Qazaqstanda ınnovatsııa salasy qalaı damyp jatyr
- Madııar Maýlenuly, ınnovatsııany damytý el ekonomıkasyn, otandyq ǵylym salasyn damytýdyń birden-bir joly ekeni belgili. Osy baǵytta Qazaqstan qandaı is-sharalardy qolǵa aldy? Ony nyǵaıtýǵa qalaı yqpal etip otyr?
- Qazirgi tańda Qazaqstanda túrli memlekettik organdar, damý ınstıtýttary, ulttyq kompanııalar men holdıngter usynatyn shaǵyn jáne orta bıznesti, iri kásiporyndardy, ınnovatorlardy, isin jańa bastaǵan kásipkerlerdi qoldaýdyń birqatar quraly bar. Sonymen qosa ınnovatorlarǵa ǵylymı jáne tehnologııalyq ınnovatsııalardy damytýdy yntalandyrýǵa, sondaı-aq qazaqstandyq kásiporyndardyń álemdik naryqtaǵy básekege qabilettiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan túrli baǵdarlamalar men bastamalar arqyly qoldaý kórsetiledi.
Qazaqstannyń ınnovatsııany damytýǵa qalaı yqpal etetinine toqtalsam, oǵan birneshe mysal keltirýge bolady. Sonyń biri – ınnovatsııalyq ortalyqtar qurý. Elimizde birneshe ınnovatsııalyq ortalyq, sonyń ishinde Astana Hub jáne TechGarden-di atap ótýge bolady. Olar kásipkerler men startaptarǵa óz ıdeıalaryn damytýǵa jáne kommertsııalandyrýǵa kómek kórsetedi. Egin egý kezindegi jobalardy qarjylandyrýdy yntalandyrý úshin Dúnıejúzilik bankpen birlesip iske asatyn «Ónimdi ınnovatsııalardy yntalandyrý» jobasy sheńberinde Tumar Venture Fund qarjylandyrýdyń venchýrlik qory quryldy.
Investıtsııalaý mádenıetin damytý úshin Astana Hub halyqaralyq tehnologııalyq parki bazasynda ınvestorlar úshin «Investorlar mektebi» bilim berý kýrstary quryldy. Bul – bıznes ıeleri, ınvestorlar jáne «perishte» ınvestorlary úshin venchýrlyq kapıtaldy ınvestıtsııalaýdyń qarqyndy kýrsy. Kýrs baǵdarlamasy ınvestıtsııalardyń búkil kezeńin, ıaǵnı jetkizýshilerdi izdeýden bastap ınvestıtsııa tabýǵa deıingi kezeńdi qamtıdy.
Sondaı-aq bıznesti tirkeýdi jeńildetý sharalary da qolǵa alyndy. Máselen, elimizde bıznesti tirkeý rásimi edáýir jeńildetildi, bul kásipkerlik qyzmetti damytýǵa yqpal etedi jáne jańa ınnovatsııalyq jobalardyń paıda bolýyn yntalandyrady. Budan bólek startaptardy qoldaý, ıaǵnı úkimet ártúrli granttar men qorlar arqyly startaptarǵa qarjylyq qoldaý kórsetip júr.
- Elimiz ınnovatsııany damytýda qandaı máselelermen betpe-bet kelip otyr? Olardy sheshý úshin ne istep jatyr?
- Degenmen qolǵa alynǵan kóptegen is-sharaǵa, kúsh-jigerge qaramastan, respýblıkada ınnovatsııalyq ekonomıkanyń tolyq damýyna qol jetkizý úshin áli de eńserý kerek problemalar joq emes, bar. Basty máselelerge toqtalyp ótsem, birinshisi – qarjylandyrýdyń jetispeýshiligi der edim. Qazaqstanda ınnovatsııalyq jobalardy qarjylandyrý baǵdarlamalary bar, alaıda áli de qarajattyń jetispeýshiligi bar, bul ınnovatsııalyq jobalardy damytýdy qıyndatýy múmkin. Startap jobalar úshin, onyń ishinde ekinshi deńgeıli bankterge (EDB) jeńildetilgen kredıtter berý jáne memleketten kredıtterdi sýbsıdııalaý arqyly jetkilikti qarjylyq qoldaýdyń bolmaýy máselege aınalyp otyr.
Sodan soń bilikti kadrlardyń da jetispeýi jumysty qıyndatady. Innovatsııalyq jobalardyń sapasy men sanyn arttyrý úshin ınnovatsııa salasyndaǵy bilikti mamandardyń sanyn kóbeıtý qajet. Sondaı-aq ınnovatsııalyq mádenıettiń tómen ekenin de aıta ketý kerek. Qazaqstanda ınnovatsııalyq mádenıet áli de tómen, bul ınnovatsııalyq ıdeıalardy taratýdy jáne jańa tehnologııalardy engizýdi qıyndatady. ıAǵnı, ınnovatsııalardy ázirleý jáne engizý qajettiligin bári birdeı tolyq túsine bermeıdi.
Foto: vuzopedia.ru
«Perishtelik» ınvestıtsııalar naryǵyn yntalandyrý maqsatynda zańnamaǵa salyqtyq preferentsııalardy tezirek engizý qajet. Máselen, Reseıdiń tájirıbesi boıynsha, sátsiz perishte jobalarǵa salynǵan shyǵyndar tabysty startaptan jeke tabys salyǵyn óteý arqyly óteledi. Bul shara perishte jobalar úshin qaýip-qaterdi azaıtady.
Budan bólek startaptardyń shekteýli bolýy, halyq sanynyń az bolýynan onyń aýqymynyń da shekteýli bolýy, sonymen birge venchýrlyq qarjylandyrý salasynda bilikti mamandardyń jetispeýshiligi jáne talanttardyń ketip qalýy saladaǵy basty máselelerge aınaldy.
- Qazaqstanda jaqynda engizilgen ınnovatsııalyq ónimderge mysal keltirińizshi?
- Eger QazInnovations tehnologııalaryn kommertsııalandyrýǵa ınnovatsııalyq granttar berý jaǵynan aıtatyn bolsaq, onda biraz jobany atap ótýge bolady.
Máselen, «Alina Group» JShS, Aqtóbe qalasynda qurǵaq qurylys qospalary jáne lak-boıaý metarıaldaryn óndiretin zaýytqa mármár toltyrǵyshtar óndirý úshin ınnovatsııalyq tehnologııa men jabdyq satyp alyndy. Sondaı-aq «Steklo-Servıs» JShS, Óńdeý salasyndaǵy ınnovatsııalyq tehnologııalardy paıdalanyp, shynyny ónerkásiptik qaıta óńdeý jónindegi óndiristik keshendi jańǵyrtý jumystary júrgizildi.
Bul mysaldar Qazaqstannyń ınnovatsııa men tehnologııa salasynda belsendi damyp kele jatqanyn kórsetedi. Jańa ónimder men qyzmetterdi engizý el azamattarynyń ómir súrý sapasyn jaqsartýǵa kómektesetini sózsiz.
- Qazaqstan ınnovatsııa boıynsha naqty qandaı salalarda ne sektorlarda alda kele jatyr?
- Qazaqstan ekonomıkanyń ártúrli salalarynda: energetıka, aýyl sharýashylyǵy, medıtsına, aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar (AKT), ǵaryshtyq tehnologııalar, kólik jáne logıstıka salalarynda ınnovatsııalyq jobalardy belsendi túrde damytyp jatyr. Degenmen sońǵy jyldary AKT ındýstrııasy qarqyndy damyp keledi, ıaǵnı tsıfrlandyrýǵa bolatyn barlyq salany tsıfrlandyrý, ártúrli naryqtardy, ásirese IT men jasandy ıntellektige qatysty barlyq nárselerdi tsıfrlandyrý.
Muny biz tehnologııalardy kommertsııalandyrýǵa arnalǵan QAZINNOVATIONS NARI ınnovatsııalyq granttaryn berý mysalynda qarastyra alamyz. Osylaısha QazInnovations ınnovatsııalyq granttaryn berý konkýrsy aıasynda 2022 jyly basym baǵyttar boıynsha 146 ótinim tirkelgen bolatyn.
Baıqaý nátıjesinde 17 jobamen ınnovatsııalyq granttar berý týraly kelisim jasaldy, olardyń barlyǵy AKT salasyna tıesili. 2021 jyly da shamamen osyndaı boldy. AKT ındýstrııasynyń aýqymy keń bolǵandyqtan, ony basqa salalardaǵy jobalarmen/startaptarmen salystyrǵanda qarjylandyrý ońaı. Sizge medıtsına salasyndaǵy sııaqty kóptegen klınıkalyq nemese klınıkaǵa deıingi zertteýler júrgizýdiń, sheteldik akkredıttelgen jýrnaldarda ǵylymı maqalalar jarııalaýdyń, FDA jáne basqa patentterdi alýdyń nemese «ǵarysh kemesi» ushyp ketkenshe birneshe ret synaqtan ótýdiń qajeti joq.
Bul jobalar onyń bir parasy ǵana. El ınnovatsııalyq ekonomıkany belsendi damytyp, ǵylymı-tehnıkalyq áleýetti damytýǵa qomaqty resýrstardy ınvestıtsııalap jatyr.
Innovatsııanyń jahandyq trendteri men otandyq áleýetin eskerip, ótken jyldyń sońynda QR Premer-Mınıstri janyndaǵy Tehnologııalyq saıasat jónindegi keńes ekonomıkalyq damýdyń kelesi basym baǵyttaryn bekitti. Bular – MedTech, AgriTech jáne GreenTech. ıAǵnı, memleket qoldaý kórsetetin jobalarǵa basymdyq beriledi.
MedTech kýrsy 2023 jyly tehnologııalyq boljamdy júrgizýdiń pılottyq jobasy retinde belgilendi. QazInnovations bul baǵytta jumysty bastap ketti. Foresight nátıjeleri boıynsha, jyl sońyna deıin ónimderdiń, tehnologııalardyń jáne sýbektilerdiń tizbesi bar basym baǵyttardy anyqtaý, sondaı-aq jobalardyń qarjylyq modelin ázirleý josparlanýda.
Foto: phonoteka.org
- QazInnovations ınnovatsııany yntalandyrý úshin jeke sektormen jáne akademııalyq ortamen qalaı jumys istep jatyr?
- Osy jerde aıta ketetin jaıt, tehnologııalardy qarjylandyrý jáne ınnovatsııalardy yntalandyrý otandyq ǵylym úshin óte mańyzdy jáne der kezinde qolǵa alynǵan shara deýge bolady. Ǵylymı jumystardy ónerkásipke kóshirý protsesi qazirdiń ózinde álemde keńinen qoldanylyp jatyr, al Qazaqstanda mundaı mehanızm endi ǵana qurylyp jatyr.
Osy tusta ınnovatsııalyq formýlany qarastyraıyq: bizde ıdeıa taba alatyn, ǵylymı-tehnıkalyq jańalyq jasaı alatyn ınnovator bar delik, ol da ǵalym bolýy kerek, alaıda onyń jobasyn qarjylandyrý (naryqqa shyǵý) úshin, ol sonymen qosa ekonomıst bolýy tıis. Osyndaı jaǵdaılarda ǵana (novator+ǵalym+ekonomıst) joǵary tehnologııalyq ınnovatsııany qurýǵa qol jetkizýge jáne jalpy alǵanda, ınnovatsııany qurýdy yntalandyrýǵa bolady.
Sonymen qatar biz ýnıversıtet baǵdarlamalarynda ınnovatsııalar kýrsyn usynyp otyrmyz, onyń ishinde aýdıt, marketıng, zııatkerlik menshikti qorǵaý, tehnologııalar transferti, akseleratsııa jáne t.b. máseleler qamtylady. Bul usynystardyń barlyǵyn QazInnovations ǵylymı qaýymdastyq pen jeke sektor arasyndaǵy belsendilikti nyǵaıtý úshin qolǵa alyp otyr.
Jalpy QazInnovations ekonomıkanyń ártúrli salalarynda ınnovatsııalardy yntalandyrýmen aınalysatyn Qazaqstannyń ulttyq ınnovatsııalyq ekojúıelik qory ekenin atap ótken jón. Qor jeke sektormen jáne akademııalyq ortamen birneshe deńgeıde jumys isteıdi. Mysaly, ınnovatsııalyq jobalardy qarjylandyrý, QazInnovations ulttyq ekonomıkany kommertsııalandyrý jáne damytý áleýeti bar ınnovatsııalyq jobalarǵa qarjylyq qoldaý kórsetedi. Sonymen qosa jobalardyń sapasyn jaqsartýǵa jáne olardyń tabysqa jetý múmkindigin arttyrýǵa kómektesetin ınnovatsııalyq jobalarǵa keńes berip, saraptama jasaıdy. Sondaı-aq QazInnovations ınvestorlarǵa, naryqtarǵa jáne seriktesterge qoljetimdilikti qamtamasyz etý arqyly kommertsııalandyrý protsesinde ınnovatsııalyq jobalarǵa kómektesedi.
- Qazaqstannyń ınnovatsııalyq ekojúıesin aımaqtaǵy nemese dúnıe júzindegi basqa elderdiń ekojúıesimen qalaı salystyrýǵa bolady?
- Qazaqstannyń ınnovatsııalyq ekojúıesi salystyrmaly túrde jas, biraq qarqyndy túrde damyp keledi. Bul – ózara bir-birimen tyǵyz baılanysta jumys isteıtin júıe: memlekettik organdar, bıznes qaýymdastyq, ınvestorlar, startaptar, akademııalyq ınstıtýttar jáne tehnologııalyq ınkýbatorlar.
Reseı, Qytaı, Koreıa, Japonııa jáne Sıngapýr sııaqty aımaqtaǵy basqa eldermen salystyrǵanda Qazaqstannyń ekojúıesi damýdyń bastapqy satysynda tur. Degenmen, Qazaqstan úkimeti ınnovatsııalardy qoldaýǵa baǵyttalǵan sharalardy, onyń ishinde salyqtyq jeńildikterdi, isin jańa bastaǵan kásipkerlerge granttardy, shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaý baǵdarlamalaryn belsendi túrde ázirlep, júzege asyrýda. Sonymen qatar Qazaqstan sheteldik ınvestıtsııalar men tehnologııalardy, ásirese aqparattyq tehnologııalar men tsıfrlyq ekonomıka salasynda belsendi túrde tartyp otyr.
AQSh, Ulybrıtanııa jáne Germanııa sııaqty damyǵan Batys elderimen salystyrǵanda Qazaqstannyń ekojúıesi áli qalyptasý kezeńinde. Degenmen bizdiń elimiz ǵylymı-tehnologııalyq zertteýlerdi damytýǵa belsendi ınvestıtsııa salýdy, sondaı-aq shetelden talantty jáne tájirıbeli mamandardy tartýdy jalǵastyrýda.
Jalpy alǵanda, Qazaqstan damyǵan elderdiń nazaryn jáne ınvestıtsııasyn tartý úshin aıtarlyqtaı kúsh salyp jatqanyn atap ótý kerek.
- QazInnovations eldegi ınnovatsııany yntalandyrý úshin aldyna qandaı maqsat qoıyp otyr? Sondaı-aq Qazaqstannyń ınnovatsııalyq ekojúıesi aldaǵy jyldary qalaı damıdy dep oılaısyz?
- QazInnovations-tiń mıssııasy – ulttyq ınnovatsııalyq ekojúıeni analıtıkalyq jaǵynan jáne ádistemelik jaǵynan qoldaý. 2031 jylǵa qaraı biz Innovatsııalyq observatorııa retinde ulttyq ınnovatsııalyq ekojúıege táýelsiz baǵa beretin negizgi damý ınstıtýty – analıtıkalyq ortalyq dep atalǵymyz keledi.
Ulttyq agenttik ınnovatsııalardy Qazaqstan Respýblıkasynyń Kásipkerlik kodeksinde kózdelgen ınstrýmentter sheńberinde yntalandyratyn bolady.
Bul rette tıimdilikti arttyrýdy, halyqaralyq tájirıbege sáıkestendirýdi, mysaly, bıznes-ınkýbatorlardy, tájirıbe jasaý ortalyqtaryn jáne t.b. damytýdy eskere otyryp, olardy usyný rásimderi men formaty qaıta qaralatyn bolady.
Jahandyq ınnovatsııalyq ındekske (2022 j. 81-oryn) nazar aýdara otyryp, ınnovatsııalyq júıeniń áleýetin arttyrý úshin Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstri janyndaǵy Tehnologııalyq saıasat keńesinde biz Jahandyq ınnovatsııalardaǵy kórsetkishterdi jaqsartý úshin ındıkatorlardy bekittik, jol kartalaryn ázirledik.
Foto: e-vid.ru
QazInnovations kompanııasynyń strategııalyq maqsattarynyń biri – eldiń ınnovatsııalyq jáne tehnologııalyq áleýetin arttyrý. Osy baǵyt aıasynda kelesi mindetter qoıyldy: ınnovatsııalyq granttar berý; 2030 jylǵa qaraı ınnovatsııalyq belsendi kásiporyndardyń úlesin 25%-ǵa jetkizý; 2025 jylǵa qaraı ınnovatsııalyq ónim kólemin 2,5 trln teńgege jetkizý. Maqsatty júzege asyrý nátıjesinde ınnovatsııalyq ónim úlesine qol jetkizý 2030 jylǵa qaraı jalpy ishki ónimniń 5 paıyzyn quraıdy dep josparlanyp otyr.
Bul kórsetkishterdiń barlyǵy Úkimet qaýlysymen bekitilgen «Tsıfrlandyrý, ǵylym jáne ınnovatsııalar esebinen tehnologııalyq serpilis» ulttyq jobasynda qarastyrylǵan jáne Qazaqstannyń 2050 jylǵa deıingi uzaqmerzimdi damý strategııasyn iske asyrý maqsatynda ázirlengen memlekettik josparlaý júıesiniń qujaty bolyp otyr.
Al QazInnovations elimizdiń ınnovatsııalyq damý salasyndaǵy jalǵyz ulttyq ınstıtýty retinde osy parametrlerge qol jetkizý úshin bar kúsh-jigerin salyp jatyr.
- Suhbatyńyzǵa raqmet!
