda «AUYL FEST. Qoı sharýashylyǵy – 2025» halyqaralyq forýmy bastalǵanyn jazǵan edik.