Qazaqstan jáne Serbııa: birneshe baǵytty qamtyǵan berik baılanys
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev kári qurlyqta oryn tepken taǵy bir el – Serbııaǵa resmı saparmen bardy. Qazir Astana men Belgrad saýda-ekonomıkalyq salalardy ǵana emes, mádenı baılanystardy da jaqsarta aldy. Kezekti sapar eki el seriktestigin nyǵaıta túsetini daýsyz. Aldaǵy ýaqytta birneshe mańyzdy kelissózder ótip, mańyzdy qadamdardyń kýási bolýymyz múmkin. Kazinform tilshisi Qazaqstan men Serbııa arasyndaǵy baılanystyń mańyzdy tustaryna toqtalyp kórdi.
Saıası yntymaqtastyqtyń órbýi
Eki el arasynda 1996 jyldyń 10 jeltoqsanynda dıplomatııalyq qatynas ornady. 2011 jyly Serbııa Respýblıkasynyń Astanadaǵy Elshiligi ashylsa, Serbııa Respýblıkasynda QR Elshiligi 2019 jyly jumysyn bastady.
2023 jyly qazanda QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev pen Serbııa Prezıdenti Aleksandr Výchıch Beıjińde ótken «Bir beldeý, bir jol» forýmy aıasynda kezdesý ótkizdi.
Jalpy, Serbııa Respýblıkasynyń Prezıdentteri Qazaqstanǵa tórt ret kelgen (úsh ret resmı saparmen, bir ret jumys saparymen). Osydan-aq baılanystardyń berik ornaǵanyn ańǵarýǵa bolady.
Parlamentaralyq yntymaqtastyq ta qarqyndy damydy. Serbııanyń 13-shi shaqyrylymyndaǵy Halyqtyq jıynynda (Parlamentinde) 19 depýtattan turatyn Qazaqstanmen dostyq toby qurylǵan.
Al QR Parlamenti Senatynda «Ortalyq jáne Shyǵys Eýropa» óńiriniń elderimen yntymaqtastyq jónindegi top quryldy. Buǵan qosa Parlament Májilisinde «Qazaqstan Respýblıkasy – Serbııa Respýblıkasy» yntymaqtastyq jónindegi parlamentaralyq toby bar.
Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq
Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrliginiń deregine úńilsek, 2023 jyldyń qorytyńdysy boıynsha Qazaqstan men Serbııanyń taýar aınalymy 91,2 mln dollardy quraǵan. 2022 jylmen salystyrǵanda 23,6 paıyz ósim kórsetipti. Onyń ishinde qazaqstandyq eksport – 11,3 mln dollar, Serbııadan ımport – 79,8 mln dollar.
Al bıyl alǵashqy 9 aıda taýar aınalymy 69,4 mln dollar boldy. Serbııaǵa eksporttyń kólemi – 10,5 mln dollar. Negizinen Qazaqstan aralas mıneraldy tyńaıtqyshtar (6,4 mln dollar), propılen polımerlerin (2,4 mln dollar), maqta (396,6 myń dollar), toqylǵan qaptar men paketter (248,2 myń dollar), jelimdelgen fanera (207,5 myń dollar), aǵash buıymdary (185,9 myń dollar), keptirilgen kókónister (101,1 myń dollar), jaryqtandyrý jabdyǵyn (94,6 myń dollar), areometrler, termometrler, pırometrler, barometrler (69,8 myń dollar) jóneltedi.
Qańtar-qyrkúıek aralyǵynda Serbııadan Qazaqstanǵa ımport 58,9 mln dollarǵa jetken. Olar elimizge qaǵaz, karton (13,7 mln dollar), alıýmınıı (11,2 mln dollar), temeki ónimderi (6,1 mln dollar), shynydan jasalǵan oqshaýlaǵysh buıymdar (5,6 mln dollar), alıýmınıı metall konstrýktsııalary (3,3 mln dollar), alıýmınııden jasalǵan taqtalar, tabaqtar, jolaqtar nemese taspalar (2,2 mln dollar), jýý jáne tazalaý quraldaryn (1,2 mln dollar) jetkizedi.
2023 jylǵy esep boıynsha, Qazaqstanda negizinen qurylys, kásiptik, ǵylymı jáne tehnıkalyq qyzmet salalarynda serbterdiń qatysýymen 52 kompanııa tirkelgen.
QR Ulttyq Bankiniń derekteri boıynsha, 2010 jyldan bastap 2021 jyldyń III toqsanyna deıin Serbııadan Qazaqstanǵa tikeleı ınvestıtsııalardyń jalpy aǵyny 1,3 mln dollar bolǵan. 2021 jylǵy qańtar-qyrkúıek kezeńinde 2,7 mln tikeleı serbııalyq ınvestıtsııa tirkelgen. Óz kezeginde 2010 jyldan bastap 2021 jyldyń III toqsanyna deıin Qazaqstannan Serbııaǵa tikeleı ınvestıtsııalardyń jalpy kólemi 15,1 mln dollarǵa jetipti.
Mádenı-gýmanıtarlyq saladaǵy jetistikter
Serbııada turaqty túrde Qazaq ulttyq óner ýnıversıtetiniń qazaqstandyq shyǵarmashylyq ujymdarynyń, D.Nurpeıisova atyndaǵy Qazaq halyq aspaptary akademııalyq orkestriniń, T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń jáne «Astana opera» teatry ujymynyń qoıylymdary ótkiziledi.
Sonymen qatar, Sporttyq dıplomatııa belsendi damyp keledi. Serbııada turaqty negizde «Astana» basketbol komandasy jıyndar ótkizip keledi.
2016 jyly 24 tamyzda Belgradta Qazaqstan men Serbııa Prezıdentteriniń qatysýymen qazaq aqyny Jambyl Jabaevtyń bıýstiniń saltanatty ashylýy boldy.
2019 jyly 15 aqpanda Astana qalasyndaǵy «Astana Opera» teatrynyń úlken zalynda áıgili serb pıanısti Maııa Raıkovıch «Balqannan Uly Dalaǵa deıin» kontserti aıasynda óner kórsetti.
2020 jyly 10 aqpanda Belgradta Abaı Qunanbaevtyń 175 jyldyǵyna arnalǵan «Túrki áleminiń opera juldyzdary» atty kontsert ótti. Birlesken is-sharany TÚRKSOI, Qazaqstan, Túrkııa jáne Ázerbaıjannyń Serbııadaǵy elshilikteri uıymdastyrdy. Sol jyly Belgradta QR Elshiliginiń qatysýymen Qazaqstan-Serbııa «Dostyq» qaýymdastyǵy quryldy.
Kóp uzamaı Qazaqstan Elshiliginde qazaq oıshyly jáne aqyny Abaı Qunanbaıulynyń serb tiline aýdarylǵan shyǵarmalar jınaǵynyń tusaýkeseri ótti. Aýdarma aqynnyń 175 jyldyǵyn merekeleý aıasynda júzege asyryldy. Elshilik kitaptardy «Dostyq» qazaq-serb mádenı ortalyǵyna, sondaı-aq Serbııanyń ulttyq kitaphanasyna jáne Belgrad qalasynyń ǵylymı jáne bilim berý mekemeleriniń kitaphana qorlaryna tapsyrdy.
Al 2021 jyly naýryzda Qazaqstan men Serbııa arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynastardyń ornatylǵanyna 25 jyl jáne Qazaqstan Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyna arnalǵan is-sharalar sheńberinde Belgradta qazaq aqyny J.Jabaev eskertkishiniń janynda «Serb-Qazaqstan dostyǵy alleıasy» ashyldy.
Eki el arasynda berik dıplomatııalyq baılanys bar
QR Prezıdenti janyndaǵy QZSI-dyń Eýropalyq jáne amerıkalyq zertteýler bóliminiń jetekshi sarapshysy Álisher Ábdireshevtiń aıtýynsha, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Serbııaǵa bıylǵy sapary – uzaq úzilisten keıingi alǵashqy sapar. Buǵan deıin Qazaqstan Prezıdentiniń bul elge sapary 2016 jyly bolǵan.
– Biraq bul Qazaqstannyń Serbııamen ózara qurmet pen senimge negizdelgen berik dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatýyna kedergi keltirmeıdi. 2017 jyly Serbııa Prezıdenti Aleksandr Výchıch «Astana EKSPO-2017» halyqaralyq kórmesiniń ashylý saltanatyna qatysqan bolatyn. Bir jyldan keıin, 2018 jyly Aleksandr Výchıch Qazaqstanǵa jumys saparymen keldi.
Qazaqstan men Serbııa arasyndaǵy qarym-qatynastardyń senimdi jáne seriktestik sıpatyn Serbııanyń Qazaqstannyń EQYU-ǵa tóraǵalyq etý jáne Astanada 2017 jyly EKSPO kórmesin ótkizý týraly ótinishin, sondaı-aq elimizdiń BUU-nyń Qaýipsizdik keńesiniń 2017-2018 jyldardaǵy turaqty emes músheligine kandıdatýrasyn qoldaýynan baıqaýǵa bolady, – deıdi ol.
Sarapshynyń sózinshe, Qazaqstan men Serbııa arasyndaǵy berik parlamentaralyq baılanystardy erekshe atap ótken jón. Serbııa parlamenti – Halyq assambleıasynda Qazaqstanmen dostyq toby quryldy. Al Qazaqstan Parlamentinde Serbııamen yntymaqtastyq jónindegi parlamentaralyq top jumys isteıdi. Ekijaqty yntymaqtastyqtyń negizin ártúrli deńgeıdegi, sonyń ishinde halyqaralyq sharttardan turatyn 24 qujat quraıdy.
– Eki el arasyndaǵy taýar aınalymy 90 mln dollardan asady. Árıne, áleýet budan da joǵary bolýy múmkin. Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq jónindegi úkimetaralyq komıssııa jumys isteýde. Biz Serbııany Ońtústik Eýropa men Balqandaǵy senimdi seriktes retinde kóremiz. Serbııamen yntymaqtastyqtyń mańyzdy baǵyty – kólik-logıstıkalyq baǵyttardy damytý. Eń aldymen Ortalyq Azııa men Eýropa naryqtary arasynda senimdi kólik baılanysyn ornatýǵa baǵyttalǵan Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytyn aıtýǵa bolady, – dep túıindedi Á.Ábdireshev.
Osyǵan deıin Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevty Belgrad áýejaıynda Serbııa Prezıdenti Aleksandr Výchıch qarsy alǵanyn jazdyq.
