Qazaqstanda genderlik saıasat qalaı qalyptasyp keledi – Balaeva baıandady
ASTANA. KAZINFORM – Elordada Beıjiń deklaratsııasyna 30 jyl tolýyna oraı genderlik teńdik taqyrybynda aýqymdy jıyn ótti. Shara aıasynda sóz sóılegen QR Mádenıet jáne aqparat mınıstri Aıda Balaeva elimizde genderlik saıasat qalyptastyrý baǵytyndaǵy jumystardy baıandady.
Genderlik teńdikti qamtamasyz etýdegi quqyqtyq baza
Mınıstr elimiz 1995 jyly Beıjiń deklaratsııasyna qosylǵan sátten bastap, turaqty genderlik saıasat qalyptastyrý baǵytynda senimdi qadamdar jasaǵanyn aıtty.
— Birinshi kezekte genderlik teńdiktiń negizi bolyp tabylatyn quqyqtyq baza týraly aıtqym keledi.
1995 jyly Beıjiń deklaratsııasy qabyldanǵan jyly Qazaqstan Konstıtýtsııasy da qabyldandy. Konstıtýtsııa ár azamattyń quqyǵy qorǵalýyna kepil bolady. Sońǵy jyldary bul saladaǵy jumystar arta tústi.
2022 jyly Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń bastamasymen júrgizilgen aýqymdy konstıtýtsııalyq reforma aıasynda Konstıtýtsııalyq sot qalpyna keltirilip, Adam quqyqtary jónindegi ýákil ınstıtýty quryldy, - dedi Aıda Ǵalymqyzy.
Onyń aıtýynsha, quqyq qorǵaý ınstıtýttaryn nyǵaıtý genderlik teńdikti ilgeriletý men qorǵaý úshin myqty negiz qalyptastyrady. Bul Qazaqstannyń Beıjiń deklaratsııasy jáne áıelderdiń quqyqtary jónindegi basqa da halyqaralyq qujattar aıasyndaǵy mindettemelerin oryndaý úshin óte mańyzdy.
Genderlik saıasatty júzege asyrýdaǵy ınstıtýtsıonaldyq mehanızmder
Sondaı-aq vedomstvo basshysy elimizde shırek ǵasyr astam ýaqyt buryn qurylǵan Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografııalyq saıasat jónindegi ulttyq komıssııanyń qyzmetine toqtaldy.
— 1998 jyly Qazaqstanda Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografııalyq saıasat jónindegi ulttyq komıssııa quryldy. Bul – Prezıdent janyndaǵy konsýltatıvtik-keńesshi organ. 2023 jyly Komıssııa óziniń 25 jyldyǵyn atap ótti.
Qazirgi tańda onyń quramynda memlekettik organdar, azamattyq qoǵam ókilderi, quqyq qorǵaý uıymdary, saıası partııalar men sarapshylar qaýymdastyǵynan 34 múshe bar. Komıssııa kelesi alty baǵytta jumys isteıdi:
- áleýmettik-demografııalyq damý,
- áıelderdiń ekonomıkalyq múmkindikterin keńeıtý,
- otbasylyq qundylyqtardy nyǵaıtý,
- qaýipsizdik jáne zorlyq-zombylyqtyń barlyq túrlerine qarsy kúres,
- genderlik saıasatty damytý,
- balalardyń quqyqtary men zańdy múddelerin qamtamasyz etý, - dedi ol.
Odan bólek spıker komıssııanyń eldiń barlyq óńirlerinde ókildikteri baryn, onyń músheleri genderlik saıasat salasyndaǵy zańnamany ázirleýge belsendi qatysatynyn atap ótti.
Óńirlik deńgeıdegi genderlik saıasat
Aıda Balaeva sheteldik qonaqtarǵa elimizdiń óńirlerinde de genderlik saıasatty nyǵaıtý qarqyndy júrgizilip jatqanyn aıtty.
— 2023 jyly Prezıdent Jarlyǵymen óńirlerdiń basshylary janynan genderlik máseleler jónindegi keńesshi ınstıtýty quryldy. Bul keńesshiler — azamattyq sektordyń ókilderi jáne olardyń negizgi mindetteri – óńirlerde genderlik teńdik saıasatynyń júzege asyrylýyn baqylaý.
Olar ulttyq komıssııa jáne óńirlik komıssııalarmen tyǵyz baılanysta jumys isteıdi jáne genderlik teńdik salasyndaǵy memlekettik saıasattyń mańyzdy býyny sanalady.
Al negizinen eldegi genderlik saıasattyń basty úılestirýshisi – Qazaqstan Respýblıkasynyń Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi. Onyń quramynda genderlik saıasatty qalyptastyrý jáne iske asyrýmen aınalysatyn arnaıy komıtet jumys isteıdi, - dedi mınıstr.
Vedomstvo basshysy mınıstrlik genderlik-baǵdarlanǵan bıýdjetteýdi júzege asyrý, áıelderdiń quqyqtary men múmkindikterin keńeıtý baǵdarlamalaryn damytý, sondaı-aq dıskrımınatsııa men zorlyq-zombylyqtyń barlyq túrlerinen qorǵaý júıesin jetildirý arqyly genderlik tásildi memlekettik saıasatqa ıntegratsııalaýǵa erekshe kóńil bóletinin aıtty.
Sondaı-aq osylaısha mınıstrlik, ulttyq komıssııa, óńirlik keńesshiler ınstıtýty jáne basqa da mańyzdy qurylymdar genderlik teńdikti qoldaýdyń kópdeńgeıli, keshendi ekojúıesin quryp jatqanyn, bul júıe ulttyq strategııalyq maqsattarǵa jetý jáne halyqaralyq mindettemelerdi oryndaý úshin tıimdi túrde jumys isteýdi maqsat etetinin málimdedi.
Halyqaralyq seriktestik jáne genderlik saıasat monıtorıngi
Sonymen qatar Aıda Balaeva Qazaqstan genderlik teńdik máselesinde halyqaralyq seriktestermen tyǵyz jumys isteıtinin aıtty.
— Olardyń qatarynda Qazaqstandaǵy BUU qurylymdary, Dúnıejúzilik bank, EQYU jáne basqa da uıymdar bar. Bul seriktestik Qazaqstannyń halyqaralyq mindettemelerin tıimdi oryndaýyna ádistemelik qoldaý kórsetedi.
«BUU-áıelder» qurylymynyń rólin erekshe atap ótkim keledi. Bul uıym — Ulttyq komıssııanyń genderlik teńdik salasyndaǵy turaqty seriktesi.
Genderlik teńdik salasyndaǵy progresti júıeli túrde monıtorıng jasaý jáne baǵalaý – mańyzdy mehanızmderdiń biri.
Qazaqstan halyqaralyq alańdarda óz mindettemeleri boıynsha atqarylǵan jumystar týraly turaqty esep beredi, bul ashyqtyq pen eseptilikti qamtamasyz etedi, - dep túıdi sózin ol.
Mınıstrdiń aıtýynsha, eseptilik mehanızmi múddeli taraptardyń keń aýqymdy qatysýyn qamtıdy, bul jaǵdaıdy keshendi jáne obektıvti taldaýǵa múmkindik beredi.
Aıta keteıik, buǵan deıin Qazaqstan genderlik teńdik úshin ne istep jatqany jaıly jazǵan edik.