Qazaqstan joldaryna AQSh-ta jasalǵan sýperasfalt tóseledi
ASTANA. KAZINFORM - Qazaqstanda jol qurylysy salasynda Superpave tehnologııasy engizile bastady. Bul tásil elimizdiń klımattyq jaǵdaıyna saı kele me, onyń arqasynda jol jabyndysynyń sapasy qanshalyqty artady? Salada qandaı ózgerister bolady jáne mamandar jańa standartqa daıyn ba? Kazinform agenttigi osy taqyrypty taldap kórdi.
Jol salasynda maman tapshy
Superpave tehnologııasy AQSh-ta oılap tabylǵan jáne búginde 130-dan astam elde qoldanylady. Mamandar bul tehnologııa Qazaqstandaǵy jol qurylysy salasyna zor serpilis ákeledi dep otyr. Asfaltbeton qospasy qatal klımattyq jaǵdaılar men aýyr kólik júktemesine tótep bere alady.
2023 jyly QR Kólik mınıstrligi normatıvtik-tehnıkalyq bazany reformalaýdy bastap, Superpave-ti jol ınfraqurylymyn jańǵyrtýdyń negizgi elementi etip bekitti.
Qazaqstannyń 20 jyl buryn Superpave tehnologııasyn TMD elderiniń ishinde alǵashqy bolyp engizý múmkindigi boldy. Alaıda ol jospar tek qaǵaz júzinde qalyp qoıǵan. Endi otandyq mamandar bul ıdeıany qaıta jańǵyrtyp, jol salý sapasyn jańa deńgeıge kóterýge umtylyp jatyr. Degenmen, tájirıbe kórsetkendeı, bul iste aldyn ala ýáde berýge asyqpaý kerek.
Qazaqstan joldarynyń basty máselesi tek eski tehnologııada emes. Salada bilikti mamandar da jetispeıdi. Jumys kóleminiń ósip kele jatqanyna jáne eńbek naryǵyndaǵy mol suranysqa qaramastan, kadrlardyń sany az, sapasy kóńil kónshitpeıdi. Bunyń sebebi kóp.
Birinshiden, mamandyqtyń «bedeli» tómen. Ekinshiden, jol tek qalaly, eldimekendi jerde ǵana emes, ıen dalada da salynady. Ásirese jastar úıden shalǵaı, ómir súrýge qolaıly jaǵdaı jasalmaǵan jerde jumys isteýge qulyqsyz. Osy sekildi birneshe faktor bul salaǵa jańa kadrlar legin tartýǵa kedergi keltirip otyr.
Jol salý salasyndaǵy eńbek naryǵynyń dál qazirgi tańdaǵy ahýaly osyndaı bolǵanymen, erteńinen úmit úzýge áli erte kórinedi.
— Qazirgi ýaqytta kólik salasynda shamamen 34 myń stýdent bilim alyp jatyr. Bul — aldyńǵy jyldarmen salystyrǵanda joǵary kórsetkish. Osydan-aq jastardyń ınfraqurylym men logıstıkaǵa qatysty mamandyqtarǵa qyzyǵýshylyǵy artqanyn kórýge bolady, — dep málimdedi Kólik mınıstrligi.
Sondaı-aq jaýapty vedomstvo maman daıarlaý sapasyn arttyrý úshin atqarylýy tıis 5 negizgi amaldy aıqyndady. Olar:
- «Avtomobıl joldaryn salý» baǵyty boıynsha jeke bilim berý baǵdarlamasyn ashý;
- Avtojol mamandyqtaryna arnalǵan shákirtaqy kólemin arttyrý;
- Jol qurylysy salasyndaǵy ǵylymı qyzmetkerler sanyn kóbeıtý;
- Avtojol mamandarynyń biliktiligin mindetti túrde arttyrýdy zańmen bekitý;
- Mamandyqtyń bedelin kóterý.
Superpave-ti engizý sharttary: jańa standart, zamanaýı zerthana, sapaly bıtým
Superpave júıesin engizýge arnalǵan 10 negizgi standartty ázirleý 2023 jyly bastaldy. «Qazaqstan jol ǵylymı-zertteý ınstıtýty» AQ úsh negizgi standartty, sonyń ishinde qospalardy jobalaý erejeleri men PG (Performance Grade) bıtým markalarynyń klassıfıkatsııasyn ázirledi. Olar 2025 jyldyń sońyna deıin bekitiledi, bul - Superpave júıesin engizýdegi mańyzdy qadam bolmaq.
— Bul standarttar — jaı qujat emes, jol qurylysyna júıeli kózqarastyń negizi, — deıdi ınstıtýt mamandary.
Alaıda qalǵan standarttardy ázirleý úshin qomaqty qarjy qajet. Qarjylandyrý men úılestirý bolmaǵan jaǵdaıda bul protsess sozylyp ketýi múmkin.
Jańa standarttarǵa sáıkestikti akkredıttelgen zerthanalar, sonyń ishinde «Qazjol ǴZI» AQ, «Jol aktıvteri sapasynyń ulttyq ortalyǵy» RMK jáne L.N. Gýmılev atyndaǵy EUÝ qamtamasyz etedi.
— Sapany baqylaý — Superpave-tiń basty qaǵıdasy. Zamanaýı zerthanalarsyz bul tehnologııa óz múmkindigin tolyq kórsete almaıdy, — deıdi sarapshylar.
Alaıda ondaı zerthanalar az. Tehnologııany búkil el aýqymynda engizý úshin zerthanalar jelisin keńeıtip, arnaıy qyzmetkerler daıarlaý qajet. Áıtpese aımaqtarda materıaldy testileý jumysy aqsap qalýy múmkin, onyń aqyry bul tehnologııaǵa senimniń tómendeýine ákelip soǵady.
Sýperasfalt jasaý úshin materıaldardy, ásirese erekshe bıtýmdy iriktep alý kerek. Qazaqstan 8 klımattyq aımaqqa bólingen, soǵan saı temperatýra aıyrmashylyqtaryn da eskerý mańyzdy.
— Burynǵy tehnologııa boıynsha úsh bıtým markasymen ǵana jumys júrgiziletin. Biz ol tájirıbeden bas tartyp otyrmyz. Endi ár jol óziniń erekshe jaǵdaıyna qaraı jobalanady, — deıdi ınstıtýt mamandary.
Asfaltbeton zaýyttaryn tekserý barysynda barlyq kásiporyndardyń sheteldik jabdyqty paıdalanatyny anyqtaldy, biraq keıbir zaýyttar eskirip ketken.
— Superpave óz sapasyn saqtaýy úshin zamanaýı tehnologııany qoldaný kerek. Eski zaýyttar qajetti sapany qamtamasyz ete almaıdy. Bul tehnologııa - jaı ǵana jańa marka emes, salynatyn ár jolǵa jeke jasalatyn ınjenerlik esep, solaı ǵana tıisti sapaǵa qol jetkiziledi, — dep túsindiredi «Qazjol ǴZI» mamandary.
3 jylda 14 myń shaqyrym jol jańarady
El ekonomıkasy damyp, halyq sany ósken saıyn sapaly ári qaýipsiz joldyń qajettiligi de artyp keledi. Osyǵan oraı, respýblıkalyq jáne jergilikti joldardyń sapasyn jaqsartýǵa da, ony kútip ustaý jumysyn jetildirýge de, salany qarjylandyrýǵa da jańa kózqaras, tyń reforma kerek.
— 2030 jylǵa qaraı respýblıkalyq avtojoldardyń 100%-yn, al jergilikti joldardyń 95%-yn normatıvtik talapqa saı etý josparlanyp otyr. Bul — Memleket basshysynyń saılaýaldy baǵdarlamasy men Kólik-logıstıka áleýetin damytý tujyrymdamasyndaǵy mańyzdy mindet, — dep málimdeıdi mınıstrlik.
Bul úshin joldardy vızýaldy baǵalaýdan aspaptyq dıagnostıkaǵa kóshý, jańa tehnıkalyq standarttardy bekitý jáne ınfraqurylym qarjylandyrýynyń mınımaldy normalaryn ázirleý qarastyrylǵan.
— 2029 jylǵa deıin óńirlerde 14 myń shaqyrym joldy jóndeý jáne jańǵyrtý josparlanǵan. Ol joldyń qaýipsizdigi men jaılylyǵyn arttyryp qana qoımaı, aımaqtyń damýyna serpin beredi, ınvestıtsııalyq tartymdylyqty arttyrady, — dedi vedomstvo ókilderi.
Ózge elderdiń qateligi qaıtalanbaýy tıis
Qazaqstan AQSh, Reseı, Qytaı jáne Germanııa mamandarymen tyǵyz baılanysta jumys istep jatyr. Ol jańa tehnologııany ózimizdiń klımattyq jaǵdaıǵa jáne tabıǵı erekshelikterge saı beıimdeýge múmkindik beredi.
— Biz Superpave-ti oılap tapqan eldermen tikeleı baılanystamyz. Bul ony elimizde qoldanýda qatelikke jol bermeýge kómektesedi. Bashqurtstan tájirıbesine erekshe kóńil bólip otyrmyz. Onda bul tehnologııa tamasha nátıje berdi, — deıdi «Qazjol ǴZI» mamandary.
Máselen, Bashqurtstanda osy tehnologııa arqyly mynandaı nátıjelerge qol jetkizilgen:
- Jol jabyndysyn paıdalaný merzimi 25%-ǵa uzarǵan;
- Joldy kútip ustaýǵa ketetin shyǵyn 30%-ǵa azaıǵan;
- Joldyń oıylýy 40%-ǵa qysqarǵan.
Alaıda Qazaqstannyń klımattyq erekshelikteri ol elge qaraǵanda áldeqaıda alýan túrli. Sondyqtan bizdiń el basqa elderdiń qatelikterin (mamandardy jetkilikti daıarlamaý nemese klımattyq erekshelikterdi elemeý sııaqty) qaıtalamaýǵa tyrysady.
— Biz AQSh-tan Reseıge deıingi barlyq tájirıbeni zerttedik. Pılottyq jobalar jáne mamandardy oqytý arqyly barlyq yqtımal sátsizdikter men qaterlerdiń aldyn alamyz, — dep sendiredi vedomstvo ókilderi.
Bul júıeni engizý úshin jasalǵan Jol kartasy aıasynda jabdyqtar boıynsha keńester berilip, jappaı oqytý júrgiziledi. Bul jańa tehnologııaǵa kóshýge kúmánmen qaraıtyn merdigerlerdiń qarsylyǵyn azaıtýǵa kómektesedi.
Osy turǵyda «Qazjol ǴZI» mamandary týyndaýy múmkin tórt negizgi kedergini atap ótti:
- Asfaltbeton zaýyty men zerthanalardy jańǵyrtýdy qarjylandyrý máselesi
- 2028 jylǵa deıin PG-bıtýmdardy ımporttaý máselesi
- Júzdegen mamandy oqytý máselesi
- Merdigerler tarapynan qarsylyq.
Kásibı qaýymdastyq reformaǵa qatysty belgili bir eskertýlerin aıtqanymen, jalpy qoldaý bildirip otyr. Standarttar jaıynda mınıstrlikter, ákimdikter jáne «Atameken» UKP ózara kelisken. Alaıda ınjenerler men merdigerlerdiń bir bóligi ózgeristerge qarsy.
— Kópshiligi eski ádisterge úırenip qalǵan. Olar jumysty ne úshin kúrdelendirý qajet ekenin túsinbeıdi, — deıdi ınstıtýt ókilderi.
Sapany tómendetetin faktor: Jol salasynda jemqorlyq qalaı joıylady?
Qazaqstan jol qurylysy salasynda sybaılas jemqorlyq máselesi de ózekti. Mysaly, úsh jyl buryn Oıyl aýdanynda kanadalyq tehnologııamen jol salý jobasy qolǵa alynǵan. Oǵan oblystyq jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary basqarmasynyń sol kezdegi basshysy Málimbet Ibrashev jaýapty bolǵan. Zerthanalyq synaqtar qospa tıisti deńgeıde qataımaı, sýda erıtinin kórsetse de, qurylys jumysy bastalyp ketken. Jergilikti turǵyndar bul joldyń salynýyn kópten kútken bolatyn, alaıda kóp uzamaı jańa jol búline bastaǵan. Sheneýnikterdiń aıtýynsha, tehnologııa jergilikti klımatqa saı beıimdelmegen. Búginde bul joldyń saý tamtyǵy qalmaǵan deýge bolady.
Bıýdjetten jyl saıyn qomaqty qarjy bólinetinine qaramastan, jol sapasyna qatysty halyqtyń shaǵymy azaımaı otyr. Bul tehnıkalyq turǵydan ǵana emes, basqarý jaǵynan da reformalardyń qajettigin kórsetedi. Qazirgi tańda memleket jol qurylysyn jobalaýdan bastap paıdalanýǵa berilgenge deıingi barlyq kezeńderde ashyqtyq pen eseptilikti arttyrý boıynsha keshendi sharalar qabyldap jatyr.
— Qazir basty mindet — jol qurylysyndaǵy adamı faktor men jabyq protsesterdi joıý. Tsıfrlyq platformalardy engizý jáne baqylaýshy organdardyń jaýapkershiligin kúsheıtý sybaılas jemqorlyqtyń aldyn alyp, jol sapasyn arttyrady, — deıdi Kólik mınıstrliginen.
«Qaraǵandy-Jezqazǵan» jáne «Saryaǵash aınalma joly» sııaqty iri jobalardy iske asyrý kezeńinde sybaılas jemqorlyq táýekelderin azaıtý úshin memleket EPC (tolyq tsıklmen júzege asyrý) qaǵıdatyn engizdi. Bul - merdiger uıymdar jobalaý men ruqsat qujattaryn alýdan bastap, qurylysty jáne jeti jyldyq paıdalaný kezeńin tolyq óz moınyna alady degen sóz. Mundaı tásil úshinshi taraptardyń yqpalyn shektep, qarajatty maqsatsyz paıdalaný yqtımaldyǵyn tómendetedi.
— Sonymen qatar salanyń tsıfrlyq transformatsııasy júrip jatyr. Máselen, qurylyp jatqan «E-Joldar» biryńǵaı tsıfrlyq platformasy avtomobıl joldaryn salý men kútip ustaýdyń barlyq kezeńderindegi esepti ortalyqtandyrylǵan túrde tirkeýge múmkindik beredi. Platformada qujattar, oryndalǵan jumystardyń aktileri, tekserý nátıjeleri men qosymsha kelisimder rásimdeledi, — dep atap ótti mınıstrlik.
Sondaı-aq «KazRoadLab» júıesi engizildi, bul - jumystar men materıaldardyń sapasyn baqylaýǵa arnalǵan tsıfrlyq qural. Vedomstvo málimetinshe, mobıldi qosymshanyń kómegimen zerthanalar men ınjenerler synaq nátıjesin jedel tirkep, dáleldeý bazasyn jınaýdy jeńildetip, jalǵan aqparat engizý múmkindigin azaıtady.
— KazRoadLab pen E-Joldar platformasyn engizý — jaı ǵana yńǵaılylyq úshin tsıfrlandyrý emes. Bul — jobalarǵa qatysýshylar arasyndaǵy jasyryn kelisimder men olqylyqtardy joıýǵa baǵyttalǵan antıkorrýptsııalyq joba, — dep atap ótti mınıstrlik.
Qazirgi ýaqytta Parlamentte qaralyp jatqan eki zań jobasy jol salasyn reformalaýǵa baǵyttalǵan: biri tehnıkalyq jáne avtorlyq qadaǵalaýdy «Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl týraly» zańǵa baǵynatyn sýbektilerge teńestirý arqyly antıkorrýptsııalyq baqylaýdy kúsheıtedi, al ekinshisi karerler men jer ýchaskelerin rásimdeýge qatysty ákimshilik rásimderdi jeńildetedi.
— Sybaılas jemqorlyqqa qarsy qyzmet ár eki jyl saıyn salanyń syrtqy aýdıtin júrgizedi, onyń negizinde anyqtalǵan táýekelderdi joıý jospary jasalyp, iske asyrylady, — dep túıindedi vedomstvo.
Atqarylyp jatqan is-sharalar jol qurylysy salasynda sybaılas jemqorlyqpen kúres jekelegen sheshim qabyldaýdan júıeli tásilge kóshe bastaǵanyn kórsetedi. EPC mehanızmderi, tsıfrlyq baqylaý quraldary men zańnamalyq ózgerister birige kele sybaılas jemqorlyq táýekelin azaıtady jáne ashyqtyqty arttyrýǵa baǵyttalǵan. Alaıda bul bastamalardyń tıimdiligi olardyń sapaly iske asyrylýyna tikeleı baılanysty bolady.
Aıta keteıik, elimizde 2029 jylǵa deıin 11 myń shaqyrym temirjol jóndeledi.