Qazaqstanda kommýnaldyq qyzmetterdiń tarıfteri baqylaýsyz óspeıdi - QR TMRA tóraǵasy Murat Ospanov
- Murat Maǵaýııauly, qoldanystaǵy zańnamaǵa qandaı ózgerister engiziletindigin aıtyp berseńiz.
- Bul salada agenttiktiń zor jumystar atqarǵandyǵyn birden atap ótkim keledi ári bizdiń usynystarymyzdyń basym bóligi qazirdiń ózinde júzege asyrylýda. Máselen, ótken jyly monopolısterdiń ınvestıtsııalyq mindettemelerin baqylaýdy kúsheıtýge baǵyttalǵan zań qabyldandy. 2013 jyldyń 1 qańtarynan bastap salystyrmaly saraptama ádisi - benchmarkıng ádisi boıynsha óńirlik elektr jelileri kompanııalarynyń tarıfteri bekitildi. Bul ádistiń mańyzdy basymdyqtarynyń biri - sheshimder qabyldaý barysynda «adamı faktorlardy» barynsha tómendetý. Taǵy bir jańashyldyq - qýaty tómen tabıǵı monopolııalar sýbektileriniń ótinim berý naýqanynan eskertý sıpatyna kóshýi. Investıtsııalyq tartymdylyǵyn arttyrý ári retteletin sektordy jańǵyrtý aıasynda 2013-2015 jyldarǵa arnalǵan sý tarıfterin qalyptastyrýda jańa tetikterdi engizýdiń keshendi jospary qabyldandy.
Qazirgi ýaqytta biz normatıvtik bazalardy ońtaılandyrý baǵytynda jumys júrgizýdemiz. 80 normatıvtik quqyqtyq aktige saraptama júrgizilip, nátıjesinde onyń 17-si úsh normatıvtik quqyqtyq aktige ońtaılandyryldy. Buǵan qosa, 13 normatıvtik quqyqtyq akti men 40 ádistemeniń 16-sy joıýǵa qoıyldy.
- Normatıvtik bazalarǵa ońtaılandyrý júrgizý jaıynda tarqata aıtyp berseńiz.
- Árıne, Memleket basshysy Úkimet pen «Atameken» Ulttyq ekonomıkalyq palatasyna menshik ıesi aýysqan jaǵdaıda jumys istep turǵan kásiporyndy nemese tsehty ınjenerlik jelilerge qosý barysynda tehnıkalyq sharttar berý máselesin tyńǵylyqty sheshýdi tapsyrǵan bolatyn.
Mine, osyǵan oraı bizdiń agenttik basqa da memlekettik organdarmen birlesip, tehnıkalyq sharttardy «bir tereze» qaǵıdaty boıynsha berýdi qarastyratyn jospar ázirledi. Tehnıkalyq sharttardy berý erejesi tehnıkalyq sharttardyń tolyq tizbesin qarastyrady ári monopolısterdiń qosymsha talap etý múmkinshilikterin tolyǵymen shekteıdi. Atap aıtqanda, ıeniń aýysýy jańa tehnıkalyq sharttar alý úshin sebep bolmaıdy. Endigi ýaqytta olar nysannyń menshik ıesine emes, onyń meken-jaıyna ǵana qatań beriletin bolady. Odan ári qoljetimdi taıaý ornalasqan núkte jergilikti atqarýshy organdardyń, eksperttik jáne qoǵamdyq uıymdardyń ókilderiniń qatysýymen komıssııa arqyly anyqtalady. Monopolısterge jemqorlyq múmkinshilikterin beretin sharttardy joıý úshin paıdalanýǵa berý jáne tehnıkalyq sharttardy berý merzimin reglamentteý aktisin habarlandyrý sıpatynda engizý qarastyrylýda.
Jyldar boıy qordalanǵan kelesi bir problemaly másele negizgi quraldardyń tozýy bolyp otyr. Bul problemany tarıf arqyly bir sátte sheshý múmkin emes. Óıtkeni bul retteletin qyzmetter tarıfteriniń eselep ósýine ákeledi. Oryn alyp otyrǵan jaǵdaıdan shyǵýdyń joly - damý ınstıtýttary men ekinshi deńgeıli bankterden ınvestıtsııalyq baǵdarlamalardy júzege asyrý úshin zaem qarjysyn tartý. Zaem qarjysyn tartý aıtarlyqtaı áleýetke ıe. Ol qysqa merzimde tarıfterge az júktelim túsire otyryp, keń aýqymda jańǵyrtý jumystaryn júrgizýge múmkinshilik beredi. Nátıjesinde qyzmet sapasy artyp, shyǵyn tómendeıdi, elektr energııasy men materıaldardy tutyný qysqarady, óndiristi avtomattandyrý engiziledi. Ózindik qunyn tómendetýdiń tıimdiligi esebinen retteletin qyzmetterdiń tarıfterin ustap turýǵa múmkinshilik bolady ári jylsaıyn tarıfterge barynsha az júktelim túsire otyryp, negizgi qaryzdardy qaıtarý júzege asyrylady. Bul turǵyda biz tozý deńgeıiniń joǵary bolýyna baılanysty jylý jelileri men sý arnalaryna basa nazar aýdaramyz. Men tarıf qalyptastyrý barysynda eskeriletin shyǵystarǵa, ıaǵnı monopolısterdiń taýarlar, jumystar men qyzmetterdi satyp alýlardy júrgizý barysyndaǵy problemalarǵa erekshe nazar aýdartqym keledi. Bul rette kóptegen problemaly máseleler bar. Sondyqtan da biz monopolıster satyp alatyn taýarlar, jumystar men qyzmetterdiń tizbesin ázirledik. Onda naryqtaǵy baǵa jaıyndaǵy málimetter túziledi. Ol bizdiń veb-saıtymyzda ornalastyrylatyn bolady. Atalǵan tizbe ınvestıtsııalyq baǵdarlamalardy qaraýda, tabıǵı monopolııa sýbektileriniń tarıfterin bekitýde paıdalanylady. Tarıfte bul tizbeden joǵary bolmaıtyn baǵa negizge alynady. Degenmen, taýarlardyń joǵary baǵasyn monopolıster Saýda ónerkásip palatasynyń anyqtamasymen qýattaı alady. Rásimderdi jeńildetý aıasynda ótinmdi elektrondy nusqada berý múmkinshiligi jasalatyn bolady.
- Qoǵamnyń alańdaýshylyǵyn týyndatatyn máselelerdiń biri tarıf qalyptastyrýdaǵy ashyqtyqtyń jetkiliksizdigi ekendigi belgili. Al bul salada ne ózgermek?
- Iá, bul únemi ásirese, jarııa tyńdaýlar ótkizý rásimderinde syn tezine ushyraıtyn óte ózekti máselelerdiń biri ekendigine daý joq. Sondyqtan da biz olardy ótkizý bóliginde zańnamaǵa birqatar túzetýler ázirledik. Endigi ýaqytta óńirde úlken taralymmen shyǵatyn gazette jáne telearnada jarııa tyńdaý ótetindigi týraly habarlandyrý beriletin bolady. Ol ótkizilgenge deıingi 10 kúnde jergilikti gazette tyńdaýǵa shyǵarylatyn máseleniń mánin ashyp kórsetetin tezıster, tarıftiń ózgerý sebebi, monopolısterdiń jumys qorytyndysy jáne basqa da qajetti aqparattar jarııalanýy tıis.
Budan ózge de talaptar bar, ıaǵnı, tyńdaýǵa qatysýshylar monopolıst qyzmetkerlerinen quralmaýy qajet.
- TMRA qyzmetterdi tutynýdy esepke alý júıesiniń qandaı bolǵandyǵyn qalaıdy?
- Ózińiz de biletindeı, 2017 jyly Qazaqstan búgingi kúnniń ózekti máseleleriniń biri «Bolashaq energııasy» taqyrybymen EHRO-2017 kórmesin ótkizedi. Energııany únemdeý úshin, qanshama energııa tutynylatyndyǵyn senimdi bilý qajet. Ol qyzmetterdiń shynaıy kólemin anyqtaý tek qana esepteý qurylǵylarymen jabdyqtalǵanda ǵana múmkin. Budan bólek, olar bolǵan jaǵdaıda energııany tasymaldaý barysyndaǵy shyǵyndy da anyqtaýǵa bolady. Búginde elimizdiń barlyq tutynýshylarynda elektr energııasyn esepteý qurylǵysy bar. Alaıda atalǵan qurylǵylardaǵy kórsetkishterdi alý táýliktiń ár túrli ýaqytynda nemese tipti aıdyń ártúrli kúninde júrgiziledi. Osyǵan baılanysty esepteý qurylǵylarynyń kórsetkishterin birmezette alý problemasy barlyq óńirlik elektr jelileri kompanııalarynda joǵary deńgeıde ornatylǵan energııany kommertsııalyq esepteýdiń avtomattanyrylǵan júıesin engizý joly arqyly sheshilýi tıis. Agenttik energııany kommertsııalyq esepteýdiń avtomattandyrylǵan júıesin engizýdi tómengi deńgeıde júrgizýde. Bul maqsattarǵa 2013-2015 jyldarǵa shamamen 20,3 mlrd. teńge qarastyrylǵan.
Jylý energııasyn esepteý qurylǵylarymen jabdyqtaý máselesi birshama kúrdelirek. Elimizde jalpyúılik esepteý qurylǵylarynyń ornatylý deńgeıi tómen. Al tutynylǵan jylý energııasynyń senimdi esebinsiz energııa únemdeý týraly aıtý asyǵystyq bolar. Óıtkeni jylý esepteý quraly naqty tutynǵyn jylýyńa ǵana aqsha tóleýmen qatar tutynýshylarǵa tıesili úıishilik jylý jelisi men qural-jabdyqtardy qosa alǵanda barlyq deńgeıdegi energııa tıimdiligi jáne energııa únemdeý boıynsha sharalardy júrgizýge myqty yntalandyrý bolyp sanalady ǵoı. Endigi ýaqytta bul problemany tutynýshylar emes, qyzmet kórsetýshiler ǵana sheshetin bolady. Alpaýyt kásiporyn esepteý qurylǵylary teńgerimin ustaýshy bolmaq. Al tutynýshylar balansyndaǵy esepteý qurylǵylaryn monopolıster turǵyndardan qaldyq quny boıynsha satyp alady jáne qyzmet kórsetýshi esebinen kútimge alynady.
- TMRA usynylatyn tarıfterdi zerdeleı me? Qandaı qyzmetter kommýnaldyq qyzmetter tarıfine aýdıt júrgizip, onyń qunyn qýattaıdy?
- Birden aıtyp keteıin, tarıfterdi bekitý tarıfterge qosylatyn shyǵystar boıynsha qatań shekteýdi qamtıtyn zańnama talaptaryna sáıkes júzege asyrylady. Ótinimdi qaraý barysynda ekspertterdi, tutynýshylardy jáne qoǵamdyq birlestikterdi tartý arqyly tarıfterdiń jobalaryna saraptama júrgiziledi. Biz tutynýshylar quqyqtaryn qoǵam arqyly qamtamasyz etý baǵytyndaǵy jumystarymyzdy kúsheıtýdemiz. Bizder «Atameken» odaǵy, Qazaqstan tutynýshylar lıgasy, «Kómekshi» naryq sýbektilerin qoldaý boıynsha almatylyq qaýymdastyq syndy jetekshi respýblıkalyq úkimettik emes uıymdarmen yntymaqtastyq týraly memorandým jasastyq ári barlyq problemaly máselelerdi jedel sheshemiz. Sonyń arqasynda ótken jyly tek qana tabıǵı monopolııalardyń 42 bazalyq sýbektileriniń tarıfterge arnalǵan ótinimderin qaraý barysynda alpaýyt kásiporyndar surap otyrǵan tabys 55 mlrd. teńgeden astam qarjyǵa qysqardy.
Retteletin tarıfterdiń ózgerýi Úkimet maquldaǵan ınflıatsııanyń josparly dálizin esepke ala otyryp júzege asyrylatyndyǵy da mańyzdy. Bul negizgi makroekonomıkalyq kórsetkishterdiń biri. Egerde basqasha aıtar bolsaq, Qazaqstanda kommýnaldyq qyzmetter tarıfiniń baqylaýsyz ósimine jol berilmeıdi.
Máselen, statıstıkalyq málimetterge qaraǵanda, 2012 jyly tarıfterdi ózgertý týraly sheshim 1,9 paıyzdyq shekti jyldyq mánde josparlanǵan ınflıatsııaǵa 1,2 paıyz deńgeıinde jıyntyq úles qosty. Osylaısha, ótken jyly retteletin tarıfterdiń ınflıatsııaǵa yqpaly ustalyp turyldy. Al 2013 jylǵa Úkimet retteletin qyzmetterden 1,2 paıyz deńgeıindegi úlesti maquldandady.
- Murat Maǵaýııauly, suhbatyńyzǵa rahmet!