Qazaqstan «jasyl ekonomıkany» damytýda kóshbasshylyq tanytyp otyr — EYDU basshysy Matıas Kormann
ASTANA. KAZINFORM — Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymynyń (EYDU) bas hatshysy Matıas Kormann Kazinform agenttiginiń tilshisine bergen suhbatynda Qazaqstanmen aradaǵy áriptestik qadamdary men baǵdarlamalardy júzege asyrý barysy týraly aıtyp berdi.
— EYDU men Qazaqstannyń qazirgi yntymaqtastyǵyn qalaı baǵalaısyz? Keıingi jyldary qol jetkizilgen negizgi jetistikter qandaı?
— Sońǵy onjyldyqta EYDU-nyń Qazaqstanmen yntymaqtastyǵy aıtarlyqtaı nyǵaıdy. Bul Eldik baǵdarlamany sátti júzege asyrýdyń jáne 2015 jyldan beri eki Іs-qımyl josparynyń dáıekti júzege asyrylýynyń arqasynda múmkin boldy. Qazirgi kezde biz memlekettik basqarý, memlekettik kásiporyndardy korporatıvtik basqarý, tsıfrlyq baılanys, mańyzdy paıdaly qazbalar, «jasyl» ekonomıka jáne turaqty ınfraqurylymdy qosa alǵanda, birqatar negizgi salada birlesip jumys istep jatyrmyz.
30 mamyrda Astana halyqaralyq forýmy aıasynda «Memlekettik basqarý júıesine sholý» atty jańa jobany bastaımyz. Bul joba Qazaqstan Respýblıkasynyń 2030 jylǵa deıingi memlekettik basqarýdy damytý tujyrymdamasyn iske asyrý aıasynda osy saladaǵy reformalardy taldaýǵa baǵyttalǵan. Baıandamada azamattyq qatysý deńgeıin arttyrýǵa, adam resýrstaryn basqarýdy jetildirýge, memlekettik qyzmettiń ınnovatsııalyq áleýetin damytýǵa, sondaı-aq memlekettik qyzmetterdi tsıfrlandyrýǵa baǵyttalǵan usynystar qamtylǵan.
Byltyr eldiń osy saladaǵy aýqymdy reformalarǵa umtylýyn qoldap, Qazaqstannyń memlekettik kásiporyndary qyzmetine sholýdy aıaqtadyq. Sonymen qatar, Qazaqstannyń EYDU-daǵy kópjaqty salyq salasyndaǵy kún tártibine belsendi qatysýyn joǵary baǵalaımyz. Qazaqstan «jasyl ekonomıkany» damytýda, shekaralyq úderisterdi tsıfrlandyrýda jáne saýda baılanystaryn nyǵaıtýda kóshbasshylyq tanytyp otyr. Atap aıtqanda Transkaspıı dálizi — bolashaǵy zor saýda joly aıasynda, ony damytýǵa biz belsendi qatysýǵa daıynbyz.
Turaqty ınfraqurylymdy damytýdaǵy seriktestik Qazaqstandy kómirtegi beıtaraptyǵy jolynda qoldaýda mańyzdy ról atqarady. Sonymen qatar, EYDU 2026 jylǵa josparlanǵan jáne Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev byltyr Bakýde ótken COP29 konferentsııasynda jarııalaǵan Ortalyq Azııa óńirlik klımattyq sammıtinde Qazaqstanmen seriktes bolady.
— Qazaqstan ınvestıtsııalyq ahýaldy jaqsartý boıynsha reformalardy júzege asyryp keledi. EYDU-nyń qaı usynystary bul protsesti jyldamdata alady?
— Qazaqstan óziniń ınvestıtsııalyq klımatty jaqsartýda aıtarlyqtaı jetistikterge qol jetkizdi, bul jaǵdaı EYDU–nyń memlekettik basqarýdyń adaldyǵyna júrgizgen sholýynda rastaldy. Osy sholý Qazaqstan Respýblıkasynyń Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigimen birlesip 2025 jyly jarııalanady. Munymen qosa, sot júıesiniń ashyqtyǵyn arttyrýdaǵy jetistikter men halyqaralyq deńgeıde sybaılas jemqorlyqpen kúrestegi ilgerileý barysy atap ótildi.
Saıasatty iske asyrý salasynda retteýshi ortanyń ashyqtyǵyn arttyrýdy, sondaı-aq «zańnamalyq norma men tájirıbe júzinde iske asyrý arasyndaǵy alshaqtyqty» joıý boıynsha sharalar qabyldaýdy usynamyz. Máselen, zańnamalyq normalar tájirıbe júzinde kásipkerler men ınvestorlar úshin keı jaǵdaıda tıisti deńgeıde júzege asyrylmaýy múmkin.
Memlekettik kásiporyndy basqarý salasynda menshik ıesi men retteýshiniń fýnktsııalaryn naqtyraq bólýdi usynamyz, óıtkeni olardyń úılesýi naryqta básekelestikke jatpaıtyn jaǵdaılardy týdyrýy múmkin. Monopolııaǵa qarsy saıasatty jetildirý jáne tıisti ınstıtýttardy nyǵaıtý da bıznes pen ınvestorlar úshin teń básekelestik jaǵdaı jasaýǵa yqpal etedi.
— Qazaqstan EYDU elderiniń ozyq tájirıbesin ekonomıkanyń qaı salalarynda tıimdi qoldana aldy?
— Qazaqstanda ınvestıtsııa tartýdyń jáne iskerlik belsendilikti arttyrýdyń eń tıimdi joly — memlekettik basqarýdy, sot táýelsizdigin jáne retteýshi organdardyń ashyqtyǵyn nyǵaıtý.
Bul sharalar jalpy bıznes-klımatty jaqsartady jáne ekonomıkanyń barlyq sektoryna paıda ákeledi. Sol sııaqty, saıasatty halyqaralyq EYDU standarttaryna sáıkestendirý boıynsha úzdiksiz kúsh-jiger ınvestorlardyń senimin nyǵaıtýǵa jáne keń aýqymdy ekonomıkalyq ósýdi yntalandyrýǵa kómektesedi.
Básekelestikti arttyrýǵa, múddeler qaqtyǵysyn azaıtýǵa, sondaı-aq otandyq ári sheteldik ınvestorlarǵa ádil qarym-qatynasty qamtamasyz etýge baǵyttalǵan reformalar mańyzdy. Bızneske kórsetiletin memlekettik qyzmetterdi tsıfrlandyrý jáne memlekettik kásiporyndardy korporatıvtik basqarýdy jaqsartý da durys baǵyttaǵy mańyzdy qadamdar.
Sonymen qatar, biz ekonomıkanyń jekelegen sektorlarymen baılanysty erekshe qıyndyqtardy da moıyndaımyz. Mysaly, biz Qazaqstanmen strategııalyq mıneraldyq resýrstar sektoryn damytýda yntymaqtastyqty jalǵastyryp otyrmyz. Qazaqstanda kómirtegi beıtaraptyǵyna kóshý úshin mańyzdy bolatyn mıneraldyq qorlar bar. Biraq bul áleýetti áleýmettik jáne ekologııalyq turǵyda turaqty túrde iske asyrýda aýqymdy maqsat tur.
Osyǵan baılanysty memlekettik organdarmen jáne jeke sektormen paıdaly qazbalar sektoryndaǵy salyq salý, óndirýdiń turaqty ádisteri men bıznestegi jaýapkershilik máseleleri boıynsha dıalogty jalǵastyramyz.
— EYDU elderiniń tájirıbesin eskere otyryp, Qazaqstan jahandyq qosylǵan qun tizbegine óziniń ıntegratsııasyn qalaı nyǵaıta alady?
— Qazaqstannyń Eýrazııa ortalyǵyndaǵy geografııalyq ornalasýy EYDU-nyń saýda ıntegratsııasy salasynda mindetti túrde seriktes etedi. Qazaqstan Transkaspıı kólik dálizinde negizgi ról atqarady. EYDU-nyń saýdany jeńildetý jónindegi kórsetkishteri Qazaqstannyń 2017 jyldan bastap óńirdegi reformalar boıynsha kóshbasshy ekenin baıqatty.
2025 jyldyń sáýirinde EYDU Orta dáliz boıynsha taqyryptyq zertteýimen Ekonomıkalyq dálizderdi baǵalaý jáne monıtorıngileý ındeksin jarııalady. Onda Ortalyq Azııa men Qazaqstanǵa saýda derekteri týraly aqparattandyrý men yntymaqtastyqty kúsheıtý usynylǵan. Sebebi bul baǵyttaǵy kemshilikter tıimdi ózara is-qımylǵa kedergi keltirip otyr. Atap aıtqanda, Qazaqstanda tsıfrlandyrý men saýdany jeńildetýde jetistikter barshylyq. Degenmen, keıbir máselelerge nazar aýdarý kerek.
Budan bólek, kólik shyǵyndaryn, sonyń ishinde saqtandyrý jáne júk tasymaldaý shyǵyndaryn azaıtýǵa kómektesetin ekonomıkalyq sharalardy engizýdi usynamyz, óıtkeni olar qazirgi ýaqytta álemdik deńgeıden joǵary.
— EYDU-nyń óńirlik keńsesi Ortalyq Azııa elderiniń damýyna qandaı úles qosa alady?
— Qazaqstan kóp jyl boıy EYDU jumysyn óz eline qatysty ǵana emes, óńirlik deńgeıde de qoldap keledi. Bul rette, Qazaqstan Ortalyq Azııadaǵy energetıka, sý resýrstary jáne jerdi paıdalaný salasyndaǵy 2024–2028 jyldarǵa arnalǵan ózara is-qımyl baǵdarlamasynyń óńirlik kóshbasshysy. Ony EYDU jetekshiligimen jáne jergilikti seriktes — Ortalyq Azııanyń Memleketaralyq sý sharýashylyǵyn úılestirý komıssııasynyń Ǵylymı-aqparattyq ortalyǵynyń qatysýymen halyqaralyq seriktester konsortsıýmy júzege asyryp otyr.
Qazaqstan sondaı-aq Eýrazııanyń básekege qabilettilik baǵdarlamasy aıasynda EYDU-nyń Ortalyq Azııa bastamasyna teń tóraǵalyq etedi jáne 2017 jyldyń qazan aıynda Almatyda «EYDU — Eýrazııa» aptalyǵyn ótkizdi.
Munymen qosa, yntymaqtastyqtyń qosymsha baǵyttarynda baılanystardy damytý eskerilgen, ıaǵnı Transkaspıı kólik dálizine ekpin qoıylǵan. Qazaqstanda jáne Ortalyq Azııa elderinde bıznes júrgizý úshin teń básekelestik jaǵdaıdy qamtamasyz etý, strategııalyq mıneraldyq resýrstardy óndirýge jáne óńdeýge qajet ınvestıtsııalardy yntalandyrý qadamdary qamtylǵan.
— Qazaqstan EYDU standarttaryna sáıkes taý-ken sektorynyń turaqtylyǵy men ekologııalyq jaýapkershiligin qalaı jaqsarta alady?
— Qazaqstan qazirdiń ózinde paıdaly qazbalardy jetkizý tizbegi, naryq jáne mıneraldar men metaldardyń 15 túrine aýdıt talaptary boıynsha EYDU nusqaýlaryn engizdi. Bul mańyzdy qadam, biraq biz odan ári EYDU standarttaryna sáıkestendirý úshin birqatar múmkindikti kórip otyrmyz. Olarǵa ekologııalyq retteýdi kúsheıtý, ashyq esep berýdi qamtamasyz etý jáne múddeli taraptardyń qatysýyn damytý kiredi.
Negizgi baǵyttardyń arasynda ekologııalyq taza tehnologııalarǵa ınvestıtsııa salý, taý-ken oryndaryn qalpyna keltirý jáne jergilikti qaýymdastyqtarǵa jeńildikter berý kiredi. EYDU «Turaqty ósý men damý úshin mańyzdy mıneraldardy paıdalaný» bastamasyn bastady. Ol mańyzdy mıneraldardy óndirý áleýmettik jáne ekologııalyq turaqtylyqqa óz úlesin qamtamasyz etý baǵatynda bizdiń tájirıbemizge súıene otyryp jasalǵan.
Osy jyldyń naýryz aıynda biz Astanada 80-nen astam múddeli taraptyń qatysýymen bir kúndik semınar ótkizdik. Biz bul bastama aıasynda Qazaqstanmen, sondaı-aq óńirdegi basqa eldermen seriktestikte jumysty jalǵastyrýǵa nıettimiz.
— EYDU strategııalyq mıneraldyq resýrstar sektoryna ınvestıtsııa tartý úshin qandaı sharalardy usynyp otyr?
— Sheteldik ınvestorlar úshin eń mańyzdy basymdyq — zań ústemdigimen jáne kelisimsharttyń senimdi oryndalýymen qamtamasyz etilgen, ıaǵnı naryqtyń barlyq qatysýshysy úshin teń jaǵdaılary bar turaqty bıznes orta.
Jaýapty bıznes júrgizý úshin teń jaǵdaı jasaý ekonomıkanyń barlyq sektory úshin mańyzdy. Bul turǵyda teń jaǵdaı jasaý strategııalyq mıneraldy resýrstar sektory úshin erekshe másele dep sanaımyn.
Sondaı-aq ulttyq úkimetter memlekettik-jekeshelik seriktestik arqyly erte kezeńdegi jobalarǵa qosymsha qoldaý kórsete alady, al halyqaralyq qarjy ınstıtýttary ony damý baǵdarlamalary aıasynda qarjylandyrý arqyly qamtamasyz etedi.
Jalpy, eksporttyq shekteýlerdi qosa alǵanda, ónerkásiptik saıasatty ázirleý kezinde zań shyǵarýshylar salyq táýekelderin jáne shıkizattyq emes sektorda qosylǵan qun boıynsha kenetten bolýy múmkin saldardy eskerýi kerek. Turaqtylyqty arttyrý úshin ashyq saýda saıasatyn qoldaýǵa erekshe mán bergen jón.
Tutastaı alǵanda, jaýapty basqarý men ashyq jumys — saıası ári operatsııalyq táýekelderdi azaıtýdyń negizgi faktorlary. Bul óz kezeginde osy sektordy uzaq merzimdi jáne turaqty ınvestıtsııalar úshin tartymdy etedi.