Qazaqstan jańa dıplomatııalyq tartylys ortalyǵyna aınaldy – jýrnalıst Haver M. Pedra

ASTANA. KAZINFORM – Vashıngtonda ótetin C5+1 sammıti qarsańynda Qazaqstan taǵy da álemdik dıplomatııa nazarynda tur. AQSh Prezıdentiniń Ortalyq Azııa boıynsha arnaıy ókili Serdjıo Gor men Memlekettik hatshynyń birinshi orynbasary Krıstofer Landaýdyń sapary strategııalyq áriptestikti nyǵaıtý jolyndaǵy mańyzdy qadam boldy.

The Times of Central Asia basylymynyń vashıngtondyq tilshisi Haver M. Pedra Qazaqstannyń óńirlik arhıtektýradaǵy erekshe róli men Donald Tramp ákimshiligi kezinde AQSh saıasatynyń qalaı ózgergeni týraly suhbat berdi.

- Pedra myrza, AQSh-tyń arnaıy ókili Serdjıo Gor men Memlekettik hatshynyń orynbasary Krıstofer Landaýdyń Qazaqstanǵa sapary Vashıngtondaǵy sammıt aldyndaǵy mańyzdy oqıǵa boldy. Donald Tramp bılikke kelgennen keıin bizdiń elder arasyndaǵy qarym-qatynas qalaı ózgerdi jáne C5+1 sammıtinen ne kútýge bolady?

- Kúmánsiz, AQSh pen Qazaqstan jáne tutastaı alǵanda Ortalyq Azııa arasyndaǵy qarym-qatynas naǵyz túrlený kezeńin bastan ótkerip jatyr. Qazir Ortalyq Azııa Vashıngton úshin basym baǵytqa aınaldy. Burynǵy mıssııalardan aıyrmashylyǵy, Gor, Landaý myrzalar Qasym-Jomart Toqaevpen ózara túsinistik ornata aldy, olardyń dıalogy tek rıtorıka men urandar deńgeıinde qalǵan joq. Kelissózder naqty mazmunmen ótti, bul aıqyn sezildi. Aldaǵy sammıt burynnan kútilgen jáne pisip-jetilgen oqıǵa. Qazir taraptar sózden iske kóshýge daıyn. Donald Tramptyń syrtqy saıasaty - AQSh tarıhyndaǵy erekshe qubylys. Ol pragmatıkalyq sıpatqa ıe jáne ıdeologııalyq qaǵıdalardan ada. Maqsaty – ózara tıimdi yntymaqtastyq ornatý, jabdyqtaý tizbegin damytý jáne resýrstarǵa munaı men gazdan bastap strategııalyq mıneraldarǵa deıin qol jetkizý. Ortalyq Azııa úshin bul kópten kútken baǵyt ózgerisi, sebebi burynǵy ákimshilik kóbine ózderiniń áleýmettik nemese saıası modelin júrgizýge tyrysatyn.

- C5+1 sammıtiniń AQSh pen óńir elderi arasyndaǵy dıalogty nyǵaıtýdaǵy mańyzyn qalaı baǵalaısyz?

- Áriptesim Aleks Greımen birneshe jyl buryn Vashıngtonǵa «Ortalyq Azııaǵa bet buratyn ýaqyt keldi» dep jazǵan edik. Bul óńir strategııalyq turǵydan asa mańyzdy, sondyqtan AQSh Qytaı men Reseımen básekeles bolý úshin saıasatyn túzetýi qajet. Búginde bul baǵyt naqty iske asyp jatyr. Meniń oıymsha, Vashıngtondaǵy sammıtte kóshbasshylar basty qaǵıdattarǵa, ıaǵnı senim, seriktestik jáne jeke ınvestıtsııa tartý máselelerine basa nazar aýdarady.

- Qazaqstan uzaq úzilisten keıin AQSh-pen belsendi jaqyndasý kezeńin kórsetip otyr. Bul turǵyda Astana men Vashıngton qandaı strategııalyq maqsattardy kózdeýi múmkin?

- Tramp ákimshiliginiń saıasaty «pragmatıkalyq realızmge» negizdelgen. Ortalyq Azııa elderi bul ustanymdy oń qabyldap otyr, ásirese aıtylǵan sóz naqty ispen dáleldense. Amerıkalyq dıplomatııa qazir burynǵy ákimshilikterge tán jarııa túrde úıretý nemese qysym kórsetý tásilinen bas tartyp, anaǵurlym qurmetti sıpatqa ıe bolyp keledi. Bul ózara senim ornatýǵa septigin tıgizedi. Vashıngtonnyń «AQSh – Ortalyq Azııa 2019–2025» strategııasyn jańartyp, egemendik, ekonomıka jáne Qytaı men Reseımen básekelestikke basymdyq berýi ábden múmkin.

- Prezıdent Toqaev Donald Trampqa alǵys bildirip, onyń syrtqy saıasatyn qoldady. Bul ısharany qalaı túsindirýge bolady?

- Toqaevty túsiný úshin onyń sońǵy halyqqa joldaýlaryn qaıta oqý jetkilikti. Ol egemendikti, rýhanı jáne mádenı murany, dástúrli qundylyqtardy qorǵaýǵa basa nazar aýdarady. Alǵys – jaı dıplomatııalyq ıshara emes, halyqaralyq qatynastardaǵy parasatty ustanym ıdeıasymen kelisimniń belgisi. Qazaqstan qazirgi dıplomatııanyń pragmatıkalyq ári dástúrdi qurmetteı alatynyn kórsetip otyr.

- Sizdiń oıyńyzsha, sammıtte qandaı taqyryptar negiz bolmaq, ıaǵnı qaýipsizdik, energetıka álde ekonomıka ma?

- Barlyǵy birge qamtylady. Talqylanatyn máseleler qatarynda energetıka, paıdaly qazbalardy óndirý, kólik, aýyl sharýashylyǵy sonymen qosa árıne, jasandy ıntellekt taqyryby. Toqaev aıtyp júrgen «Uly oıynnyń ornyna - Uly paıda» qaǵıdasy óńir úshin tamasha uran. Eń bastysy – Ortalyq Azııa senim men múdde teńgerimi saqtalǵan aımaq bolyp qalýy kerek.

- Qazaqstan AQSh-pen saýda-ekonomıkalyq baılanysty nyǵaıtýdy kózdeıtinin málimdedi. Investıtsııa, strategııalyq mıneraldar jáne tsıfrlandyrý salasynda qandaı naqty múmkindikter kórip otyrsyz?

- Qazaqstan strategııalyq mańyzy bar mıneraldarǵa baı. Onyń ústine taý-ken ónerkásibi Eýrazııadaǵy eń áleýetti salalardyń biri. Sońǵy jyldary el ekonomıkasy 16 paıyzǵa ósip, ishki jalpy ónim (ІJÓ) shamamen 291 mlrd AQSh dollaryna jetti, al jan basyna shaqqandaǵy tabys 14 myń dollardan asty. Amerıkalyq kompanııalar qazirdiń ózinde qyzyǵýshylyq tanytyp otyr, onyń ishinde mıllıardtaǵan dollarlyq temirjol jáne energetıka jobalaryna qatysý nıeti bar.

- AQSh pen Qazaqstan arasyndaǵy dıalogty nyǵaıtý Ortalyq Azııadaǵy kúsh tepe-teńdigine qalaı áser etýi múmkin?

- Qazaqstannyń syrtqy saıasaty ıkemdilik pen tepe-teńdik qaǵıdatyna negizdelgen. Astana AQSh-pen, Qytaımen, Reseımen jáne Eýropalyq odaqpen qarym-qatynasty damyta otyryp, bir ǵana áripteske táýeldi bolýdan saqtanady. Qazaqstan pragmatızm men ornyqty damý baǵytyna basymdyq beretin «orta derjavaǵa» aınalyp keledi jáne osy turǵydan alǵanda qurmetke laıyq saıasat.

- Prezıdent Toqaev «Ortalyq Azııanyń jahandyq úderisterdegi róli artyp kele jatqanyn» atap ótti. Óńirdi álem aldynda mańyzdy etetin ne?

- Qazaqstan men onyń kórshileri halyqaralyq dıalogty senimdi túrde, biraq agressııasyz júrgizip otyr. Olar álemge parasattylyqty, beıbitshil ustanymdy jáne boljamdylyqty usynady. Óńirdi biriktirip turǵan basty maqsat – turaqtylyqqa umtylý, bul senim týdyrady. Ortalyq Azııa – jaı ǵana geografııalyq keńistik emes, ıdeıalar, yntymaqtastyq jáne dıplomatııanyń ósip kele jatqan ortalyǵy.